A letter to my ancestor - een brief aan mijn voormoeder

In opdracht van het Read My World Festival schreef ik deze ‘Letter to my ancestor’. Ik droeg de brief op 4 september 2021 voor op het Read My World Festival in de Tolhuishuin in Amsterdam. De blouse die ik draag op de foto is van mijn overgrootmoeder geweest, Elisabeth Dammerboer.

Lieve Si Doeamil, 

k schrijf u deze brief in het Nederlands, al weet ik niet zeker of u deze taal ook sprak, kon verstaan of kon lezen. Eigenlijk weet ik vrij weinig over u. Het enige wat ik weet is dat u heeft bestaan en dat u vier kinderen heeft gekregen met Hollandse namen. Johan-Theodoor, Marie, Antoon en Bertha. Hun vader was Jacob Stins en in 1905 liet hij bij de burgerlijke stand van Nederlands-Indië een akte opstellen waarin hij zijn kinderen erkende. Dat was nodig, want ze waren ‘buitenhuwelijk verwerkt bij de Inlandsche vrouw Si Doeamil’. Zo staat het in de akte, die vandaag de dag, ruim honderdvijftien jaar na uitgifte, bij mijn ouders thuis in een kluis ligt. 

Mijn moeder, de dochter van uw kleindochter, en mijn vader wonen aan het uiteinde van een blok rijtjeswoningen in een stad waar u misschien weleens van gehoord heeft. In Amsterdam, de hoofdstad van het land waar de man die u tenminste vier keer heeft bevrucht, vandaan komt. Mijn ouders wonen in Amsterdam-Zuidoost, een wijk die in de jaren ’60 werd gebouwd in de polders buiten de stad. In een straat vol lage eengezinswoningen die aan elkaar geregen zijn als saté. 

Kunt u zich zo’n wijk vol rijtjeswoningen voorstellen? En dat daar dan, in het achterste huis van zo’n langwerpig blok van rode bakstenen, verscholen in een geheime hoek, een kluis staat? Met daarin als belangrijkste document dat oude vergeelde papier, gerafeld aan de randen, waarop uw naam geschreven staat? Si Doeamil. De negen letters van uw naam, reisden vanuit de heuvels van Oost Tapanuli op Sumatra naar de bebouwde polders van Nederland. 

Had u dat ooit verwacht? Had u dat gehoopt? Heeft u dat durven hopen?

Ik weet inmiddels dat uw lot niet gunstig is geweest. Een van uw kleinzonen, heeft mij vlak voor zijn dood nog kunnen vertellen dat u op een dag door Jacob Stins bent weggestuurd. U moest uw kinderen achterlaten. Uw oudste zoon, mijn overgrootvader, was toen acht jaar. Zijn broers en zussen zes jaar, vier en twee. Ze werden overgelaten aan de nieuwe vrouw van Jacob Stins en werden Europees opgevoed. Daardoor weet ik niet hoe u eruitzag, wat u belangrijk vond in het leven, wat uw dromen waren. Daarom leerde ik als kind niets over uw cultuur, over uw taal, uw gebruiken. Ze zeggen dat u Batak was, afstammeling van een van de Batak-families die leven op Noord-Sumatra. Maar zelfs nu ik al drie keer in uw geboortestreek ben geweest, ken ik meer woorden in het Sranan Tongo, de taal van Suriname die je in Amsterdam Zuidoost veel hoort, dan in het Batak. Het spijt me om het u te moeten zeggen, maar uw eeuwenoude cultuur is in onze familie verloren gegaan. U of uw kinderen hebben daar zelf nooit voor gekozen. 

Want wist u eigenlijk, dat met het opstellen van de akte van erkenning door Jacob Stins, uw kinderen andere rechten kregen dan u? Dat zij daarmee toegang kregen tot Hollandse scholen, dat zij slechts Nederlands mochten spreken? Dat hen geleerd werd over de Franse Revolutie, over Willem van Oranje, over Wilhelmina? En dat zij als volwassenen betere banen kregen en leerden om mensen zoals u, hun moeders, de oorspronkelijke bewoners van de Indische archipel, te commanderen zoals ook de witten dat deden? Dat zij op den duur hun bruine huid zelfs leken te vergeten, of tenminste zoveel mogelijk probeerden te verhullen met Europese pakken, jurken, hoeden, schoenen en kennis over Chopin, Bach, tennis en badminton?

Uw zoon, mijn overgrootvader, deed hetzelfde. Op de foto’s die ik van hem heb, draagt hij altijd Westerse kleding. Hij had personeel in huis. Bedienden. Mensen die wij nu Indonesiërs noemen en die net als u onder het Inlandse recht vielen. Voor hen was er nauwelijks toegang tot onderwijs of tot de goed betaalde banen. 

Begrijp me niet verkeerd. Ik wil hiermee niet zeggen dat uw zoon een slechte man was. Sterker nog, mijn oma zei altijd dat haar vader de liefste vader was die een kind zich kan wensen. Hij was vast ook aardig voor zijn personeel en droeg bovendien altijd een groot verlies bij zich; kan een kind dat zijn moeder op zo’n brute wijze is verloren, zich ooit een compleet mens voelen? 

Toch vraag ik me af: maakt mijn persoonlijke sympathie voor mijn overgrootvader de geschiedenis minder pijnlijk? Of juist pijnlijker? Want door de rassenscheiding in Nederlands-Indië werden moeders en kinderen niet alleen uit elkaar gedreven; het zorgde er ook voor dat de meeste Indo-Europeanen zich zó Nederlands gingen gedragen en voelen, dat zij in de loop van de twintigste eeuw de groeiende roep om gelijkwaardigheid en zelfs onafhankelijkheid vanuit de Indonesische bevolking niet konden of wilden begrijpen. Het leidde tot een broederstrijd, waarbij Indonesische vrijheidsstrijders in de jaren na de Tweede Wereldoorlog Indo-Europeanen vermoordden en andersom. ‘In Indonesië konden wij niet blijven,’ zei mijn oma, uw kleindochter, altijd. ‘De Indonesiërs haatten ons.’ Zij, uw oudste zoon en zijn vrouw, vertrokken toen de onafhankelijke Republiek Indonesië een feit werd, daarom naar Nederland. 

Ik werd ruim veertig jaar na hun aankomst hier geboren en leerde nauwelijks iets over het verleden van onze familie. Het enige wat is wist is dat wij onszelf Indisch noemden en dat we ‘selamat makan’ zeiden voor het eten. Dat we op speciale dagen naar de toko reden en dan rendang kochten, sajoer lodeh en tempé. 

Toch, na al die jaren, overleefde nog iets anders. Dat realiseerde ik me pas toen ik als achttienjarige voor het eerst naar Sumatra reisde en daar de treffende gelijkenis vond van mijn huidskleur met de mensen daar. En niet alleen dat; hun stemmen, hun muziek, ze resoneerden tot in het binnenste van mijn ziel. 

Sindsdien staan in mijn kast, in zo’n zelfde blok woningen als waarin mijn ouders wonen, drie houten beeldjes, gekocht aan het Tobameer op Noord-Sumatra. Het zijn beeldjes van de Batak koning en koningin en van een Batak-huis. Soms hou ik ze even vast en druk ze tegen mijn hart. Want nu ik weet waar de kleur van mijn huid vandaan komt, zal ik het nooit meer vergeten. Ik zal uw naam doorvertellen aan mijn kinderen als ik ze ooit mag krijgen. En ik zal hen dan extra vaak vasthouden, knuffelen, liefkozen, omdat ik weet dat er een moeder is geweest in mijn familie, die dat niet heeft mogen doen.

Horas, lieve Si Doeamil. 

Je verre kleinkind, 

Lara 

---

Meer lezen? Koop mijn boek In haar Voetsporen of lees onderstaande blogs:

Brief aan oma

Lieve oma,

Ik moet iets corrigeren. Gisteravond was ik te gast in de uitzending van AM LIVE van het Amsterdam Museum. Ik zei daarin dat je op Sumatra, toen Westerling net na de Tweede Wereldoorlog aankwam in Medan, voor hem gewerkt hebt en dat jij en opa altijd best trots waren dat jullie, als Nederlanders, aan de kant van Nederland hadden gestaan. Na de uitzending belde mama, jouw dochter, me op. Ze was nogal geschrokken, want ze wist helemaal niet dat je voor Westerling gewerkt zou hebben. Daarnaast zei ze: 'En oma vond hem een rotzak!' Ze legde uit dat je wel voor het behoud van de kolonie was, maar dat je Westerling altijd een rotzak noemde. Waarom en hoe je dat wist, daarover spraken jullie niet. Maar volgens mama wist je in ieder geval dat deze kapitein later, lang nadat hij Medan verliet, honderden mensen de dood in joeg. Je had een boek over hem in de kast liggen.

Het klinkt misschien overdreven, maar ik moest heel erg huilen om dit nieuwe stukje kennis over jou. Wij samen spraken nooit over dit verleden; het feit dat jouw weg die van Westerling gekruist moet hebben op het kantoor waar hij zijn inlichtingendienst stichtte, haalde ik een paar jaar geleden uit een notitie van je zus. Die informatie klonk voor mij zo logisch, dat ik het nooit met iemand anders in de familie heb besproken. Ik vraag me nu eigenlijk af waarom niet. Vond ik het zelf onbewust ook te pijnlijk? En waarom haalde ik het gisteravond dan aan, nota bene in een programma dat voor altijd op het internet zal zijn terug te vinden? Dat mama mij nu verteld dat jij een boek over Westerling had en hem bestempelde als een nare man, doet mij beseffen dat ik jouw eigen reflectie op de geschiedenis tot nu toe misschien te zwart-wit heb gezien. Dat ik té vaak gedacht en gezegd heb dat opa en jij niet reflecteerden op de geschiedenis waar jullie zelf onderdeel van waren geweest.

De herinnering die mama aanhaalde, laat voor mij zien dat je er wél over nadacht. En ik vraag me af: hoe vaak eigenlijk? Hoe vaak heb je in dat kleine keukentje in Bos en Lommer gestaan, je handen in het sop, en je afgevraagd waar je nou eigenlijk vandaan kwam? Hoe vaak schoten de beelden door je hoofd; de baboe, slapend op een matje? Westerling, als een moordende gek? Je vader, verzwakt na zijn internering en kort daarna dood aan de eettafel? Woedende Indonesiërs, schreeuwend 'Bersiap!' Het afscheid van Indië, van je hondje Fido? Hoe vaak heb je je afgevraagd of je de juiste keuze had gemaakt? Heb je jezelf die vraag ooit durven stellen?

Lieve omi, wat zou ik al deze dingen graag met je willen bespreken. Want ondanks dat ik lang na het einde van Indië ben geboren, voelt het land voor mij helemaal niet ver weg. Sterker nog, Indië staat in de vorm van houtsnijwerk in m'n kast, toont zich in de pandan cake die ik gistermiddag probeerde te maken, lacht naar me als ik in de spiegel kijk. Elke dag opnieuw probeer ik iets van die vreemde kolonie te construeren en de geschiedenis te begrijpen. Als historicus, maar vooral als mezelf, voor mezelf.

Het spijt me als ik je gisteravond, ook al was het in een fractie van een seconde, te kort heb gedaan. Ik had niet moeten zeggen dat jij en opa 'trots' waren om aan de kant van de Nederlanders te staan. Ik vind het een verkeerde woordkeuze, omdat ik eigenlijk niet precies weet of dat jullie emotie was ten opzichte van het verleden. Over vroeger waren jullie immers vooral stil. En zo goed als kritiekloos zijn, kan ook iets zeggen over trauma, schaamte of overlevingsmechanisme.

Kortom, hoewel veel kijkers mijn woorden van gisteravond nauwelijks zullen herinneren, voelt het voor mij na het gesprek met mama nu toch een beetje alsof ik jou, mijn eigen omaatje, voor de bus heb gegooid. Dat is niet eerlijk en dat verdient een correctie. Ik zie je namelijk als een volledig mens met meerdere kanten en zo wil ik je ook blijven portretteren. Bovendien bestaan meerdere waarheden vaak naast elkaar, zelfs in één persoon.

Ik hoop dat je niet boos bent, lieve oma. Ik hou van je en weetje? Net als dat Indië elke dag bij mij aanwezig is, ben jij dat ook. En steeds vaker vraag ik me af: zijn Indië en jij eigenlijk inwisselbaar? Misschien doe ik dit allemaal uiteindelijk ook wel vooral omdat ik je mis.

Liefs van je kleindochter,

Lara

To Pinda or not to Pinda? – That’s the question

‘Vuile pinda-poep-mevrouw!’ Dat is wat de kinderen in de jaren zestig riepen naar mijn oma in de straten van Amsterdam Bos en Lommer. Mijn moeder was nog een kleuter, hield stevig de hand vast van de vrouw wiens huidskleur ook zij had geërfd en perste haar lippen in een gevecht tegen de tranen stevig op elkaar. Ze huilde niet op straat, dat bewaarde ze voor thuis, achter een gesloten buitendeur. ‘Ze mogen je niet zo noemen!’ snikte ze telkens zodra ze binnen kwamen. Mijn oma lachte steevast en drukte haar dochter dicht tegen zich aan. ‘Trek je er niks van aan,’ zei ze. ‘Dit zijn gewoon hele domme kinderen. Wij staan daar boven.’

Toen ik klein was vertelde mijn moeder dit verhaal regelmatig. Net als dat ze bij de slager als kind vaak een plakje worst kreeg aangeboden met de vraag of ze soms teveel dropjes had gegeten of haar ogen niet had gewassen - ze waren immers zo zwart. ‘Ik antwoordde nooit,’ vertelde mijn moeder altijd. ‘Ik was zo verlegen. Ik keek die slager waarschijnlijk nogal verbaasd aan en kroop achter mijn moeders benen. De mensen toen waren niks gewend.’ Ook wij lachten er vervolgens om, om datgene wat inmiddels een anekdote was geworden. Wat een sukkels, die Nederlanders.

Vijftig jaar nadat de woorden vuil, pinda en poep als een vanzelfsprekend trio door de straten van Nederland galmden en twintig jaar nadat ze klonken aan de rand van mijn bed als verhaaltje voor het slapen gaan of in de auto als verhaaltje voor onderweg, is daar nu het eenmalige magazine PINDA. De titel kwam nota bene tot stand in een Indische herenclub, waar ook mijn oom in zat – de zoon van die vuile pinda poep mevrouw.

Toen ik gevraagd werd om een aantal artikelen voor het blad te schrijven, hoefde ik daar niet eens over na te denken. Natúúrlijk, grappig zo’n woordspeling op LINDA, was mijn eerste gedachte. Zonder dat ik erbij stil stond was het racisme en het overlevingsmechanisme uit de jaren vijftig en zestig verworden tot een echte grap. Een woord met een knipoog, een woord waar we luchtig over lachen. Een woord dat we zelfs af en toe zelf gebruiken – naar elkaar, naar schattige Indische kindjes. ‘Ben ik ook een pinda?’ vroeg mijn broertje ooit omdat hij minder donker is dan ik. ‘Natuurlijk,’ zei mijn moeder. ‘Als Lara dat is, dan ben jij dat ook.’ Hij was opgelucht, opgelucht omdat hij erbij hoorde – bij de familie.

Pas toen het blad aangekondigd werd op Facebook, werd ik dankzij verschillende reacties weer geconfronteerd met de negatieve gevoelens en herinneringen die het woord ‘pinda’ bij velen nog altijd oproept. Plotseling was daar ook dat trio weer - vuil, pinda, poep – het beeld van mijn verlegen moeder als kleuter achter de benen van mijn oma, de tranen waarvan je als kind niet weet dat ze voortkomen uit macht versus onmacht, van meerderheid versus minderheid; uit het feit dat terug schelden met ‘bleekscheet’ of ‘kaaskop’ uiteindelijk nooit hetzelfde effect heeft.

Hoeveel witte kinderen zullen hun tranen hebben moeten inhouden omdat hun moeder of zijzelf voor bleekscheet werden uitgemaakt door een groepje Indische kinderen op straat?

Nu het magazine verschijnt en het woord PINDA in hoofdletters boven een groep bruine mensen op de cover prijkt, als een stempel, als een label, als een scheldwoord, als een geuzennaam, als een koosnaam, voel ik me er toch wat anders bij dan een paar maanden geleden. Pinda is voor mensen met een achtergrond in voormalig Nederlands-Indië een woord met een lading; een woord waarvan we de geschiedenis niet mogen weglachen, alleen al omdat de echo ervan nog altijd doorklinkt in het onbegrip, de onwetendheid en de stilte in onze geschiedenisboeken.

Ongeacht hoe je het woord als Indische Nederlander zelf gebruikt achter die befaamde gesloten buitendeur, vraag ik me nu af of het een handige titel is voor een blad. Prikkelend is het in ieder geval wel – NRC heeft er al aandacht aan besteed, BNN-VARA belde me - en nu er geen weg meer terug is kan iedereen die eraan heeft meegewerkt er maar beter het beste van maken: Als een kickstarter om te praten over de geschiedenis van die bruine mensen die ‘tenminste tegen een grapje kunnen.’

Er wordt weleens gezegd dat zelfspot het schild is waarmee je jezelf kan beschermen tegen racisme. Hoewel ik het daar niet mee eens ben – de enige bescherming tegen racisme is volgens mij het uitbannen ervan – ga ik met Pinda die zelfspot toch nog één keer gebruiken. Als wapen. Als doodsteek van de onwetendheid die nog altijd de kop op steekt als het gaat om de geschiedenis van Nederland in Indonesië.

Noem het naïef, maar ik hoop toch dat het lukt.

De Stille Kracht

Zo’n twintig jaar geleden was ik met mijn ouders en broertje op vakantie in Frankrijk. We logeerden in een stacaravan met uitzicht op de buren. Ons tuintje bestond uit een plastic tafel met een witte parasol van Vacansoleil en vier stoelen. Tussen de pijnbomen kon je overdag badmintonnen of jeu de boules spelen en bij het zwembad kon je meedoen met water-aerobics. Het was een vakantie zoals een vakantie behoort te zijn. Onbezonnen en veilig.  Met croissantjes en stokbrood, blote voeten en opgedroogde muggenlijkjes aan de kunststof muren naast mijn stapelbed.

Op die camping, aan dat plastic tafeltje, begon mijn vader er plotseling over. Het was donker, het maanlicht weerkaatste in de rechthoekige blokken waarin hele gezinnen vredig lagen te slapen. Waar mijn moeder op dat moment was weet ik niet, wellicht was ze nog even naar een muziekbandje kijken bij het open podium. Mijn vader voelde zich in ieder geval onbespied.

‘Mama is er bang voor,’ zei hij. ‘Dus die praat er niet graag over.’ Ik keek hem met grote ogen aan. ‘Heb je weleens gehoord over de stille kracht?’ Slechts de krekels antwoordden.
     ‘Je moet er niet bang voor zijn,’ vervolgde mijn vader. ‘En niet iedereen gelooft er in. Maar er kunnen dingen om ons heen zijn die we niet altijd kunnen zien, maar wel voelen.’ Ik had geen idee waar hij het over had.
‘Oma weet er alles van. Ze bezit zelfs een kracht om met geesten te kunnen praten. Maar ook zij is er bang voor.’
Ik hield mijn adem in. Nieuwsgierig, maar ook een beetje zenuwachtig voor wat er zou volgen.
     ‘Zeg maar niets tegen je moeder. Ik mag het vast niet aan je vertellen.’ Hij grinnikte zoals alleen mijn vader dat kan. ‘Als oma heel rustig gaat zitten, een pen vastpakt en die pen op een papier drukt, dan begint haar hand vanzelf te schrijven. Hele teksten, die niet van haar afkomstig zijn, maar van iemand anders. Haar oma had het ook.’
    ‘Iewl,’ zal ik gezegd hebben. Dat was immers het woord dat ik als tienjarige gebruikte voor alles wat ik vies of eng vond.
    ‘Maar het is jammer,’ zuchtte mijn vader over zijn schoonmoeder. ‘Oma doet er niks mee, met die woorden van mensen uit een andere wereld. We mogen het er ook niet over hebben. Vertel dus maar niet door dat ik dit nu aan je verteld heb..’

Waarschijnlijk heb ik geknikt en ben toen naar bed gegaan. Nooit heb ik dit verhaal geverifieerd. Pas jaren later refereerde mijn moeder er naar, als grapje. ‘Je weet toch, dat oma zo’n verhaal had over handen die vanzelf begonnen te schrijven?’ Zelfs toen durfde ik niet toe te geven dat ik dat inderdaad ooit eerder had gehoord, van mijn vader, op die camping in Frankrijk. Mijn loyaliteit gaat blijkbaar erg ver.

De Stille Kracht van Indië, de mysterieuze natuur en die ondoorgrondelijke mensen. Het is een oriëntalistisch beeld dat onlosmakelijk verbonden lijkt te zijn met het Indische en de herinnering aan die kolonie in de tropen. Jaren na de woorden van mijn vader weet ik dan ook nog steeds niet wat ik er mee moet. Geloven - en daarmee een stereotypering bevestigen - of vertrouwen op de ratio - in het Westen als het uitgangspunt beschouwd? Het is een afweging die ik bijna niet kan maken, want ook al wil ik best alleen vertrouwen op alles wat ik direct kan bewijzen en zien; soms gebeuren er dingen die gewoonweg niet te verklaren zijn.

Mijn moeder is inmiddels niet bang meer, maar juist de nuchterheid zelve. Ze gelooft niet in geesten of het bovennatuurlijke. ‘Als er nog iets anders bestaat, waarom heb ik dan nog nooit een teken van leven gehad van een van mijn ouders?’ vraagt ze steevast. Ik heb er het antwoord niet op.

Toch werd mijn moeder afgelopen zaterdag verrast. Op die dag - de sterfdag van mijn oma, dit jaar veertien jaar geleden - downloadde ze een filmpje dat ze twee dagen daarvoor via WeTransfer had ontvangen. . Ze had geen idee wat het zijn kon, maar het bleek bewegend beeld uit 1973, van een vakantie. Gestuurd door een zoon van vrienden van mijn grootouders.

Als mijn moeder het filmpje opent, ziet ze voor het eerst in precies veertien jaar weer bewegend beeld van haar moeder. Mijn oma zwemt vrolijk door het beeld en steekt haar tong uit.

De mystiek der zichtbare en onzichtbare dingen. Er wél in geloven maakt het leven in ieder geval een stuk leuker.

Hey Indo! Wat ben je nou eigenlijk? En waarom?!

Een jaar geleden begon ik deze blog om daarmee een plek te creëren voor de verhalen, gedachten en belevenissen die ik meemaak tijdens het schrijven van een boek over het leven van mijn Indische oma. De keuze om hierover op internet te schrijven was toen een enigszins naïeve actie; ik dacht dat ik wel wist wat ik ongeveer in dat boek wilde gaan schrijven en vooral dat ik wist wie ik zelf was. 365 dagen later denk ik daar heel anders over. De eerste versie van het boek ligt in de prullenbak. Hoe meer ik me verdiep in de Indische geschiedenis, hoe meer vervolgvragen er ontstaan. Toen ik vorige week na het bezoeken van de Indië monologen in de Kleine Komedie door de lege straten van Amsterdam liep, vroeg ik me zelfs af: Wat ben ik nou eigenlijk?

Indisch zijn. Tot vorig jaar stond het gelijk aan familie, lekker eten, heimwee naar een verloren land én een speciale band met Indonesië. Nu, in oktober 2018, staat het nog steeds gelijk aan die dingen, maar ook aan zoveel meer. Mijn Indisch zijn raakt steeds meer verbonden met conflict en de laatste tijd voelt het of koloniale oorlogen, de racistische ellende van kolonisatie, de ontberingen van de Japanse bezetting en de Bersiap – maar ook het constante wegkijken van Nederland ten opzichte van de manier waarop we met het koloniaal verleden omgaan-  zich steeds meer met mijn diepste ‘zijn’ zijn gaan vermengen. Dat klinkt dramatisch, maar zo ervaar ik het niet per se. Het betekent voor mij vooral een diepere verbintenis met wie ik ben - een besef vanuit welke wereldgeschiedenis ik ben ontstaan - en vooral van wie ik wil zijn.

Ik schreef het ooit al eerder: mijn Indische oma trouwde met een Joodse oorlogsvrijwilliger, die na vijf jaar dragen van een Jodenster op zijn achttiende besloot om de rust en vrede in Indië te gaan herstellen. Dit zijn de ouders van mijn moeder. De ouders van mijn vader ontmoetten elkaar tijdens de oorlogsjaren in Berlijn. Mijn oma woonde daar, stateloze dochter van Pools-Russische seizoenarbeiders. Mijn opa, een Amsterdammer, was daar door de Duitsers tewerkgesteld. Mijn beide grootouders ontmoetten elkaar dus door oorlog en mijn beide oma’s kwamen vlak na 1945 voorgoed naar Nederland. Ze begonnen aan een nieuw leven, in een nieuw land.

Mijn bestaan komt dus voort uit kolonisatie, oorlog en migratie. Er zit slechts één generatie tussen nu en de tijd waarin mijn opa een vuile Jood was, mijn ene oma een pinda-poep-chinees en mijn andere oma een smerige mof. Tevens zit er maar één generatie tussen mij en de tijd waarin het nog normaal werd bevonden om andere volkeren te koloniseren en dit te rechtvaardigen door hen te bestempelen als onkundige inlanders.

Misschien is het dus niet heel vreemd – zeventig jaar is immers niet heel lang - dat er nog geen generatie is geweest die is opgevoed met een gelijkwaardig en rechtvaardig beeld over dit verleden en dat kinderen vandaag de dag nog altijd opgroeien met termen als ‘gelukzoekers’ en ‘profiteurs’. Echter; als we dit nu niet veranderen, wanneer dan wel? Als kleindochter van een pinda-poep-chinees die is ontstaan uit ‘inlanders’ en ‘goedwillende kolonialen’ wil ik dit soort termen en generaliserende beeldvorming over ‘de ander’ graag tegen gaan. Nú, voor het te laat is en we onze eigenlijk geschiedenis - verblind door afstand in tijd – zijn vergeten.

Wat Indisch zijn precies betekent, is een vraag die ik nog altijd niet in één zin kan beantwoorden. Ik filosofeer er graag over, maar probeer ook vrede te hebben met die chaos van tegenstrijdigheden. Dat is niet altijd even gemakkelijk. Zolang we in Nederland bij herdenkingen en in de geschiedenislessen slechts stilstaan bij Nederlands slachtofferschap, maar daarbij voorbijgaan aan de ellende die we in Indonesië hebben aangericht én aan de manier waarop er met Indische en Molukse mensen is omgegaan, vindt een deel van mij geen rust en erkenning. Wil dit ooit wel het geval zijn, dan kan dat alleen maar door collectieve zelfreflectie en het erkennen van Nederlands eigen rol in de (wereld)geschiedenis.

Deze blog heet Gewoon een Indisch meisje. Je zou het argeloos kunnen uitspreken -  ‘Gewoon, een Indisch meisje. Dat ben ik…’ - je schouders erbij ophalen en weer verder gaan met de vraag wat je vanavond moet eten. Maar ik zeg het liever zelfverzekerd: ‘Ik ben gewoon, een Indisch meisje.’ Weet je nog steeds niet wat dat betekent? Ga dan zitten en luister. Het is tijd dat de derde generatie Indo’s het opneemt voor de ‘pinda-poep-chinezen’ van zeventig jaar geleden én voor de ‘inlanders’ die moesten leven onder driehonderdvijftig jaar koloniale onderdrukking.

De bootreis naar een nieuw leven

Op 13 september 1947 stond mijn oma op het promenadedek van de ms Oranje. Een jonge vrouw van tweeëntwintig, met haar haren netjes opgestoken en een rokje dat licht opbolde in de wind. Ik stel me voor hoe ze over de reling hing en tuurde naar de menigte op de kade van Tandjong Priok, naar al die mensen die hun geliefden kwamen uitzwaaien. Naast haar stonden haar vader en moeder; in de haven haar tante en oma en in gedachte was daar misschien haar zus, die een jaar eerder met haar echtgenoot naar India was vertrokken.

Wat zal mijn oma allemaal gedacht hebben, toen het vertreksein klonk en de boot zich langzaam losmaakte van de kade? Toen de serpentines braken en het laatste contact met Indië werd verbroken? Zal ze geweten hebben dat ze een paar minuten daarvoor, toen ze de loopbrug naar het schip opstapte, voor de laatste keer op haar geboortegrond had gestaan? Dat ze nooit meer naar Indonesië zou terugkeren en nu een nieuw leven tegemoet ging?

Ik denk dat ze het niet wist, toen. Anders dan de mensen die na haar kwamen, na die slopende koloniale oorlog en late soevereiniteitsoverdracht, dacht ze waarschijnlijk dat Indië behouden zou blijven en dat ze na een periode van wanorde weer kon terugkeren. Ze besefte zich niet dat de aanblik op de haven van Tandjong Priok het laatste was wat ze van Indië zou zien en dat die bootreis van drie weken een onomkeerbare en belangrijke rol zou gaan spelen in haar leven en dat van honderdduizenden andere Indische mensen. Niet alleen omdat de boot hen fysiek wegvoer van hun geboortegrond, maar hen indirect ook ontdeed van hun identiteit. In het nieuwe land dat als thuis zou moeten aanvoelen, werden ze onthaald als vreemden. De boot werd daarmee een plek waar mijn oma in drie weken Nederlands geleerd had en met mes en vork had leren eten. Niets wisten de mensen in Holland, over het leven van de 300.000 Indische Nederlanders die vanaf 1946 tot aan de jaren zestig naar Nederland kwamen.

Nu, bijna 71 jaar nadat mijn oma en haar ouders de overtocht maakten op de ms Oranje en precies 80 jaar na de tewaterlating van het schip, opent aanstaande zaterdag de tentoonstelling ms Oranje | Koers gewijzigd in het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. De tentoonstelling bestaat uit twee delen en vertelt enerzijds de geschiedenis van het schip - van bouw tot ondergang - en licht anderzijds de verhalen uit van tien mensen die met de boot vanuit Indonesië naar Nederland zijn gekomen. Vanochtend kreeg ik alvast een rondleiding van de conservator van de tentoonstelling en terwijl ze mij door de twee zalen leidde ontstond bij mij een nieuwe gedachte.

Eigenlijk lijkt het leven van de ms Oranje op dat van de vele mensen die het naar Nederland bracht in de jaren na de Tweede Wereldoorlog. Net als zij werd het schip geboren in een periode en plaats van rijkdom en welvaart, waarin de mogelijkheden oneindig leken; Net als zij, werd het schip in zijn prille jeugd getroffen door een oorlog die zijn leven overhoop haalde (de luxe ms Oranje werd een hospitaalschip tijdens de Tweede Wereldoorlog); en net als zij, werd de boot nooit meer hetzelfde na die oorlog. Nadat de Oranje zijn repatriëringsdienst had gedaan en duizenden mensen de oceaan over had gevoerd, probeerde de Nederlandse Stoomvaart Maatschappij tevergeefs het schip weer leven in te blazen voor de pleziervaart. Het liep niet, de Oranje had de naïviteit die nodig is voor luxe plezier verloren in de oorlog. Het schip werd verkocht aan een Italiaanse rederij; een nieuw land, met nieuwe kansen.

Slechts op één punt wijkt de biografie van de Oranje af van dat van zijn Indische passagiers. De Oranje redde het niet. In de jaren ’60 stierf hij als vervallen schip na een brand en zonk tot de bodem van de Grote Oceaan. Hoe anders is dat voor zijn passagiers? Indo’s, Indische Nederlanders, pinda’s en totoks: wij staan nog overeind. Wij kunnen onze verhalen en die van onze familie nog doorvertellen. Laten we ervoor zorgen dat dat zo blijft en dat daarmee het Indische verhaal zichtbaar en aan de oppervlakte blijft drijven.

Ik hoop dat de tentoonstelling in het Scheepvaartmuseum daaraan bijdraagt. 

---

De tentoonstelling ms Oranje | Koers gewijzigd is te zien vanaf 8 september 2018 t/m 18 juli 2019 in Het Scheepvaartmuseum, Amsterdam.  

Mijn oma (rechts) met een vriendin op de ms Oranje, september 1947

Kaartje dat mijn oma naar haar zus stuurde vanaf Singapore, 14 september 1947

Over mijn tante in Londen, de Indische Queen Elisabeth

Ik zie haar nog zo voor me, mijn lieve oudtante op de oprit van haar schilderachtige twee-onder-een-kapwoning in een buitenwijk van Londen. Voor het witte huis met een rode voordeur en een voortuin vol rozenstruiken zwaaide ze me uit tot ik om de hoek van de straat was verdwenen. In haar linkerhand omklemde ze een camera. Op het rolletje stonden de foto’s die we vlak daarvoor nog hadden gemaakt. Wij, poserend in de bloeiende tuin. Ze was gek op bloemen, haar huis droeg de naam Anggrek Bulan.

Zoveel als mijn tante van bloemen hield, zoveel gaf ze ook om haar uiterlijk. Op haar tachtigste droeg ze haar nagels nog altijd lang en strak gelakt. Ze poederde haar gezicht blank en verfde haar haar zwart. Rode lippen, gouden sieraden, gebloemde vestjes. Mijn tante was de Indische versie van Queen Elisabeth. Dat was ook de manier waarop ze sprak, typical British. Het had zich zelfs vervlochten met haar Nederlands.

Mijn lieve Tante Naia, de oudere zus van mijn oma. Als ik bij haar logeerde stond ze de hele dag in de keuken. ’s Ochtends serveerde ze croissants met Engelse thee. ’s Avonds aten we Indiaas, de keuken van haar echtgenoot. Als ze bad voor het eten sloot ik mijn ogen alsof ik mee deed. Ik zei ‘amen’ en zorgde dat ik netjes sprak. Schelden was in het huis verboden.

Een lange tijd na haar overlijden kreeg ik van haar dochter een boek over de stad Medan. Het kwam uit mijn tantes collectie en bevatte verhalen over de geschiedenis van de stad, geïllustreerd door tientallen foto’s. In rood had mijn tante ooit verschillende zinnen onderstreept en hier en daar voorzien van commentaar. ‘Papa’s office’ schreef ze onder een foto van het postkantoor. ‘Lief’, schreef ze bij een zin over de aankomst van de Britse 27th Indian Division in Medan in 1946. Inderdaad, zo had ze haar lief ontmoet.

Lieve Tante Naia, ik vraag me af. Waarom onderstreepte je zoveel woorden in het boek? Waarom voorzag je ze van commentaar? Waarom zette je kleine pijltjes op de plattegrond bij alle huizen waar je had gewoond? Hoe vaak bladerde je in het boek? En wanneer? Was dat ’s avonds laat, wanneer iedereen sliep? Waarom heb je me nooit over vroeger verteld?

Ik wou dat ik alles eerder had geweten. Dan had ik je geknuffeld en je hand vastgehouden. Misschien hadden we alsnog veel niet gezegd, maar dan had je het in ieder geval gevoeld; dat een charmante lach een band schept, maar gedeeld verdriet misschien nog meer.  

Jouw rode strepen en aantekeningen flikkeren nu als een sterrenhemel vol geladen energie door mijn gedachten. Ik ben dankbaar, dat een rode pen me nu toch nog deelgenoot heeft gemaakt.

Voel jij het ook, Tante Naai? Je bent dichterbij dan ooit.

Zestig dagen Indonesië, blog 9 – Een familiefoto 12,5 km buiten Sibolga

Aan het Tobameer raak ik in gesprek met een man. Budi heet hij en hij is de chauffeur van zijn zus die met haar Duitse echtgenoot en twee kinderen door haar geboorteland reist. Budi rijdt hen heel Sumatra door; van Medan naar Bukittingi, via Samosir naar Brastagi en Bukit Lawang. Hij vraagt mij wat mijn volgende bestemming is en ik vertel hem dat ik naar Sibolga ga, een kleine stad aan de westkust van Sumatra. Het is de plek waar ooit, omstreeks 1885, een jonge man uit Wieringerwaard belandde en daar zeven kinderen kreeg met twee Sumatraanse vrouwen. De eerste zoon zou later de vader van mijn oma worden; de een-a-jongste de vader van mijn oom Andre (*over het leven van oom Andre schreef ik eerder deze reeks). Budi grijnst bij het horen van de naam Sibolga. ‘Ik ben daar geboren en getogen,’ zegt hij. ‘Wat is de naam van jouw familie?’ 

‘Stins,’ zeg ik, maar in zijn ogen gaat geen lampje branden. Ik vertel hem verder over mijn familiegeschiedenis. Hoe de broer van oom André, Maurice, na de onafhankelijkheid had gekozen om in Indonesië te blijven en dat ik in Sibolga opzoek ga naar zijn kinderen en naar zijn graf. Ik laat hem een foto zien van Maurice. Budi bestudeert hem met samengeknepen ogen. ‘Deze man woonde in een klein huisje van atap,’ mompelt hij plotseling. ‘Ik herken hem.’ Dan is hij even stil. ‘Ja,’ vervolgt hij. ‘Nu weet ik het weer. Mijn moeder wees altijd naar zijn oma, Nenek Neiro. Ze was de weduwe van een Hollander en had geen kinderen meer. Ik weet het 100% zeker.’ Ik kijk hem verwonderd aan. Het verhaal klopt, al heette de vrouw Naöroen. Ze verloor haar twee zonen tijdens de Japanse bezetting en haar dochter vertrok naar Nederland. Ik vertel hem dat haar schoondochter hertrouwde met een man met de achternaam Tambunan.  ‘Mijn achternaam is ook Tambunan!' roept de man. 'Je moet naar het hotel gaan van mijn familie,’ zegt Budi. ‘Hotel Tapia Nauili in Sibolga. Zij weten meer, ga daar maar vragen.’ In blokletters schrijft hij de naam en het adres van het hotel op. Er trekt een rilling over mijn rug. Het zou toch niet zo zijn dat het toeval me straks bij familie brengt?

De volgende dag vertrek ik vroeg vanuit Samosir en pak een minibusje naar Sibolga. De reis gaat via Balige en Tarutung en is prachtig met vergezichten over het groene heuvelachtige landschap van Sumatra. Terwijl ik uit het raam staar denk ik aan mijn over-over-grootvader Stins. Namens het Nederlands gezag was hij begin twintigste eeuw opziener van de bouw van de wegen in dit gebied en ik stel me voor hoe hij de plaatselijke bevolking en verscheepte Javanen aan het werk zette om deze belangrijke verkeersader te bouwen. Het verhaal gaat dat hij zijn voet verloor toen deze vast kwam te zitten onder een stoomwals. Hoeveel meer mensen zouden gewond zijn geraakt bij deze wegenbouw, vraag ik me af. Mensen waarvan we de namen en verhalen niet kennen.

Het is al donker als ik afgezet word bij hotel Tapia Nauili en het meisje achter de receptie brengt me naar een gigantische kamer met TL-licht en enorme vochtplekken in de afgebladderde gele muren. In de hoek van de kamer staat een tweepersoonsbed met een fel gekleurde fleecedeken, omringt door een enorme leegte van vloertegels die ooit wit waren. De badkamer heeft geen douche, alleen een bak om te mandiën. Ik wil hier niet slapen in mijn eentje, denk ik. Nooit eerder zag ik zo’n vervallen hotel. ‘Weet je zeker dat dit het hotel is van de familie Tambunan?’ vraag ik aan het meisje. Terwijl ze eerder op deze vraag bevestigend had geknikt, kijkt ze me nu vertwijfeld aan. Ze schudt haar hoofd. Ik bied mijn verontschuldigen aan en loop van het terrein af. Wat Budi ook bedoelde, dit was het in ieder geval niet.

In de iets schonere hotelkamer die ik een paar minuten later vind, voel ik me plotseling alleen in deze stad. Ik was mijn ontmoeting met Budi als een teken gaan zien; een teken van boven, als aanknopingspunt voor mijn zoektocht. Nu was dat teken geëindigd in een horrorhotel. Het gevoel bekruipt me dat het beter zou zijn om morgen de eerst mogelijke bus terug te pakken naar Medan.

Dan trilt mijn telefoon. Het is oom André. ‘Ik heb het telefoonnummer van de kleindochter van Maurice achterhaald,’ schrijft hij en hij typt er een Indonesisch nummer achteraan. Via Facebook. Ik moet lachen. Mijn romantische zoektocht blijkt helemaal nooit nodig te zijn geweest; natuurlijk, via Facebook is iedereen te traceren. Ik bel het nummer en leg in gebrekkig Indonesisch uit wie ik ben en wie ik zoek. De stem aan de andere kant van de lijn klinkt enthousiast. Ze geeft me een adres en we spreken af dat ik daar de volgende dag naartoe kom, om negen uur ’s ochtends.

Als ik de volgende dag op het afgesproken tijdstip 12,5 kilometer buiten Sibolga door een becak wordt afgezet, wacht daar een jongetje met zijn fiets. ‘Ben jij de zoon van Suci?’ vraag ik hem. Hij knikt en hij wenkt dat ik hem moet volgen. We lopen door smalle straatjes met houten huisjes en voortuintjes vol bloemen en plastic afval. Ik zie dat we vlak aan zee zijn; aan het einde van een straatje blinkt het zwarte water. Dan stopt de jongen en wijst naar een houten huis met een klein erf. Twee jonge vrouwen, één oudere en een boel kinderen lopen me tegemoet. Ze omhelzen me en nodigen me uit binnen te komen.

In het huisje is geen bank, maar we zitten met zijn allen op een kleed. Ze zetten een kopje mierzoete thee voor me neer en halen dan een bord van karton tevoorschijn. Het bord is volgeplakt met oude foto’s. Het zijn foto’s die ik ken, want mijn moeder heeft ze thuis in Amsterdam ook. In dit houten huisje, buiten een stadje aan de westkust Sumatra, lachen de opa, ooms, tantes, nichten en neven van mijn oma mij in zwart-wit tegemoet.

De familie Stins in Sibolga met de familiefoto's. 

Zestig dagen Indonesië, blog 8: Ik ben óók een kind van de Batakkers op Sumatra

Op de stenen pier van TukTuk waar ieder uur een boot aanmeert met passagiers vanuit Parapat, doen een man en een vrouw de was. Een wit laken wordt ingesopt, samengeknepen en als een propje op de pier gelegd. Daarna gaat de man erop staan en masseert het laken met zijn voeten. Het zeepsop maakt een slurpend geluid en blinkt in de zon. Ondertussen schrobt de vrouw een aantal T-shirts op de stenen en spoelt ze af in het meer. Als ze merken dat ik naar hen kijk, steekt de man zijn hand op. ‘Horas!’ roept hij met een glimlach.

Ik wil proberen op papier te krijgen hoe het voelt om hier te zijn, maar of het lukt weet ik niet. Dit gigantische meer, omringd door steile groene heuvels die naarmate ze meer in de verte liggen paars kleuren; de bloemen aan zijn oevers; de gekleurde batak-boten die door het donkere water varen. Mijn hart zwelt op als ik er naar kijk, mijn bloed gaat er sneller van stromen. Ik heb de nijging extra diep in te ademen, als een manier om de atmosfeer van dit stukje wereld in me op te nemen en straks mee te kunnen nemen terug naar Nederland. Nee, m’n liefde voor het Tobameer is toch niet bekoeld. Ondanks het ongeluk dat twee weken geleden gebeurde met een veerpont, die nu op 450 meter diep voor altijd met bijna tweehonderd verdronken passagiers aan boord in de diepe kliffen van het meer zal liggen. Natuurlijk, als ik daar aan denk, voelt het briesje dat hier waait plotseling kouder. Maar op mijn rug brandt de zon; de zon die ondanks dit soort ongelukken in de wereld elke dag weer opkomt.

Misschien ben ik zo vergevingsgezind tegenover dit meer omdat ik voel hoe dit gebied letterlijk door mijn aderen stroomt. Door deze Bataklanden trokken honderden jaren geleden mijn voorouders. Ze joegen er op wild, visten in het meer, vochten er oorlogen met andere stammen, dronken het bloed en aten het vlees van hun overwonnen vijanden. Totdat de katholieke missie hier belandde vanuit Nederland, waarbij mijn over-over-overgrootvader was betrokken als zendeling. Hij was een van de mannen die dit gebied kerstende en daarmee een einde maakte aan het koppensnellen en kannibalisme. Zijn kleindochter zou jaren later trouwen met een Indische jongen, wiens moeder was geboren in Tapanuli en als njai uit een Batakse familie vier gemengde kinderen op de wereld zette – waaronder dus mijn overgrootvader.

Toen ik hier negen jaar geleden kwam, had ik deze informatie niet. Mijn oma had ooit wel verteld dat we Batak-bloed bezaten, maar hoe het precies zat wist ik niet. Toch voelde het toen al onbeschrijfelijk toen ik hier aankwam. Alsof iets wat veel ouder is dan ik, zich plotseling ontpopte in mijn lichaam. Alsof een deel van mijn genen herkenden dat ze weer thuis waren. Ik weet het, het klinkt zweverig, maar zo voelde het en zo voelt het nu nog steeds.

De Indische gemeenschap in Nederland pronkt – ook vandaag de dag – vaak nog met het etnisch Nederlandse deel dat zij in zich dragen. Ik zie het vaak voorbij komen in Facebook-groepen, indo’s die roepen dat zij tenminste échte Nederlanders zijn. Voor mij als indo van de derde generatie  hoeft dit gepronk niet zo. Natuurlijk ben ook ik op een bepaalde manier dankbaar dat ik Nederlands bloed bezit; het is dit bloed van witte mannen in mijn familiegeschiedenis dat maakt dat ik een van de rijkste landen ter wereld ben geboren en het privilege heb om de wereld te bereizen. Maar als je me vraagt waar ik vandaan kom, dan zal ik niet in de eerste instantie vol trots roepen dat ik een etnische Nederlander ben. Ik ben voor een groot deel ook deze trotse mensen hier, met mijn huidskleur, in deze prachtige omgeving.

Gisteravond ontmoette ik een jongen van 21 met een gitaar. We zongen liedjes, zonder moeite meerstemming. Onze stemmen vlochten melodieën in de nacht. Ik hoop dat ze onze voorvaderen bereikten en dat het hen een glimlach bezorgde, zoals die van de man met het wasgoed.

Zestig dagen Indonesië, blog 3 - Soms is Indisch zijn verwarrend

Vanuit het vliegtuig richting Jakarta zie ik Borneo onder mij steeds kleiner worden. Verschillende soorten groen kleuren het landschap, af en toe onderbroken door bruine rivieren die zich als slangen door de palmolieplantages, akkers en grasvelden bewegen. Hier en daar is het groen opgedeeld in nette rechthoekige stroken, omlijnd door smalle door mensenhanden gegraven grachtjes. Ik kan het niet helpen om me even af te vragen of ook dit een stukje koloniale erfenis is.

Op dit eiland - nu vooral nog groen door de palmolieplantages in plaats van door het oorspronkelijke regenwoud - woonde ooit mijn oma. Ze was jong toen, een kind. Haar vader had een goede functie bij de PTT en toen hij in 1929 na een verlofperiode in Nederland in Pontianak werd geplaatst, was hij onder andere verantwoordelijk voor het tot stand brengen van een radioverbinding in de stad en de overige Nederlandse posten aan de westkant van het eiland.

Pas vorig jaar ontdekte ik details uit hun leven hier, nadat ik in een geheime kist van mijn oudtante een fotoalbum vond. Het album telde tientallen foto’s van het leven in Pontianak tussen 1929 en 1935 en bracht daarmee de anekdotes die mijn oma ooit over haar jeugd vertelde tot leven. Vol verbazing keken mijn moeder, nicht en ik naar de foto’s van twee jonge Indische zusjes tijdens hun zorgeloze kinderjaren; spelend in de rivier, lachend in de tuin, op verjaardagsfeestjes en verkleed tijdens een toneelvoorstelling.

Toen ik begin dit jaar besloot om weer naar Indonesië te gaan, wilde ik dit deel van het land dus graag zien. Ik vergeleek de foto’s van de stad met Google Maps (lang leve techniek!) en kwam erachter dat het postkantoor – de werkplek van mijn overgrootvader - zich nog op dezelfde plek bevond als ruim tachtig jaar geleden. Een aanknopingspunt in een stad die inmiddels van een paar duizend inwoners in 1930, was uitgegroeid tot een stad van honderdduizenden. Ik vertelde de ontdekking aan m’n moeder en die riep meteen dat als ik naar Pontianak zou gaan, dat zij dan ook mee wilde.

En zo gebeurde het dat ik een paar dagen geleden, op mijn 28ste verjaardag, met mijn vader, moeder en vriend, door de bloedhete straten van Pontianak liep. Zonder echt te weten waar we naar op zoek waren, maar mét een telefoon vol oude foto’s.

Na een wandeling door wat ooit de Chinese wijk was – nu een vervallen buurt langs de Kapuas rivier met grachten vol plastic afval, belandden we op de Jl. Rahadi Usman, vroeger de Residentsstraat. En daar, aan het einde van de straat, op de hoek, troffen we het Kantor Pos. Een gebouw geschilderd in de kleuren wit en oranje.

We liepen naar binnen en vroegen in gebrekkig behasa of we ook achterin het kantoor mochten kijken, omdat onze (over)grootvader hier ooit werkte. De postkantoormedewerkers keken ons aan alsof ze water zagen branden – ik snap het; het is ook een heel ongewone vraag – maar lieten ons wel direct een bordje zien waarop stond dat dit gebouw gebouwd was in 1937. Het houten kantoortje waar opa Stins ooit in werkte, was dus vervangen.

We knikten, stamelden ‘Ah ja…’ en liepen alweer richting de deur. Toen bedacht ik me dat ik al die foto’s bij me had en dat ik dan in ieder geval de foto met het PTT-personeel van 1935 moest laten zien. Dat waren immers de voorgangers van de mensen die nu in het kantor pos werken. Ik liep terug naar de manager en liet hem de foto zien. Onverwacht begon hij enthousiast te zwaaien en te wenken. Hij toonde de foto aan zijn collega’s en ook die begonnen allemaal een kant op te wijzen. Met Google Translate (lang leve techniek voor de tweede keer in dit verhaal!) kwamen we er uiteindelijk uit: Het huis waarvoor de foto was gemaakt, herkenden ze allemaal. Het stond er volgens hen nog steeds.

Nu, beste lezers, moeten jullie begrijpen dat ik niet helemaal normaal ben. De meeste mensen zijn blij als ze met hun verjaardag uit eten gaan, een feestje geven of een fiets krijgen. Ik ben echter een geschiedenisnerd, een historicus met een lichte obsessie voor het levensverhaal van haar liefste Indische oma. Dit was dus het beste verjaardagscadeau OOIT. Vooral ook omdat ik niet had verwacht dat er nog maar iets van de oude Europese wijk over zou zijn; Pontianak was ernstig gebombardeerd door de Japanners in 1942 en ik ging er daarom vanuit dat alles was weggevaagd.

De manager gaf ons de naam van de straat, Jl. Taslim, en ging uiteindelijk zelfs met ons mee - op zoek naar nummer 3. Dat was volgens hem ooit het huis van de postkantoorleiding. Toen we er aankwamen vonden we echter een lege kavel naast nummer 2, wat duidelijk een koloniaal huis in verval was. Voor de deur werkte een groepje jongens aan het asfalteren van een weg. Ze schudden hun hoofd: nummer 3 was een paar jaar geleden gesloopt.

Het duurde even voor ik het wilde accepteren en met de foto in m’n hand vergeleek ik alle raampartijen van de huizen in hetzelfde straatje. Ik tilde nog een steen op, in de hoop een aanwijzing te vinden, een teken van boven – je weet maar nooit (ik zei toch dat ik niet normaal ben) - maar vond niks. Het huis van de foto bestond niet meer. ‘Wat zou oma ervan vinden als ze wist dat we hier nu zo stonden?’ vroeg ik aan m’n moeder terwijl ik naar de bouwval van nummer  2 keek. ‘Die zou ons voor gek verklaren,’ antwoordde ze. ‘En ze zou huilen als ze zou zien hoe het er hier nu uitziet.’

Nu vlieg ik over de Javazee richting Jakarta en denk ik na over die woorden. Ik vraag me af waar ik nou eigenlijk naar op zoek ben. Naar sporen van m’n familie in een land dat m’n oma zelf in 1947 de rug toekeerde. Zou ze iets van m’n zoektocht begrijpen? Van m’n interesse in Indonesië en de mensen hier? Ze noemde zichzelf Nederlands en vond dat ze in het Indonesië van Soekarno niets te zoeken had. Maar waarom leerde ze me dan tellen in het Maleis en doet alles in Indonesië me zo aan haar denken? Is het waar dat je een Indo uit Indonesië kunt halen, maar Indonesië nooit uit de Indo? Ik ben er nog steeds niet helemaal uit wat dat dan voor mij betekent.

Een foto voor het huis op nummer 2 met Agus van het Kantor Pos. Ach.. zo kregen we in ieder geval een idee van hoe het er ooit uitzag. 

Terug naar Indonesië (slot)

Het is bijna vijfendertig jaar later als André voor het eerst weer terug is in Indonesië. Hij maakt een toeristische rondreis, samen met zijn dochter. Twee weken lang toeren ze met een bus vol Nederlanders door het land dat ooit het zijne was. Over de heuvels waar lang geleden zijn opa en oma elkaar hadden ontmoet, langs bosranden waar ooit zijn ouderlijk huis aan had kunnen staan, langs kustlijnen en kali’s, gelijk aan die uit zijn jeugd. Het voelt vreemd om terug te zijn, alsof Nederland een dun laagje stof over zijn directe herinneringen heeft gelegd. Maar zijn zintuigen herkennen alles. De geuren, de geluiden, de smaken, de warmte; ze openen deurtjes van herkenning en heimwee naar een leven dat niet van hem lijkt te zijn.

Terwijl het groene landschap in de vorm van het busraampje aan hem voorbij schiet, klopt hij zijn dochter naast hem liefkozend op haar dijbeen. Hoe kan hij het achttienjarige meisje uitleggen hoe het voelt om terug te zijn? Moet hij het uitleggen? Of zal ze het begrijpen zonder woorden? Ze heeft blauwe ogen, net als haar moeder, maar sinds ze in Indonesië zijn loopt ze vooral op blote voeten en gloeit haar huid goudbruin.

Alexia kent het verhaal over haar oom Maurice. Hoe hij twee weken voor het vertrek van de Sibayak verdween omdat hij niet naar Nederland wilde. Sinds ze weet dat ze met haar vader de rondreis door Indonesië zou gaan maken, zegt ze daarom dat ze hem wil vinden. André vindt dat lief, maar acht de kans onmogelijk. In geen jaren heeft hij contact gehad met zijn broer. Aan het begin, vlak na André’s aankomst in Holland, schreven ze nog brieven aan elkaar, maar na een aantal jaar van correspondentie ontving André geen brief meer terug. Maurice kon – als hij überhaupt nog in leven was – overal in Indonesië zijn.

‘We rijden straks langs Sibolga,’ zegt André meer in gedachte hardop tegen zichzelf dan tegen zijn dochter. ‘Het zou mooi zijn als we even uit kunnen stappen.’ Alexia knikt. ‘Laten we het vragen pap. De chauffeur kan toch even stoppen voor ons.’ ‘Ah nee, zoveel moeite. Dan moeten al die mensen op ons wachten.’ Hij schudt zijn hoofd en wendt zijn blik af naar het raam, naar buiten.

Niet veel later maakt de bus een tussenstop en iedereen stapt uit om de benen te strekken en wat te drinken te kopen. Het is een klein en rommelig busstation en de groep toeristen trekt direct de aandacht. Een wat oudere man die zich voorstelt als fotograaf van een plaatselijk krantje loopt rond om foto’s te maken van de groep die overwegend bestaat uit roodverbrande mensen in korte broeken. ‘Selamat siang!’ roept hij vrolijk. ‘Photo, photo!’ Andre en Alexia poseren voor de man en lachen naar de camera. Als hij zich omdraait om de andere toeristen te fotograferen, bedenkt André zich plotseling iets. ‘Bapak, boleh saya bertanya? Waar zijn we eigenlijk?’
‘Di Sibolga,’ grijnst de man. ‘Selamat datang!’

Het duurt even voordat André door heeft wat de man zojuist heeft gezegd, maar zodra de betekenis van de woorden tot hem doordringt voelt de grond onder zijn voeten plotseling anders. Hij staat met zijn dochter op zijn geboortegrond, ruim vijftig jaar nadat hij als lichtbruin baby’tje in zijn moeders armen werd gelegd; vijfendertig jaar nadat hij door zijn oma met de boot naar Jakarta werd gestuurd om daar naar school te gaan en bij tante Marie te wonen. Waar hij als vijfjarige met zijn ouders vandaan verhuisde, naar Huta Balang, een paar kilometer verderop, meer in de desa, naar een huis beter verstopt voor de jap. Naar het huis waar zijn vader niet lang daarna toch werd gevonden en werd meegenomen. Op een vroege ochtend, in zijn onderbroek. Hij is terug op de plek waar het allemaal begon.

‘Pap, je moet vragen aan iemand of ze de familie Stins kennen. Je weet maar nooit.’ Alexia’s stem doet hem opschrikken uit zijn gedachte. ‘Vraag het aan die man,’ ze knikt naar de fotograaf die inmiddels verderop een groepje toeristen fotografeert. ‘Misschien weet hij iets.’ Andre twijfelt. De kans is klein en ze hebben eigenlijk geen tijd. De bus moet verder, naar Padang. Aan de andere kant: hij heeft ook niets te verliezen. Hij is zijn broer al lang geleden kwijtgeraakt, vragen is het minste wat hij kan doen nu hij plotseling in Sibolga staat. Hij roept naar de fotograaf. ‘Bapak, excuses! Mag ik nog wat vragen? Kent u misschien een Maurice Stins? De familie Stins?’ De man zijn ogen lichten op. ‘Natuurlijk,’ glimlacht hij nonchalant. ‘Maurice Stins is de stiefzoon van mijn broer.’

*
Vanaf dat moment gaat het snel. André en Alexia – op blote voeten – lopen achter de man aan. ‘Hij is visser,’ legt hij uit terwijl ze gehaast een smal pad tussen het struikgewas in lopen. ‘Hij is meestal op zee, dus misschien is hij niet thuis.’

Na een paar minuten staan ze voor een eenvoudig huisje aan de rand van een smalle kali. De man die er woont komt onmiddellijk naar buiten, alsof hij al wist dat de stemmen die langzaam dichterbij kwamen voor hem waren bedoeld. Met een grijns kijkt hij naar het bezoek; een man van middelbare leeftijd en een meisje met blauwe ogen van een jaar of achttien. ‘Broer,’ zucht hij en met zijn armen gespreid loopt hij op het tweetal af. ‘Daar ben je weer. Welkom thuis.’

De twee broers herenigd. Vlnr de vrouw van Maurice, Alexia, Maurice en Andre

---

Dit is het slot van een reeks die ik schreef over het bewogen leven van mijn lieve oom Andre, de neef van mijn oma die ik twee jaar geleden voor het eerst heb ontmoet. Het was toevallig, want die ontmoeting kwam door een familiereünie die samen viel met het begin van mijn eigen onderzoek; een organisatie waaruit blijkt dat er bij meerdere stamboomleden de behoefte wordt gevoeld om elkaar en onszelf beter te leren kennen. Sindsdien kom ik regelmatig bij mijn oom over de vloer. Ik ben gefascineerd door zijn levenslust en herken mijn oma in zijn positieve energie. Hij vertelt me verhalen die je zelf niet kan verzinnen, maar die toch écht zijn gebeurd. Verhalen waarvan zoveel mensen niet weten dat ze onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De afgelopen tijd postte ik verschillende scenes uit zijn leven op mijn blog. Ik hoop dat jullie de verhalen met aandacht hebben lezen, want dat is wat ze verdienen.

De verloren broer (deel 4)

Op een avond, precies twee weken voor de Sibajak naar Holland zou vertrekken, was Maurice in geen velden of wegen te bekennen. Normaal kwam hij altijd rond zonsondergang thuis, maar nu was het al tien uur ’s avonds en was de jongen er nog steeds niet. Marie keek ongerust op de klok boven de eettafel. Het was over het algemeen al niet meer zo veilig voor Nederlanders in Indonesië, laat staan in het donker op straat. ‘Hij zit vast bij een geheime liefde,’ glimlachte oom Miel om zijn vrouw gerust te stellen. André en Jan grinnikten. Marie haalde geërgerd haar schouders op. ‘Dan had hij dat toch even kunnen zeggen? Heeft hij jou ook niets gemeld?’ Ze knikte naar Andre, die meteen van nee schudde. ‘Adoeh,’ zuchtte ze en ze stond op van tafel. ‘Dan zou hij zo wel komen. Ik ga slapen…’
     ‘Selamat tidur,’ zei André zachtjes en hij keek zijn tante na. Ze zag er plotseling oud uit. Hij begreep wel dat ze ongerust was, maar Maurice liep heus niet in zeven sloten tegelijk. Bovendien was hij beter bevriend met de Indonesiërs in de wijk, dan met de Indische gezinnen. Zijn broertje zou vast straks thuis komen en dan een bijzonder verhaal te vertellen hebben. Hij werd al vrolijk van de gedachte. Hij stond op en wenste ook zijn oom en neef een goede nacht.
     Eenmaal in zijn kamer plofte André neer op zijn bed en keek naar het lege matrasje tegenover hem. Nee, hij wist het zeker. Morgenochtend zou zijn broertje weer tegenover hem liggen, een vertrouwd hoopje mens onder een laken. Hij deed het licht uit en draaide zich om. ‘Nog twee weken,’ dacht hij. Dan zouden Maurice en hij samen naar Holland vertrekken.

Toen André de volgende dag wakker werd, was het bed van Maurice nog steeds leeg. Verbaasd ging André rechtop zitten en wreef de slaap uit zijn ogen. Zou die boef dan echt een geheime liefde hebben? Maar dan kon hij toch alsnog niet een hele nacht wegblijven? Iedereen wist dat dat ongepast was. Hij stond op en liep naar de keuken om een glas water te pakken, maar onderweg kwam hij zijn tante tegen. ‘En, is hij er al?’ vroeg ze onmiddellijk. André schudde zijn hoofd. ‘Nee tante, nog niet…’ Marie kuchte en dacht even na. ‘We gaan hem zoeken,’ zei ze vervolgens. ‘Trek je kleren aan en eet iets. Ik maak Jan en oom Miel wakker.’

Tante Marie, Oom Miel, Jan en André zochten vervolgens twaalf dagen achter elkaar. Ze vroegen aan iedereen of ze Maurice gezien hadden, beschreven hoe hij eruit zag, zochten op plekken waar hij graag kwam, maar de jongen was nergens te bekennen. Ze doorliepen elk scenario, maar geen enkele gedachtegang leidde tot de vondst van de jongen. André werd steeds benauwder. Hij had z’n koffer al ingepakt, klaar voor de reis. Hij kon toch niet zonder Maurice vertrekken?

Twee dagen voor vertrek liep André met zijn ziel onder de arm door de straten van Jakarta. Hij schopte tegen elk steentje dat het tegenkwam en piekerde zich suf. De gedachte dat hij Maurice niet meer zou vinden maakte dat zijn maag zich omkeerde. Waar was die jongen toch? Haast onbewust besloot André naar de garage te gaan waar Maurice tot twee weken geleden had gewerkt. Misschien hadden de jongens daar inmiddels wat gehoord.
     Hij klopte aan en stak zijn hoofd om de hoek, maar niemand antwoordde. Wat vertwijfeld stapte hij naar binnen, liep verder naar achter de garage in en klopte nogmaals op een dichte deur. Onmiddellijk deed iemand open. André keek recht in het gezicht van zijn broer.
     ‘André!’ riep Maurice geschrokken. ‘Je had me niet moeten vinden…’ Hij pakte zijn broer met twee handen vast. Toen begon hij te huilen. ‘Ik ga niet naar Holland,’ snikte hij. ‘Wat moet ik daar? Ik hoor hier. Ik wil niet.’ Zijn snikken vulden de holle garage. André voelde hoe zijn maag zich voor de zoveelste keer die week omdraaide. Hij probeerde zich sterk te houden. ‘Maar tante Marie heeft de reis al betaald, je weet hoe ze is… ’ stamelde hij. ‘Je moet mee.’
     Maurice glimlachte door zijn tranen heen. ‘Ga jij broer, ik weet dat jij het redt daar. Maar ik blijf hier. Indonesië is mijn land.’

Nog geen 48 uur later klonk het vertreksein van de Sibajak. André stond op het dek en leunde iets voorovergebogen tegen de balustrade aan. Onder hem, op de kade, stonden Tante Marie, Oom Miel, Jan en Maurice. Ze zwaaiden en André zwaaide terug. Deze keer liet hij niet alleen familie achter, maar ook het land waar hij geboren was.

Jakarta 1957, Jan, Tante Marie en Andre

---

Dit is het vierde deel van een reeks die ik schrijf over het bewogen leven van mijn lieve oom Andre, de neef van mijn oma die ik twee jaar geleden voor het eerst heb ontmoet. Het was toevallig, want die ontmoeting kwam door een familiereünie die samen viel met het begin van mijn eigen onderzoek; een organisatie waaruit blijkt dat er bij meerdere stamboomleden de behoefte wordt gevoeld om elkaar en onszelf beter te leren kennen. Sindsdien kom ik regelmatig bij mijn oom over de vloer. Ik ben gefascineerd door zijn levenslust en herken mijn oma in zijn positieve energie. Hij vertelt me verhalen die je zelf niet kan verzinnen, maar die toch écht zijn gebeurd. Verhalen waarvan zoveel mensen niet weten dat ze onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De komende tijd post ik verschillende scenes uit zijn leven op mijn blog. Ik hoop dat jullie de verhalen met aandacht zullen lezen, want dat is wat ze verdienen.

Een enkeltje Holland (deel 3)

‘Andre, de situatie hier is niet meer te vertrouwen. We gaan naar Holland. Jij en Maurice gaan eerst. Jullie vertrekken volgende maand.’ Tante Marie zei het zonder een spier te verrekken. Ze keek streng en overhandigde André twee passagebiljetten. Daarna draaide ze zich om en liep het huis uit. Stomverbaasd volgde André zijn tante door het raam. Ze ging aan tafel zitten op de veranda en boog zich geconcentreerd over een stapel brieven. 
          Vertwijfeld keek hij naar de papieren in zijn hand. SIBAJAK stond er op. Een enkele passage van Tandjong Priok naar Rotterdam. Wat moest hij hier nou weer van vinden? Natuurlijk had hij gehoord dat de banden tussen Indonesië en Nederland op gespannen voet stonden en dat Soekarno de nationalisatie van Nederlandse bedrijven had aangekondigd. Maar wat moest hij in Holland? Hij woonde al zeven jaar in Jakarta en dat was zijn nieuwe thuis geworden.
          Hij beet op z’n lip. Hij was nu bijna 21 jaar en het gebeurde voor de tweede keer in zijn leven dat iemand hem zonder enig overleg op een boot zette. In 1951 was het zijn oma geweest die hem en Maurice van Sibolga naar Jakarta stuurde. Ze had drie jaar lang met veel liefde voor de twee kinderen van haar overleden zoon gezorgd, maar op een dag werd ze te oud en kon de zorg niet meer aan. ‘Jullie kunnen naar Tante Marie in Batavia,’ had ze gezegd en ook toen had André met zijn mond vol tanden gestaan. Hij kende Tante Marie niet. Het enige wat hij wist was dat ze een halfzus van zijn vader was; de oudste stiefdochter van oma.
          Een paar weken na oma’s mededeling waren Maurice en hij na een boottocht van enkele dagen, van Sibolga via Medan en Singapore, in Jakarta aangekomen. Daar had Tante Marie hen opgehaald en hen welkom geheten in haar gezin. Ze zorgde daarmee dat de jongens voor het eerst in tien jaar weer deel uitmaakten van een echte familie; met Tante Marie als strenge moeder, Oom Miel als een lieve vader en hun zoon Jan als stoere broer. Maar waarom stuurde ze de twee jongens dan nu – zeven jaar later – zonder hen voorruit naar Holland? André wist niet eens óf hij überhaupt wel naar Holland wilde, maar nu zijn tante dat voor hem had bepaald ging hij liever met z’n allen tegelijk dan alleen met Maurice.
          Hij liep naar buiten. ‘Tante Marie,’ vroeg hij voorzichtig. ‘Waarom gaan we niet gewoon samen?’ Marie keek geïrriteerd op. ‘Omdat dat niet kan met Miels werk,’ zei ze streng. ‘En de passage was duur zat, je moet blij zijn dat ik nog plekken voor jullie heb weten te bemachtigen. De boten zitten propvol.’ Ze was even stil. ‘Wij komen een paar maanden later. Oom Boet haalt jullie op in Rotterdam. Breng jij Maurice op de hoogte? Hij is vast aan het werk bij de garage.’
          André wilde nog iets zeggen, maar wist eigenlijk niet wat. Hij keek naar de papieren op tafel. Zijn tante was duidelijk druk met haar correspondentie en de administratie. Hij stapte de veranda af en liep slenterend de straat op. Nooit had hij eraan gedacht dat zijn toekomst in Holland zou liggen. Met de passagebiljetten in zijn hand liep hij naar Maurice. Hij was benieuwd hoe zijn jongere broer zou reageren.

>> Verder lezen? Klik dan hier. 
>> Voor foto's, scroll naar beneden

Maurice (links) en André (rechts) met oma en de hulp van oma Kama - Sibolga omstreeks 1948

De familie in Jakarta, 1951. Van links naar rechts: Andre, oom Miel. tante Marie, Jan en Maurice

--- 

Dit is het derde deel van een reeks die ik schrijf over het bewogen leven van mijn lieve oom André, de neef van mijn oma die ik twee jaar geleden voor het eerst heb ontmoet. Het was toevallig, want die ontmoeting kwam door een familiereünie die samen viel met het begin van mijn eigen onderzoek; een organisatie waaruit blijkt dat er bij meerdere stamboomleden de behoefte wordt gevoeld om elkaar en onszelf beter te leren kennen. Sindsdien kom ik regelmatig bij mijn oom over de vloer. Ik ben gefascineerd door zijn levenslust en herken mijn oma in zijn positieve energie. Hij vertelt me verhalen die je zelf niet kan verzinnen, maar die toch écht zijn gebeurd. Verhalen waarvan zoveel mensen niet weten dat ze onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De komende tijd post ik verschillende scenes uit zijn leven op mijn blog. Ik hoop dat jullie de verhalen met aandacht zullen lezen, want dat is wat ze verdienen.

Een nieuw begin (deel 2)

‘Andre, ga water halen en ruim die borden op!’ De man die dit zei zat onderuit gezakt aan de eettafel. Voorzichtig nam hij een slok van zijn kopi tubruk en met zijn rechterhand wuifde hij ongeïnteresseerd naar de magere jongen voor hem. ‘En breng je zusje naar bed. Ze is moe.’ De kleine jongen knikte beleefd, maar door zijn elfjarige lichaam voelde hij een tinteling van afschuw. Deze man, in zijn kakikleurige uniform op de veranda van een huis dat hij niet zelf gebouwd had; hoe durfde hij zo te praten tegen de oudste zoon van de heer des huizes?

Andre liep naar de waterton en dacht na. Van zijn moeder moest hij ook altijd doen wat de man hem opdroeg, want – zo zei ze – hij had hen gered uit het kamp en hen weer naar hun huis in Hutabalang gebracht. Wie weet hoe het anders met hen was afgelopen, vroeg ze dan. Misschien wel op dezelfde manier als met pappie, gefusilleerd door de jap in de gevangenis van Pematang Siantar. Altijd als zijn moeder zoiets zei, knikte de jongen bedeesd. Hij had het inderdaad aan de man te danken dat zijn moeder, zijn broertjes en hij niet al te lang in het kamp hadden gezeten. En toch vroeg hij zich af, ook al was hij nog jong en had hij eigenlijk nog geen verstand van dat soort dingen: Had de man, die de zoon was van het dorpshoofd van Hutabalang, misschien altijd al een oogje gehad op zijn moeder én het huis waar zij met haar echtgenoot in woonde? En had hij zijn kans schoon gezien, toen haar echtgenoot werd opgepakt en zij een paar maanden later met haar kinderen werd geïnterneerd, om zich als redder aan haar voeten te werpen en haar ten huwelijk te vragen? De jongen rilde bij de gedachte. Al vijf jaar lang hoopte hij iedere dag dat de dood van zijn vader een vergissing was. Dat zijn vader op een dag weer het erf op zou lopen, in zijn onderbroek, zoals de laatste keer dat hij hem had gezien.

Het was donker in de tuin en de krekels, onzichtbaar tussen de tropische planten, zongen de jongen tegemoet. Hij vulde een houten emmer met water en liep ermee naar het keukentje in een van de bijgebouwen. Daar, tussen de potten en pannen, stond hij stil en sloot zijn ogen. Het donkere gebouwtje omarmde hem, het geluid van de krekels klonk steeds verder weg. Hij dacht aan zijn broertje Maurice, die nu bij oma in Sibolga woonde, een uur hier vandaan. Als hij hier zo zou blijven staan, zou hij dan ook langzaam kunnen verdwijnen?

‘Andre, waar blijf je? Schiet eens op!’ De harde stem van de man deed hem opschrikken uit zijn gedachte. De jongen voelde hoe zijn buik zich omdraaide. Waarom werd hij als slaaf gebruikt in zijn eigen huis? Hij pikte het niet langer. Hij ademde diep in, strekte zijn rug en liep terug naar de veranda. Vanavond zou hij alles doen wat de man hem vroeg, vol overgave. Daarna zou hij zijn moeder een goede nacht zoenen.

De volgende ochtend, nog voor de zon op kwam, pakte de jongen de weinige spullen die hij had en sloop naar buiten. Hij wierp nog één blik op het donkere huis en stapte toen de weg op. Nooit meer zou hij hiernaartoe terugkeren.

--

Dit is het tweede deel van een reeks die ik schrijf over het bewogen leven van mijn lieve oom Andre, de neef van mijn oma die ik twee jaar geleden voor het eerst heb ontmoet. Het was toevallig, want die ontmoeting kwam door een familiereünie die samen viel met het begin van mijn eigen onderzoek; een organisatie waaruit blijkt dat er bij meerdere stamboomleden de behoefte wordt gevoeld om elkaar en onszelf beter te leren kennen. Sindsdien kom ik regelmatig bij mijn oom over de vloer. Ik ben gefascineerd door zijn levenslust en herken mijn oma in zijn positieve energie. Hij vertelt me verhalen die je zelf niet kan verzinnen, maar die toch écht zijn gebeurd. Verhalen waarvan zoveel mensen niet weten dat ze onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De komende tijd post ik verschillende scenes uit zijn leven op mijn blog. Ik hoop dat jullie de verhalen met aandacht zullen lezen, want dat is wat ze verdienen.

Oom Andre vluchtte vanuit Hutabalang naar zijn oma en broer in Sibolga, naar het huis van zijn al overleden opa Stins. Zijn oma is de tweede vrouw van rechts, omstreeks 1930. 

Een jazzviolist in zijn onderbroek (deel 1 van een reeks)

Tachtig jaar geleden werd in het stadje Sibolga, aan de westkust van Sumatra, een jongetje geboren. In een houten huis met een veranda, vlak aan de grens van het bos. Zijn moeder was de dochter van een inheemse Batak-familie, zijn vader een Indo. Niemand wist precies waar de twee elkaar hadden ontmoet, maar het moet ergens daar in de buurt geweest zijn. Wellicht aan de prachtige kustlijn van Sibolga, vlak nadat de Indische vader in zijn geboortestad was teruggekeerd na zijn studie Chemische Technologie aan de Technische school van Batavia. Of misschien tijdens een jazzconcert van The Kaya Jazz, de band waarin de knappe vader viool speelde. Hoe dan ook, dit nieuwe jongetje, zo teer en klein nog, was hun eerste zoon.

De donkere moeder zat buiten op een schommelstoel en aaide het pasgeboren mannetje over zijn ronde hoofd. Ze keek vertederd naar haar zoon, een egaal beige kindje. Onder zijn haast doorzichtige pasgeboren babyhuid schemerde een bruine gloed. Hij is lichter dan de kinderen uit het dorp, dacht ze tevreden. Het Hollandse bloed van zijn opa was goed zichtbaar. Ze lachte naar haar echtgenoot, die net was teruggekomen van de tijgerjacht en met de rode gloed van opwinding nog op zijn wangen op de stoel naast haar was neergeploft. De bovenste knoopjes van zijn witte overhemd waren open. Op zijn lichte borst glinsterden druppeltjes zweet.

Even hoopte ze dat dit moment altijd zou blijven duren. Ze sloot haar ogen en ademde diep in door haar neus. De geur van haar kindje, de zoete warmte, het ritselen van de takken achter het huis. Ze voelde de liefde als een tinteling door haar aderen stromen. Ze wist dat dit geluk moest zijn. ‘Dank u wel, God,’ zei ze in gedachte. ‘U bent te goed voor mij geweest, bedankt voor deze geschenken.’ Ze deed haar ogen weer open en zuchtte opgelucht. Het moment was nog niet voorbij.

Pas vijf jaar later kwam er aan het prille gezinsgeluk abrupt een einde. Op een ochtend die normaal leek te beginnen, ergens halverwege juni 1942. Een drietal mannen klopten netjes aan en de Indische vader deed niets vermoedend in zijn onderbroek de deur open. Hij bevestigde zelfs zijn achternaam toen ze erom vroegen. Vanaf dat moment ging het snel. Met een geweer op zich gericht en zijn handen boven zijn hoofd, liet hij het huis achter zich. Hij probeerde nog een keer achterom te kijken, maar de man met het geweer waarschuwde hem dat niet te doen. Er was geen tijd meer voor een afscheid. Zijn vrouw schreeuwde dat ze hem met rust moesten laten, zijn tweede zoon, pas vijf jaar oud, stond achter het raam verbaasd te kijken. Hij vroeg zich af wat zijn vader in godsnaam in zijn onderbroek op straat deed. En wie die kerels naast hem waren.

Vijfenzeventigjaar later, in een appartementje in Den Haag, zou de zoon zich het nog steeds zo herinneren. Het was de laatste keer dat hij zijn vader zag.

---

Dit is het begin van het bewogen leven van mijn lieve oom Andre, de neef van mijn oma die ik twee jaar geleden voor het eerst heb ontmoet. Het was toevallig, want die ontmoeting kwam door een familiereünie die samen viel met het begin van mijn eigen onderzoek; een organisatie waaruit blijkt dat er bij meerdere stamboomleden de behoefte wordt gevoeld om elkaar en onszelf beter te leren kennen. Sindsdien kom ik regelmatig bij mijn oom over de vloer. Ik ben gefascineerd door zijn levenslust en herken mijn oma in zijn positieve energie. Hij vertelt me verhalen die je zelf niet kan verzinnen, maar die toch écht zijn gebeurd. Verhalen waarvan zoveel mensen niet weten dat ze onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De komende tijd post ik verschillende scenes uit zijn leven op mijn blog. Ik hoop dat jullie de verhalen met aandacht zullen lezen, want dat is wat ze verdienen.

Met veel dank aan mijn lieve oom Andre, dat hij zijn verhalen aan mij toevertrouwd en ik ze mag delen met zoveel mensen.