Het post-koloniale debat in Nederland is de afgelopen jaren veranderd en bovendien in een stroomversnelling geraakt door de BLM-demonstraties. Er is een tentoonstelling over slavernij in het Rijksmuseum, in de tentoonstelling van de Gouden Koets in het Amsterdam Museum wordt ook het koloniale verleden van Nederland belicht, de Surinaamse School is nu te zien in het Stedelijk Museum, net als tentoonstellingen over Banda in het West Fries Museum en het Scheepvaartmuseum. Daarnaast komt Museum Sophiahof binnenkort met een tentoonstelling over dekolonisatie, verschijnt het ene slavernij-geschiedenisboek na het andere, hebben we het over het dekoloniseren van koloniale (museum)collecties, kijken we massaal naar de film De Oost en speelt het Nationale Theater De eeuw van mijn moeder, een voorstelling van Eric de Vroedt over zijn Indische moeder en haar wortels in een koloniale samenleving.

Zoals ooit mijn ogen werden geopend door activisten van het eerste uur, zo lijkt met name de culturele sector in Nederland nu ook vanuit het warme bedje van privileges te zijn ontwaakt. Dat het zo lang heeft moeten duren, komt natuurlijk doordat dat bedje ongelofelijk lekker ligt en lange tijd vooral werd gevuld door mensen die zichzelf in elkaar bevestigd zien. Het is logisch dat daarom tot voor kort dezelfde narratieven de Nederlandse natie van een identiteit voorzagen. Verhalen waarin Anton de Kom, Tula en Soekarno oproerkraaiers waren; Rembrandt, van Gogh en Hals de enige échte kunstenaars en Nederland wel een rechtvaardige natie móest zijn, omdat wij hier als eerste het homohuwelijk invoerden.

Ben ik dan blij nu? Dat er eindelijk ruimte ontstaat voor de verhalen van mensen die eeuwenlang vanaf de zijlijn moesten roepen, zonder gehoord te worden? Natuurlijk! Het is geweldig dat de tijd is aangebroken waarin witte museum- en theaterdirecteuren eindelijk onze verhalen ontdekken en op waarde schatten. Hulde! En het is al helemaal mooi dat al die tentoonstellingen zo feestelijk geopend worden, met chique hapjes, champagne en zelfs visites van de koning en koningin.

Klink ik cynisch? Dat ben ik ook wel een beetje. Want naast blijdschap en optimisme, voel ik me vooralsnog óók vaak ongemakkelijk. Want hoe dekoloniaal tentoonstellingen, voorstellingen, films of boeken ook kunnen zijn: we leven nog altijd in een koloniale wereld. In een wereld waarin je je verhaal pas kan vertellen, als grote witte instituten van het belang doordrongen zijn; in een wereld waarin de Nederlandse overheid schandalig lage bedragen betaalt aan mensen die slachtoffer zijn geworden van Nederlands koloniaal geweld; in een wereld waarin de slechtst betaalde arbeid nog altijd is uitbesteed aan landen buiten Europa, waar de gezondheidszorg slecht is en waar arbeidsvoorwaarden vaak gebaseerd zijn op het recht om te overleven. En zelfs daar is niet altijd sprake van. Kijk maar naar Qatar, waar we volgend jaar voetbalteams staan toe te juichen in stadia waar tijdens de bouw duizenden arbeidsmigranten zijn omgekomen. Ook las ik in Volkskrant Magazine van deze week een groot interview met Shawn Harris, oprichter van Nature’s Pride, het bedrijf achter de eetrijp avocado’s. Ze cashte miljoenen toen ze het bedrijf in 2017 verkocht. Het verhaal wordt door de Volkskrant-journalist gepresenteerd als succesverhaal. Waarom wordt haar niet gevraagd hoe het kan dat de voormalig CEO een miljoenenwinst maakt, terwijl ecologische systemen en lokale gemeenschappen in Zuid-Amerika compleet worden ontregeld door de westerse vraag naar avocado’s? Daar waar de één miljoenen verdient, móet een ander wel verliezen of in ieder geval niet evenredig profiteren. Dat systeem is nog niet lang niet ontmanteld, sterker nog, onze hele wereldeconomie is hierop gebaseerd.

Het is dan ook om díe redenen dat ik niet alleen blij en optimistisch kan zijn over de ontwikkelingen binnen de museum, cultuur- en erfgoedwereld. Natuurlijk, het zijn betere stappen dan helemaal niks doen, maar vaak vraag ik me ook af: Zijn we wel kritisch genoeg? Zijn wij, zolang wij op onze nieuwste Nike Air Maxjes, met een avocadotoastje in de hand, onze koning toejuichen terwijl hij het belang van meerstemmigheid probeert te benadrukken, niet eigenlijk slechts halve dekolonialen? Mensen die vooral bezig zijn met elkaar complimenteren met hoe rechtvaardig we bezig zijn maar tegelijkertijd op onze nieuwe sneakers en H&M kleding dit systeem in stand houden en er zelfs aan verdienen? Daarbij komt ook nog eens dat we het Koningshuis met de aanwezigheid van de Koning bij een dekoloniale tentoonstelling op een voetstuk plaatsen, terwijl de Oranjes dik geld hebben verdiend aan koloniale aandelen en ik Willem Alexander vooralsnog nooit iets heb horen zeggen over hoe we dié collectie aan munten en goud gaan compenseren en dekoloniseren.

Doen we er dus goed aan, aan die feestelijke openingen en de promotie van meerstemmigheid, zolang het onrecht de wereld niet uit is? Of moeten we - ik zeg nadrukkelijk ‘we’, want ik doe hier net zo goed aan mee - dan maar stoppen met de kleine successen in het leven vieren? Ik denk hier vaak over na, maar tot nu toe is mijn conclusie dat hier ook geen oplossing in schuilt. We zíjn immers onderdeel van een onrechtvaardige wereld en het besef dat ik misschien niet sterk genoeg ben om zelf los te komen van dit systeem, maakt me bovendien steeds vaker moedeloos in plaats van strijdvaardig. Ik heb het vieren van kleine stappen richting vooruitgang dan ook nodig, zij het met een vol contradicties gevulde onderbuik. Dat leidt vaak tot vele mentale tegenstrijdigheden, waarbij ik op maatschappelijk niveau aan de ene kant trots ben op wat er nu in Nederland allemaal wordt georganiseerd en me aan de andere kant afvraag of we hiermee wel daadwerkelijk tot de kern komen van datgene wat de erfenis van kolonialisme inhoudt. Op persoonlijk niveau denk ik vaak dingen als: Kan ik een dekoloniaal mens zijn en tegelijkertijd met het geld dat ik verdien door een kritische lezing te geven, m’n auto vol tanken bij Shell?

Ik vrees dat het antwoord op die laatste vraag eerder naar ‘nee’ neigt, waarmee ik vooral concludeer dat in deze wereld écht dekoloniaal zijn, offers vraagt die ik misschien wel nooit zal kunnen maken. Wat ik dan dus vooral hoop, is dat mezelf dit soort vragen stellen me dan tenminste wakker en bewust houdt. Dat ik nooit CEO’s zal interviewen zonder te vragen hoe ze hun vergaarde welvaart terug willen geven aan de mensen zonder wie hun bankrekening nooit zo goed gevuld was geraakt. En dat ik zelf nooit zoveel geld bezit, dat ik net zoals Sywert van Lienden, door anderen een moreel kompas moet laten opstellen. Want als er één ding is wat ik zeker weet, dan is het dat kolonialisme en kapitalisme vele mensen financieel rijker heeft gemaakt, maar sociaal steeds armer. Daarom denk ik steeds vaker: fijn dat ik me ongemakkelijk voel, dat die contradicties voor buikpijn zorgen. Dat ik dit glas champagne wil drinken, maar tegelijkertijd óók op de grond wil smijten. Zolang ik dat ongemak voel, optimisme én cynisme in mij naast elkaar bestaan, heeft het doorgeslagen kapitalisme namelijk nog niet gewonnen en bestaat er een kans dat ik ooit een dekoloniale tentoonstelling zal bezoeken in een daadwerkelijke post-koloniale wereld.