Toespraak Dodenherdenking Holendrecht - 4 mei 2025

Geachte aanwezigen, 

Wat zeg je, als je wordt uitgenodigd om op 4 mei 2025 een toespraak te verzorgen bij een herdenking in de buurt waarin je bent opgegroeid? 

Dan zeg je natuurlijk ja. Of in mijn geval: Wat een eer, ik doe het graag. 

Maar wat zeg je vervolgens? Als je hier op deze plek staat en je woorden moet proberen te geven aan de betekenis van met elkaar stil staan bij de slachtoffers van de geschiedenis. 

Dit nooit meer - klinkt er vaak op dit soort plekken. En dan wordt er vaak verwezen naar de Jodenvervolging, de Shoah, waarbij in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog 107.000 Joodse mensen werden weggevoerd. In Amsterdam keerden 75% van hen niet terug uit vernietigingskampen. 

Dit nooit meer - en soms bedoelt men daar ook andere geschiedenissen mee. Zoals de Transatlantische slavernij: tevens een geschiedenis van ontmenselijking en vernietiging. Miljoenen Afrikanen stierven tijdens de overtocht van West-Afrika naar de Amerika’s, om nog maar te zwijgen over het lot dat hen wachtte, die de overtocht overleefden. 

Of er klinkt ‘Dit nooit meer’ - en dan gaat het over de Japanse interneringskampen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Indonesië of over de periode daarna: tijdens de Indonesische revolutie, de grootste oorlog die Nederland ooit vocht over zee. Honderdduizend Indonesiërs kwamen er om door Nederlands militair geweld. 

Maar ‘dit nooit meer’, dat kunnen we vandaag de dag, in 2025, al lang niet meer zeggen. Het voelt als een loze wens, een wens die eigenlijk al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog niet op gaat in een wereld die uiteindelijk nooit vrij is geweest van geweld en onderdrukking. En nu hebben die drie woorden al helemaal hun betekenis verloren. 

Want terwijl wij hier staan, sterven er in Sudan kinderen aan hongersnood en geweld. Terwijl wij hier staan, trekken gewelddadige milities moordend door Congo om een strijd die uiteindelijk gaat om de toegang tot grondstoffen voor ons mobiele telefoons. Terwijl wij hier staan houden Israëlische militairen noodhulp tegen bij de grens van Gaza. Verderop begraaft een Palestijnse vader zijn kinderen en vrouw, vermoord door Israëlische bommen. Terwijl wij hier staan, bouwt de regering in Amerika mensonterende detentiecentra om migranten in gevangen te zetten en draait wetten die minderheden zouden moeten beschermen terug. Terwijl wij hier staan, woedt er oorlog in het Noord-Oosten van Europa. Heeft u uw noodpakket al klaar? 

Terwijl wij hier staan, levert Nederland gevechtsonderdelen aan Israël en voert een racistisch en xenofoob kabinet ondertussen het strengste asielbeleid ooit. 

Terwijl wij hier staan, wordt er gemorreld aan de democratische rechtstaat. In Nederland zelf zijn er partijleiders die openlijk de journalistiek ondermijnen. En als het gaat om demonstraties of publieke vrijheid van meningsuiting, wordt er gemeten met twee maten. Voetbalsupporters mogen zonder politiegeweld te ervaren ‘Dood aan alle Arabieren’ roepen. Maar roep je ‘Free Free Palestine’, dan ben je een terrorist die een gummiknuppel in het gezicht mag verwachten. 

Wat is er met artikel 1 van onze grondwet gebeurd? 

Nee. We kunnen niet zeggen ‘Dit nooit meer’, als onze eigen regering het gelijkheidsbeginsel aan zijn laars lapt.  

Dus daarom: ik kan hier geen getuigenis afleggen van mijn eigen verbintenis met het verleden. Het heeft geen nut om anekdotes op te halen over hoe mijn Joodse opa nooit over de Tweede Wereldoorlog heeft kunnen spreken en hoe mijn Indische oma haar Nederlands-zijn benadrukte, omdat ze daarmee hoopte daadwerkelijk tot dit land te mogen behoren. Natuurlijk herdenk ik hen op een dag als vandaag. Maar alleen herdenken, alleen stilte, dat is volgens mij niet genoeg. 

Dit is het moment om niet slechts stil te staan bij het verleden. Dit is niet het moment om slechts de doden te gedenken. Dit is het moment om te beseffen dat tijdens geschiedenissen van onderdrukking en geweld, er ook altijd hoop was, dapperheid, verzet. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er óók mensen die niet wegkeken. Er waren mensen die in de ogen van de bezetter terroristen waren. Verzetsmensen die Joodse mensen hielpen onderduiken, die het bevolkingsregister opbliezen, die aanslagen pleegden op Duitse militairen. Na de Tweede Wereldoorlog waren er mensen die weigerden om mee te vechten in een koloniale oorlog in Indonesië. 6000 dienstweigeraars. Het waren in Nederland de verraders van die tijd. En wat dacht u van al die mensen die in opstand kwamen op de plantages in Suriname of op Curacao? Ik vroeg laatst tijdens een les op een middelbare school hoe deze mensen door het Nederlandse koloniale bestuur werden genoemd en een leerling riep vol trots: ‘Helden!’ Ik moest hem helaas ongelijk geven en hem uitleggen dat in de ogen van Nederland, de mensen die in opstand kwamen tegen slavernij rebellen en oproerkraaiers werden genoemd, die hun strijd voor rechtvaardigheid met de dood of met verbanning moesten bekopen.

Kortom: vandaag doe ik in plaats van woorden uitspreken als ‘dit nooit meer’, liever een oproep. Bedenk welke rol je wil spelen. Aan wiens kant je wil staan. Onderzoek de vraag hoe onderdrukking en geweld in eerste instantie aan ruimte kúnnen winnen. Verzet je ertegen. 

Demonstreer, protesteer, laat zien waar je wél voor staat. Geloof -  in de woorden van de feministische auteur bell hooks -  in acts of radical love. We kúnnen er actief voor kiezen met elkaar te delen. We kúnnen er actief voor kiezen om voor elkaar zorgen. We kúnnen er actief voor kiezen, om te leven naar ‘dit nooit meer’. We kúnnen er actief voor kiezen om de ander te gunnen wat jezelf gunt. Zonder het altijd honderd procent met elkaar eens te moeten zijn, kunnen we er actief voor kiezen om te zeggen: jouw vrijheid is mijn vrijheid.

In tijden waarin extreemrechts genormaliseerd is en het leven van de een meer waard lijkt dan dat van een ander, ben ik liever een verrader, een terrorist, een rebel, een oproerkraaier. Want niets lijkt me erger, dan dat we straks massaal weer moeten zeggen: wir haben es nicht gewusst. 

Ik hoop dat we straks twee minuten stil zullen zijn, opdat we de rest van het jaar luider van ons kunnen laten horen. 

—— —

Deze toespraak schreef ik in opdracht van het Amsterdams 4 en 5 mei Comité Amsterdam Zuidoost en heb ik voorgedragen tijdens de herdenking op 4 mei 2025 bij De Drecht in Amsterdam Holendrecht.

Laten we het eens hebben over het tentoonstellen van koloniaal geweld

Ik heb een hele ochtend nagedacht over wat de eerste zin van dit blog moet zijn, maar ik kom niet verder dan: Gisteravond was ik naar de theatervoorstelling Gelukszoekers op Sumatra en dat waren de slechtste twee uren die ik óóit in een theater heb doorgebracht. Heel eerlijk, ik dacht dat ik met de Indië-monologen waarbij drie van de vier sprekers hun monologen van witte A4-tjes voorlazen en de powerpoint van Herman Keppy vastliep, alles wel gezien had, maar dit sloeg echt alles. 

Wil je weten hoe het eraan toeging in de koloniale tijd? Hoe Javaanse contractarbeiders werden geslagen, uitgebuit, hoe Javaanse vrouwen werden verkracht,  hoe ze weerloos waren tegenover de kolonisator, niet alleen slachtoffer waren van hén, maar vooral ook van hun eigen gokverslaving, hun eigen lamlendigheid, hun onbeteugelbare seksuele driften en hun onvermogen om hun lot ten gunste te keren? Ga dan vooral naar deze voorstelling. Een stuk dat alle koloniale verhoudingen portretteert zonder hedendaagse reflectie, zonder stereotyperingen uit te dagen, zonder daadwerkelijk iets nieuws te vertellen. Ja, de kolonialen op het toneel komen er niet goed van af. Ze zijn stuk voor stuk arrogant, verveeld, patserig en blind voor hun privileges. Maar de Javaan, als ongelukkig passief wezen, ontbreekt het nog veel meer aan diepgang. Het gekozen einde van het stuk is zó koloniaal, dat ik me even afvroeg of ik per ongeluk in 1910 was beland in plaats van in de Meervaart in Amsterdam Osdorp. Ik verbaas me oprecht dat hier niet eerder publieke commotie over is ontstaan - de voorstelling speelt al ruim een maand! 

Probeer een voorstelling te maken waarin je de gruwelijkheden van de trans-Atlantische slavenhandel laat zien door witte mannen zwarte mannen in elkaar te laten trappen op het podium en honderd keer het N-woord door de zaal te schreeuwen. Denk je dat er iemand uit de Afrikaanse diaspora blijft zitten? Ik durf te wedden van niet. Indo’s echter, doen dat wel, klappen zelfs na afloop. Is dat omdat we zover af staan van de geschiedenis van onze Indonesische voorouders? Dat we niks voelen als mensen die op onze opa’s en oma’s lijken in elkaar worden getrapt en honderd keer het woord ‘koelie’ of ‘smerige inlander’ naar zich geroepen krijgen? Of zijn we gewoon geconditioneerd om zwijgzaam te blijven toekijken? Uit angst om onbeleefd te worden gevonden als we stampvoetend de zaal zouden verlaten? 

Hebben we dit soort voorstellingen nodig om het gemiddelde witte publiek te onderwijzen over de gruwelijkheden uit de koloniale tijd in Nederlands-Indië? Ik zou zeggen: Nee. We hebben die boeken al. Lees Rubber en Koelie, de boeken waar deze voorstelling op is gebaseerd. Dat die verhalen bestaan in tekst is wel genoeg, we hoeven ze niet anno 2023 voor het theater te reproduceren en al helemaal niet als dat wordt gedaan door een regisseur die kiest voor de letterlijke vertaling van koloniale literatuur. Het feit dat je al je acteurs op hippe witte sneakers op het toneel plaatst, maakt van achterhaalde drek niet opeens een hedendaagse zinnige reflectie. Bovendien is het zonde van het talent van alle betrokken acteurs. 

Waarom ik juist wél Keti Koti herdenk en vier

Zojuist las ik de column van Ellen Deckwitz in NRC over hoe het vieren van Keti Koti in haar Indische familie tot onrust leidt. ‘In de Oost was de slavernij groter dan in de West,’ werd er in de familie-app gezegd. ‘Wij horen nergens bij, voor ons geen Keti Koti zolang er geen gelijke erkenning is.’ 

Laat me beginnen met te zeggen: wat een ongelofelijke vooruitgang dat er inmiddels in Indische families überhaupt over slavernij in voormalig Nederlands-Indië wordt gesproken! Zo’n ontwikkeling kun je alleen maar toejuichen en is uiteraard te danken aan het geweldige werk van mensen als Reggie Baay, Marion Bloem, Matthias van Rossum en Nancy Jouwe. Want inderdaad: het systeem van slavernij beperkte zich niet tot wat wij in Nederland lange tijd De West noemden - Suriname en de voormalig Nederlandse-Antillen. Ook in Zuidoost-Azië maakte de Republiek der Verenigde Nederlanden (onder de vlag van de VOC) op grote schaal gebruik van onvrije arbeid. Mensen werden geroofd, weggerukt uit hun woonomgeving, verscheept naar andere eilanden en ook daar ontdaan van hun identiteit.

Wat dat betreft leek slavernij in Zuidoost-Azië onder het handelsimperium van de VOC veel op de trans-atlantische slavenhandel, ware het niet dat de afstanden tussen de Indonesische eilanden wat kleiner waren dan de afstand tussen de westkust van Afrika en de Oostkust van Zuid-Amerika. De erfenis van slavernij is in Indonesië daardoor minder zichtbaar in het straatbeeld dan in Suriname. Van Afro-Surinamers is het tot op de dag van vandaag duidelijk hoe diegene in Suriname terecht is gekomen; in Indonesië valt de herkomst van een specifiek eiland niet altijd meer even goed te herkennen. Toch blijft de opzet van slavernij in beide gebieden hetzelfde: slavernij is ontmenselijking. Bovendien is het niet alleen het stelen van iemands fysieke kracht, het is bovenal een poging geweest tot het roven van mensen hun identiteit, hun wortels. Ik schrijf ‘een poging tot’, want dankzij verzet en veerkracht is dit lang niet altijd gelukt. 

Hier ligt direct de pijn die ik voel bij het lezen van Ellens column. Want als er één ding is gebleken met het op de kaart zetten van Keti Koti, is het dat Afro-Surinamers er veel beter in zijn geslaagd hun kracht, hun veerkracht, hun verhaal te beschermen, dan Indo-Europeanen. Hoe dat komt, heeft met een heleboel factoren te maken. Dat zijn geen factoren die biologisch gezien bij een Indo-Europeaan of juist bij Afro-Surinamers horen - het zou puur racisme zijn dat zo te beschouwen - maar alles met kolonialisme en de erfenis daarvan. Juist het feit dat Indo-Europeanen nú pas over hun slavernijverleden praten, laat zien hoe geslaagd de koloniale missie in voormalig Nederlands-Indië is geweest; hoe de algemeen geaccepteerde norm waarbij witte mannen op grote schaal Indonesische vrouwen seksualiseerden, ‘in huis namen’, hen verkrachtte en hen hun kinderen lieten baren, bijdroeg aan het actief uitwissen van de Indonesische identiteit.

Het is pijnlijk om te zeggen, maar Indo-Europeanen zijn misschien wel het meest voor de koloniale verdeel-en-heers-strategie van de kolonisator ‘gevallen’ dan welke andere bevolkingsgroep dan ook. Het gaf privilege om te focussen op het Nederlanderschap en dat is dan ook wat er decennia lang in voormalig Nederland-Indië is gebeurd. Veel Indo-Europeanen leerden - geïndoctrineerd door de heersende normen en waarden - neer te kijken op hun eigen voorouders en later - eenmaal in Nederland - op andere minderheden. Dat is wat een koloniaal systeem met mensen kan doen. Dat is de erfenis waarin we vandaag de dag leven. 

Als ik Ellens column lees, ontkom ik er niet aan ergens te voelen dat ook haar Indische familieleden zich weer laten verleiden tot de verdeel-en-heers-tactieken die de verhoudingen in de zogenaamde post-koloniale Nederlandse samenleving nog altijd bepalen. Geen Keti Koti vieren tot er gelijke erkenning is? Dus we ondersteunen onze Surinaamse broeders en zusters niet zolang niet ook slavernij in de Oost niet wordt herdacht? 

Kom op, mensen! Laten we onze woede en energie richten op de macht. Op onze overheid, het koningshuis, Rutte, dat stelletje gekke Indo’s in de Tweede Kamer dat de meest xenofobe partijen van Nederland leidt. We raken onze ketenen pas écht kwijt als we ons losmaken van verdeel-en-heers tactieken en de post-koloniale diaspora solidair kan zijn met elkaar. Daarom vier ik morgen juist wél Keti Koti. Daarom promoot ik 1 juli als nationale vrije dag wél. Daarom wil ik morgen honderdduizenden, miljoenen mensen, Keti Koti vieringen zien bijwonen. Je daagt eurocentrisme niet uit door aan de zijlijn te blijven roepen dat je niet mee mag doen. Solidariteit. Daar komen we verder mee. Solidariteit maakt sterk. Alleen door solidair te zijn kunnen we een einde maken aan koloniale denkbeelden en structuren. Kortom: Pumps up, ook die van jullie, Indische ooms en tantes. En niet alleen morgen. Ook die andere 364 dagen van het jaar. 

Over koloniale grapjes en gedragingen en hoe Nederlandse historici en erfgoed-professionals hier best even mee mogen stoppen

‘Wist u dat Drees om de Katholieke Volkspartij te vriend te houden, de tweede politionele actie heeft goedgekeurd? Je zou kunnen stellen dat de totstandkoming van de AOW indirect te danken is aan de dood van 60.000 Indonesiërs.’ 

‘Ha ha ha!’ Een lachsalvo klinkt door de zaal. 

‘Maar dat heb ik in dit boek maar niet opschreven, want dat lokt natuurlijk veel te felle reacties uit.’ 

Een geparafraseerde quote uit de boekpresentatie van Merdeka, het nieuwste boek van Henk Schulte Nordholt en Harry Poeze. Je zou toch denken dat een doorgewinterde historicus als Henk Schulte Nordholt, zijn grapje wel even zou afstemmen op het onderwerp waar hij over schrijft. Of dat een zaal die geïnteresseerd is in de revolutie periode in Indonesië, niet lacht om een opmerking over de link tussen de Nederlandse oudedagsvoorziening, politieke bondgenootschappen en de totale zinloosheid van het geweld van Operatie Kraai, de zogenoemde tweede politionele actie. Niets blijkt minder waar. Koloniaal gedrag zit zo ingeslepen in onze manier van doen, van praten, van grappen maken, dat men het nauwelijks herkent, laat staan doorheeft. 

Ik zat met gekromde tenen bij de presentatie. Ik was gevraagd om een statement voor te dragen over het boek en hoewel ik Merdeka zelf een bron van interessante en belangrijke informatie vind, werd ik tijdens het schrijven van het statement overvallen door een moreel dilemma. Want ja, natuurlijk kunnen Henk Schulte Nordholt en Harry Poeze een goed en belangrijk boek schrijven over de Indonesische jaren 1942-1950. Het zijn mannen met een enorme schat aan ervaring, Harry betekent veel voor de linkse beweging in Indonesië. Het boek is bovendien ongelofelijk rijk als het gaat om het blootleggen van alle invalshoeken, ontwikkelingen en ervaringen van Indonesische nationalisten vanaf de Japanse invasie tot de soevereiniteitsoverdracht en zelfs de periode daarna. Toch wrong er iets in zowel mijn gedachten als mijn maag. 

Ik dacht dat het lag aan drie dingen, die ik uiteindelijk besloot in mijn statement mee te nemen. Namelijk 1. De ongelijkheid  tussen Nederlandse historici en Indonesische als het gaat om de toegang tot kennis, de archieven en de mogelijkheid om je onderzoeksgebied te bereizen. Waarom moest dit boek, dat in de inleiding zegt de Indonesische nationalistische geschiedschrijving te willen uitdagen, geschreven worden door twee Nederlandse mannen? 2. Waarom richten deze mannen überhaupt hun pijlen op Indonesische geschiedschrijving? Zouden Nederlandse historici niet voorzichtig moeten zijn met dit soort statements en eerst eens kijken naar de eigen geschiedschrijving, die net zo goed nationalistisch is en weinig kritisch? 3. Is de algehele praktijk van Nederlandse historici die onderzoek doen naar de samenleving ‘van de ander’, niet gewoon in de kern koloniaal? Andersom zie ik nog altijd geen Indonesische onderzoekers de Nederlandse archieven in trekken om even een kritisch rapport over Drees te schrijven en dat vervolgens te presenteren in een chique zaal in Jakarta. 

Ik weet niet of m’n boodschap in goede aarde viel. Ik denk het niet, ondanks dat het geen persoonlijke aanval betrof, maar vooral kritiek op een systeem dat door koloniale verhoudingen is ontstaan. Henk Schulte Nordholt liep na afloop weg midden in ons gesprek, Harry Poeze heb ik niet meer gezien. Dat kan natuurlijk gaan om een misverstand, misschien zat ik net even op de wc toen dhr. Poeze huiswaarts ging. Ik zal daar dus verder geen conclusies aan verbinden. Het maakte wel dat ik onderweg naar huis nadacht over deze praktijk van enerzijds de waarheid zeggen over hoe je denkt en anderzijds voelen dat zo’n boodschap misschien niet per se welkom is op een boekpresentatie. De gedachtes hierover in combinatie met het voorval over de AOW-voorziening en de dood van zestigduizend Indonesiërs maakten dat ik plotseling begreep waar mijn échte probleem zit met boeken als Merdeka, geschreven door Henk en Harry. 

Het is net zoals ik zag bij het Rijksmuseum. Hoe Taco Dibbits en Harm Stevens in pak proosten op een tentoonstelling over de Indonesische Revolutie, hoe ze met rechte rug lopen door de ruimte. ‘Zie je hoe goed we bezig zijn! We hebben ook oog voor de andere kant van het verhaal, voor de zwarte bladzijde. En we hebben het gedaan mét Indonesische conservatoren. Zo ruimdenkend zijn we!’

Toch lieten zij, toen puntje bij paaltje kwam, de Indonesische conservator Bonnie Triyana publiekelijk vallen door te stellen dat de term ‘bersiap’ nooit uit de tentoonstelling was gehaald en dat het opiniestuk dat Bonnie schreef voor NRC slechts een persoonlijke interpretatie van hem was. Een statement dat niet waar is. Daarnaast maakt de tentoonstelling gebruik van gestolen persoonlijke eigendommen van Indonesische nationalisten, zonder daar duidelijk rekenschap voor af te leggen en een vraag op te werpen over de ethische keuzes achter het tentoonstellen van persoonlijke voorwerpen van mensen die door het Nederlandse leger zijn vermoord. Kortom: Er wordt te makkelijk over Indonesische lichamen heen gestapt, over zowel de levende (in dit geval Bonnie) als de doden. 

Dat proefde ik bij het lezen van Merdeka en bij de boekpresentatie weer. Voor Henk Schulte Nordholt en Harry Poeze zijn Indonesische mensen en de Indonesische geschiedenis, een onderzoeksobject. Het is geen geschiedenis die ze leven, geen herkomst die ze in hun lijf voelen, die bewust hun identiteit kleurt, hun bestaan op aarde bepaalt. Daarom kunnen ze zich zo makkelijk het onderwerp toe-eigenen zonder ook maar enigszins rekenschap te geven van morele afwegingen en ethische dilemma’s. Daarom kan Henk een grapje maken over de AOW en zestigduizend dode Indonesiers. Daarom kan hij, toen ik hem hierop wees, opnieuw een grapje maken door zijn antwoord in leiden met: ‘Ik ontvang overigens ook AOW’, in plaats van toe te geven dat zo’n opmerking gewoon misplaatst is. 

De Nederlandse kolonisatie van Indonesië en de poging tot herbezetting in de periode 1945-1949 kleurde miljoenen mensenlevens. Er gaat geen dag voorbij zonder dat ik daaraan denk en de impact van dat verleden voel. Het zou mensen als Henk, Harry*, Harm en Taco sieren als ze eens nadenken over hoe datzelfde verleden hén kleurt, hún identiteit bepaalt. Misschien dat koloniaal gedrag dan eindelijk eens echt kan worden ontmanteld.

*

*

*

*

—> Henk Schulte Nordholt reageerde op dit stuk door te mailen dat er sprake is van een misverstand. Zijn opmerking over de AOW was niet grappig bedoelt en dat hij wegliep uit ons gesprek had te maken met dat hij snel weg moest. Hij noemt mijn statement politiek correct. Over het niet betrekken van Indonesische historici schrijft hij dat Indonesische historici te maken hebben met oppressie vanuit het Indonesische leger en hem daarom vroegen dit boek te schrijven. Tevens stelt hij dat er wel degelijk wordt gewerkt aan de opleiding van een nieuwe generatie Indonesische historici, maar dat dit zich wellicht buiten mijn waarneming voltrekt.

---

Lees In haar voetsporen

Bestel het boek hier!

naar webwinkel

Gaat het nou alweer over de term 'Bersiap'?

Aanvulling! Ik schreef het blog hieronder nadat ik hoorde dat de FIN een aangifte tegen de historicus Bonnie Triyana ging indienen. Het blog is dus puur een reactie op de aangifte en FIN’s aanname dat Triyana een Bersiap-ontkenner zou zijn. Ik ben een voorstander van een gezonde discussie over terminologie n.a.v. Triyana’s stuk en de keuzes van het Rijksmuseum, echter vind ik dat een reactie zoals die van FIN (die onterecht in de media stelt ‘De Indische Nederlander’ te representeren) daar niet aan bijdraagt. Ik weet hoe belangrijk de term ‘Bersiap’ is voor Indische mensen in Nederland en hoeveel pijn het doet dat de trauma’s, ontstaan in een golf van anti-koloniaal geweld, nauwelijks (officieel) erkend zijn. De term ‘Bersiap’ heeft een emotionele waarde vanuit Nederlands-Indisch perspectief. Over hoe zich dit verhoudt tot een tentoonstelling maken en een wetenschappelijk standpunt dat zoveel mogelijk los staat van (koloniale) framing, zullen prof. Remco Raben en ik het zondag 16 januari hebben in OVT om 10.00 op NPO Radio 1.

——

O nee! Ophef! Er heeft een Indonesische historicus aangekaart dat de term ‘Bersiap’ in Indonesië niet gebruikt wordt om het geweld van Indonesische zijde na het uitroepen van de Indonesische onafhankelijkheid te benoemen. En dat daarom ‘Bersiap’ ook geen gangbare term zal zijn in de tentoonstelling Revolusi, binnenkort te zien in het Rijksmuseum. Volgens deze historicus, tevens gastcurator van deze tentoonstelling, Bonnie Triyana, gaat de term ‘bersiap’ namelijk voorbij aan de veelzijdigheid en diversiteit van het geweld dat plaatsvond in de maanden na 17 augustus 1945 en focust de term teveel op de Nederlandse framing van bloeddorstige Indonesiërs, die het in de revolutie-periode gemunt hadden op witte Nederlanders en Indo-Europeanen. Dit terwijl er in diezelfde periode door revolutionairen óók veelvuldig geweld plaatsvond tegen Indonesische leiders, veelal mensen die hadden samengewerkt met het Nederlandse koloniale regime en het feodaal gezag representeerden. Om die reden benoemt Triyana in een artikel in NRC dat er andere termen worden gebruikt in Indonesië om deze periode aan te duiden en dat bovendien al het geweld van toen in het licht moet worden gezien van een revolutie die voortkwam uit koloniale en feodale onderdrukking en dus niet zuiver etnisch gemotiveerd was, iets wat door de term ‘Bersiap’ wel gesuggereerd wordt.

Nou, zoiets mag een historicus natuurlijk niet zeggen. En al helemaal geen Indonesische! Wat denkt die meneer wel? Die wordt zeker gefinancierd door de Indonesische overheid! Bersiap niet gebruiken is bersiap ontkennen en dus werd meneer vandaag aangeklaagd door niemand minder dan de Federatie Indische Nederlanders. Wat fijn toch, dat we in Nederland zulke fijne mensen hebben die direct in de frontlinie paraat staan om ons te beschermen tegen zoveel onheil. Ik moet de heren van het FIN nageven: ik slaap echt een stuk beter sinds ik weet dat zij er zijn. Helden zijn het! Het is een gotspe dat ze nog niet geridderd zijn. 

Aduh, alle gekheid op een stokje. Het is wel vervelend dat Hans Moll van de Federatie Indische Nederlanders een paar jaar terug zijn baan bij NRC heeft opgegeven of is kwijtgeraakt, want heeft hij nou echt niets beters te doen dan dit soort aangiftes indienen? Triyana ontkent het geweld tegen witte Nederlanders en Indo-Europeanen helemaal niet; hij toont slechts een historiografische afweging rondom terminologie. 

Oh goh.. Is dat het nou? Ja. We kunnen dus allemaal met een gerust hart gaan slapen, de mannetjes van FIN incluis. Selamat tidur, zeg ik tegen hen. Hopelijk weten ze nog wat dat betekent.

Ben ik slechts een halve (de)koloniaal?

Het post-koloniale debat in Nederland is de afgelopen jaren veranderd en bovendien in een stroomversnelling geraakt door de BLM-demonstraties. Er is een tentoonstelling over slavernij in het Rijksmuseum, in de tentoonstelling van de Gouden Koets in het Amsterdam Museum wordt ook het koloniale verleden van Nederland belicht, de Surinaamse School is nu te zien in het Stedelijk Museum, net als tentoonstellingen over Banda in het West Fries Museum en het Scheepvaartmuseum. Daarnaast komt Museum Sophiahof binnenkort met een tentoonstelling over dekolonisatie, verschijnt het ene slavernij-geschiedenisboek na het andere, hebben we het over het dekoloniseren van koloniale (museum)collecties, kijken we massaal naar de film De Oost en speelt het Nationale Theater De eeuw van mijn moeder, een voorstelling van Eric de Vroedt over zijn Indische moeder en haar wortels in een koloniale samenleving.

Zoals ooit mijn ogen werden geopend door activisten van het eerste uur, zo lijkt met name de culturele sector in Nederland nu ook vanuit het warme bedje van privileges te zijn ontwaakt. Dat het zo lang heeft moeten duren, komt natuurlijk doordat dat bedje ongelofelijk lekker ligt en lange tijd vooral werd gevuld door mensen die zichzelf in elkaar bevestigd zien. Het is logisch dat daarom tot voor kort dezelfde narratieven de Nederlandse natie van een identiteit voorzagen. Verhalen waarin Anton de Kom, Tula en Soekarno oproerkraaiers waren; Rembrandt, van Gogh en Hals de enige échte kunstenaars en Nederland wel een rechtvaardige natie móest zijn, omdat wij hier als eerste het homohuwelijk invoerden. 

Ben ik dan blij nu? Dat er eindelijk ruimte ontstaat voor de verhalen van mensen die eeuwenlang vanaf de zijlijn moesten roepen, zonder gehoord te worden? Natuurlijk! Het is geweldig dat de tijd is aangebroken waarin witte museum- en theaterdirecteuren eindelijk onze verhalen ontdekken en op waarde schatten. Hulde! En het is al helemaal mooi dat al die tentoonstellingen zo feestelijk geopend worden, met chique hapjes, champagne en zelfs visites van de koning en koningin. 

Klink ik cynisch? Dat ben ik ook wel een beetje. Want naast blijdschap en optimisme, voel ik me vooralsnog óók vaak ongemakkelijk. Want hoe dekoloniaal tentoonstellingen, voorstellingen, films of boeken ook kunnen zijn: we leven nog altijd in een koloniale wereld. In een wereld waarin je je verhaal pas kan vertellen, als grote witte instituten van het belang doordrongen zijn; in een wereld waarin de Nederlandse overheid schandalig lage bedragen betaalt aan mensen die slachtoffer zijn geworden van Nederlands koloniaal geweld; in een wereld waarin de slechtst betaalde arbeid nog altijd is uitbesteed aan landen buiten Europa, waar de gezondheidszorg slecht is en waar arbeidsvoorwaarden vaak gebaseerd zijn op het recht om te overleven. En zelfs daar is niet altijd sprake van. Kijk maar naar Qatar, waar we volgend jaar voetbalteams staan toe te juichen in stadia waar tijdens de bouw duizenden arbeidsmigranten zijn omgekomen. Ook las ik in Volkskrant Magazine van deze week een groot interview met Shawn Harris, oprichter van Nature’s Pride, het bedrijf achter de eetrijp avocado’s. Ze cashte miljoenen toen ze het bedrijf in 2017 verkocht. Het verhaal wordt door de Volkskrant-journalist gepresenteerd als succesverhaal. Waarom wordt haar niet gevraagd hoe het kan dat de voormalig CEO een miljoenenwinst maakt, terwijl ecologische systemen en lokale gemeenschappen in Zuid-Amerika compleet worden ontregeld door de westerse vraag naar avocado’s? Daar waar de één miljoenen verdient, móet een ander wel verliezen of in ieder geval niet evenredig profiteren. Dat systeem is nog niet lang niet ontmanteld, sterker nog, onze hele wereldeconomie is hierop gebaseerd. 

Het is dan ook om díe redenen dat ik niet alleen blij en optimistisch kan zijn over de ontwikkelingen binnen de museum, cultuur- en erfgoedwereld. Natuurlijk, het zijn betere stappen dan helemaal niks doen, maar vaak vraag ik me ook af: Zijn we wel kritisch genoeg? Zijn wij, zolang wij op onze nieuwste Nike Air Maxjes, met een avocadotoastje in de hand, onze koning toejuichen terwijl hij het belang van meerstemmigheid probeert te benadrukken, niet eigenlijk slechts halve dekolonialen? Mensen die vooral bezig zijn met elkaar complimenteren met hoe rechtvaardig we bezig zijn maar tegelijkertijd op onze nieuwe sneakers en H&M kleding dit systeem in stand houden en er zelfs aan verdienen? Daarbij komt ook nog eens dat we het Koningshuis met de aanwezigheid van de Koning bij een dekoloniale tentoonstelling op een voetstuk plaatsen, terwijl de Oranjes dik geld hebben verdiend aan koloniale aandelen en ik Willem Alexander vooralsnog nooit iets heb horen zeggen over hoe we dié collectie aan munten en goud gaan compenseren en dekoloniseren.

Doen we er dus goed aan, aan die feestelijke openingen en de promotie van meerstemmigheid, zolang het onrecht de wereld niet uit is? Of moeten we - ik zeg nadrukkelijk ‘we’, want ik doe hier net zo goed aan mee - dan maar stoppen met de kleine successen in het leven vieren? Ik denk hier vaak over na, maar tot nu toe is mijn conclusie dat hier ook geen oplossing in schuilt. We zíjn immers onderdeel van een onrechtvaardige wereld en het besef dat ik misschien niet sterk genoeg ben om zelf los te komen van dit systeem, maakt me bovendien steeds vaker moedeloos in plaats van strijdvaardig. Ik heb het vieren van kleine stappen richting vooruitgang dan ook nodig, zij het met een vol contradicties gevulde onderbuik. Dat leidt vaak tot vele mentale tegenstrijdigheden, waarbij ik op maatschappelijk niveau aan de ene kant trots ben op wat er nu in Nederland allemaal wordt georganiseerd en me aan de andere kant afvraag of we hiermee wel daadwerkelijk tot de kern komen van datgene wat de erfenis van kolonialisme inhoudt. Op persoonlijk niveau denk ik vaak dingen als: Kan ik een dekoloniaal mens zijn en tegelijkertijd met het geld dat ik verdien door een kritische lezing te geven, m’n auto vol tanken bij Shell?

Ik vrees dat het antwoord op die laatste vraag eerder naar ‘nee’ neigt, waarmee ik vooral concludeer dat in deze wereld écht dekoloniaal zijn, offers vraagt die ik misschien wel nooit zal kunnen maken. Wat ik dan dus vooral hoop, is dat mezelf dit soort vragen stellen me dan tenminste wakker en bewust houdt. Dat ik nooit CEO’s zal interviewen zonder te vragen hoe ze hun vergaarde welvaart terug willen geven aan de mensen zonder wie hun bankrekening nooit zo goed gevuld was geraakt. En dat ik zelf nooit zoveel geld bezit, dat ik net zoals Sywert van Lienden, door anderen een moreel kompas moet laten opstellen. Want als er één ding is wat ik zeker weet, dan is het dat kolonialisme en kapitalisme vele mensen financieel rijker heeft gemaakt, maar sociaal steeds armer. Daarom denk ik steeds vaker: fijn dat ik me ongemakkelijk voel, dat die contradicties voor buikpijn zorgen. Dat ik dit glas champagne wil drinken, maar tegelijkertijd óók op de grond wil smijten. Zolang ik dat ongemak voel, optimisme én cynisme in mij naast elkaar bestaan, heeft het doorgeslagen kapitalisme namelijk nog niet gewonnen en bestaat er een kans dat ik ooit een dekoloniale tentoonstelling zal bezoeken in een daadwerkelijke post-koloniale wereld. 

Ooit waren wij nieuwkomers in Nederland. Dus wat doen we nu?

Afgelopen vrijdag modereerde ik een gesprek met de titel ‘Indië in Beeld’ in het gloednieuwe museum Beeld en Geluid Den Haag. Onderwerp van gesprek: beeldvorming met betrekking tot de Nederlandse aanwezigheid in het eilandenrijk dat we vandaag de dag kennen als Indonesië én de komst van nazaten van die kolonie naar Nederland. Mijn gasten op het podium waren niemand minder dan Vivian Boon van Indisch maandblad Moesson, Jazzy Taihuttu van de film De Oost en Dinand Woesthoff, muzikant en sociaal betrokken Bekende Nederlander. Of moet ik zeggen: Bekende Indo? Want dat is immers wel hoe hij al sinds zijn doorbraak met de band Kane bij mij te boek staat. Ik was toen pas tien jaar oud en toch wist ik: Dinand, dat is er een van ons. Bovendien herken ik in hem een oudere versie van m’n neefje.

Dat vind ik overigens als je diep in m’n hart kijkt best een ziekelijke gewoonte: De drang van Indo-Europeanen om hun soortgenoten aan te wijzen en te associëren met familie. Waarschijnlijk is ook dat een stukje onbewuste erfenis, via m’n oma en m’n moeder op mij overgedragen. Ik hoor het mijn oma namelijk nog zo zeggen: ‘Is een Indische jongen.’ En mijn moeder kan het ook: ‘Is een Indo, he!’ Op de een of andere manier schuilt er altijd een soort trots achter zo’n constatering, behalve als het om iemand gaat die we liever niet met onszelf associeren. Toen ik vorig jaar op 15 augustus Annabel Nanninga naast Thierry B. zag poseren bij het Indië-monument en ze het nodig vonden om het verre bloed van hun inheemse oermoeder in te zetten voor xenofobe politieke statements, wenste ik vurig dat zij niet tot de nazaten van Indië hoorden. Niet alleen voor m’n eigen reputatie, maar vooral ook voor hun eigen inheemse voorouders. Want stel je voor dat je nú slachtoffer bent van koloniale en xenofobe retoriek en zo’n honderd jaar later je eigen achter-achter-achter kleinkinderen precies diezelfde soort retoriek toepassen om anderen te reduceren tot derderangs wereldburgers. Dat is deprimerend en een bewijs dat zelfs binnen families men niet kan leren van de eigen geschiedenis. Zijn we het onrecht dat onze eigen familieleden is aangedaan daadwerkelijk zó snel vergeten?

Die vraag werd afgelopen vrijdag misschien wel dé hoofdvraag van de avond. Vooral omdat Dinand hem opwierp nadat we beelden zagen van mensen die na de Indonesische onafhankelijkheid met de boot en twee hutkoffers in hun handen in Nederland aankwamen. De ontheemding straalde ervan af, vooral bij de anonieme kindergezichtjes die door de cameraman uitvergroot in beeld waren gebracht. Zou je de beelden inkleuren, dan zou je ze één op één kunnen vergelijken met de gefilmde kinderen die we nu kennen uit reportages over asielzoekerscentra en vluchtelingenkampen. Dinand vroeg zich af hoe het kan dat er in Nederland twee miljoen nazaten rondlopen van mensen die vanaf eind jaren ’40 tot halverwege de jaren ’60 ontheemd en berooid in Nederland aankwamen en er vanuit die groep toch zo weinig publieke verontwaardiging dan wel betrokkenheid is bij het lot van de miljoenen vluchtelingen die de wereld nu kent. ‘We wéten hoe het is om met twee hutkoffers in een nieuw land aan te komen,’ stelde hij. ‘Nou, de mensen uit bijvoorbeeld Syrië komen met minder dan een koffer. Ze hebben helemaal niks meer. Waarom zijn Indo's zo stil hierover?’

Dinand legde hiermee een pijnlijk gegeven bloot, want inderdaad: onze grootouders waren - ook al waren zij Nederlands in hun paspoort - ooit de nieuwkomers in dit land; de bruine migranten waar niemand echt op zat te wachten. Vivian Boon illustreerde deze ontheemding met een fragment uit de Piekerans-verhalen van haar grootvader Tjalie Robinson. Ook Jazzy gaf aan dat zij verbanden zag tussen de manier waarop er door de samenleving naar Indo’s en Molukkers werd gekeken in de jaren ’50 en hoe dat nu gebeurt ten opzichte van bijvoorbeeld Marokkaans-Nederlandse jongeren. Toch lijkt het of de gemiddelde indo zodanig gesetteld is, dat we ons nog maar moeilijk kunnen identificeren met mensen die nú ontheemd zijn geraakt. Sterker nog: de meest xenofobe politici van dit moment zijn mensen van Indische afkomst.* 

Daarbij komt ook nog eens dat ik vaak verontwaardiging hoor vanuit de eerste generatie Indo-Europeanen en andere nazaten van de kolonie jegens hedendaagse nieuwkomers, omdat migranten die nu een verblijfsvergunning krijgen financieel worden geholpen om hun leven in Nederland op te bouwen, terwijl Indo-Europeanen, Molukkers, Papoea’s en Chinezen uit voormalig Nederlands-Indië dit helemaal zelf moesten bekostigen en werden opgescheept met schulden van rond de 20.000 euro. Het is jammer dat deze verontwaardiging vooral geuit wordt naar nieuwkomers toe, die banen en huizen zouden inpikken, terwijl het niet de mensen uit Syrië, Eritrea, Somalië of Marokko zijn die verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor het Nederlandse na-oorlogse migratiebeleid van de jaren ’50. Die verantwoordelijkheid ligt toch echt bij onze overheid: dezelfde overheid die wij nu middels onze democratie aan de macht stemmen en die met moeite honderd mensen toe laat uit een afgebrand vluchtelingenkamp op Lesbos. 

Uiteindelijk draaide het vrijdagavond dus vooral om de vragen: Met wie identificeer je je, hoe komt dat en wat betekent dat voor hoe je in de wereld staat? In het geval van Indische nazaten zou ik daarom zeggen: check je familiefoto’s, ken je geschiedenis en besef dat je het neefje dat je in Dinand herkent, ook kan vinden in Ahmed uit Syrië of in George uit Ghana. Wij zijn verbonden in migratie en dat klinkt misschien als kumbaya, maar als je het doortrekt naar wereldniveau geldt dat eigenlijk voor iedereen. We zijn allemaal migrant en allemaal op zoek naar een veilig leven. We zouden elkaar die zoektocht naar veiligheid moeten gunnen en daarmee ook faciliteren; al helemaal als het pas één generatie geleden is dat jouw eigen familie zelf in Nederland aankwam. Dat lijkt me een gedachte om nog eens extra bij stil te staan, mocht je in maart 2021 in het stemhokje staan.

*Lizzy van Leeuwen schreef ooit dit stuk over Geert Wilders en het verband tussen zijn Indische achtergrond en politieke standpunten.

What happens when Indonesian and Indo-Dutch women start writing about history?

Lees het in ons boek, The Journey of Belonging.

Waarom INDO van Marion Bloem raakt en aanzet tot denken

Het nieuwste boek van Marion Bloem draagt de titel INDO - een persoonlijke geschiedenis over identiteit, telt 461 pagina’s en 149 hoofdstukken. Had het korter gekund en hier en daar scherper? Wellicht. Maar dat was ook ten koste gegaan van hoe ik het boek heb gelezen: als een lange, eerlijke overpeinzing van een schrijfster die zich al ruim zestig jaar afvraagt wat het betekent om een familiegeschiedenis te hebben in voormalig Nederlands-Indië, in bezet Indonesië.

INDO heeft me vooral geraakt in zijn geheel; als de reflectie die het boek is op het leven van Marion; niet perse als het boegbeeld van de zogenaamde Indische gemeenschap zoals zij vaak gepresenteerd is, maar van haar als mens bestaande uit meerdere rollen en identiteiten; als moeder, als echtgenoot, als student, als schrijfster, als vriendin, als zus, als dochter, maar bovenal als kind van een complexe geschiedenis dat constant heeft moeten navigeren tussen een door een Indische familie gevormde binnenwereld en een buitenwereld, voornamelijk gevormd door mensen die die binnenwereld niet snappen of niet kennen. 

In het algemeen geldt dat natuurlijk voor ieder mens. Wij zijn allemaal producten van een opvoeding en vroeg of laat zul je ontdekken dat de normen en waarden die je van huis uit hebt meegekregen niet altijd als puzzelstukjes passen op de normen en waarden van een ander. Het ‘Indische’ hoeft, zoals Marion ook schrijft, niet altijd de onderscheidende factor te zijn. Er zijn voldoende Indo’s die elkaar niet begrijpen, elkaar zelfs niet kunnen uitstaan, ondanks de gedeelde wortels in een maatschappij die niet meer bestaat. Tegelijkertijd denk ik dat een Indische familieachtergrond door veel Indo’s wel degelijk als een grote onderscheidende factor wordt ervaren. Niet alleen voor de eerste generatie die hun thuis in moest ruilen voor een koud Nederland, maar ook voor de tweede generatie die opgroeide in een overwegend witte samenleving en zelfs voor mij als kind van de derde generatie, groot geworden in het multiculturele Amsterdam-Zuidoost. 

Nog altijd kan ik slechts bij een paar vrienden en familieleden écht terecht als ik voor m’n gevoel weer eens onderdeel was van een culturele botsing. Aan deze mannen en vrouwen, waaronder gelukkig ook mijn moeder, hoef ik niet uit te leggen waarom ik de vraag ‘waar kom je vandaan?’ niet interpreteer als onschuldige en oprechte interesse; waarom ik huil bij krontjong muziek of bij aankomst in Indonesië; waarom ik soms op het punt sta om een vriendschap te verbreken omdat iemand voor de zoveelste keer bij me aanschuift aan tafel zonder een kleinigheidje mee te nemen; waarom ik heel vaak ‘nee dank je’ zeg, terwijl ik eigenlijk ‘ja graag’ bedoel.

Wat ik zelf veelal ervaar en wat ik ook denk te herkennen in INDO, is dat deel uitmaken van een (familie)geschiedenis en een culturele erfenis die in de maatschappij waarin je leeft nauwelijks bekend is, altijd blijft leiden tot onbeantwoordbare identiteitsvraagstukken. Ik zal bijvoorbeeld nooit helemaal zeker kunnen weten wanneer misverstanden of ongemakkelijke situaties met een ander zijn ontstaan door mijn specifieke familiegeschiedenis in een voormalige kolonie en de ander die dat niet heeft. Laat staan dat ik kan vaststellen wat er precies Indisch is aan mij en wat niet.

Ik denk dat het niet erg is om nooit met zekerheid te kunnen stellen wat Indisch-zijn precies is en wat de exacte invloed daarvan is op wie je bent. Identiteit is een gevoel en bij een poging je identiteit uit te leggen zul je eigenlijk - in mijn optiek - altijd falen: je kunt immers niet uitleggen wat niet uit te leggen valt. 

Het enige wat je als mens kan hopen is dat je voldoende andere mensen om je heen verzamelt wiens sociale code je kan lezen zonder dat daar teveel woorden aan vuil hoeven te worden gemaakt. Soms helpt het daarbij als de ander een soortgelijke familiegeschiedenis heeft als jij, maar dat hoeft natuurlijk niet. Waar het volgens mij om gaat is het gevoel van herkenning en dat gevoel gaat verder dan de vraag of iemand op je nichtje, tante of broer lijkt of niet. 

Terug naar INDO: ondanks de soms wat lange bijzinnen en twee historische feiten die naar mijn idee niet helemaal kloppen, vond ik bovenal in het boek de herkenning die zo belangrijk is om gedachtes over je eigen ‘ik’ te kunnen vormen. Daarnaast kan ik alleen maar respect hebben voor een schrijfster die zo ongecensureerd en eerlijk reflecteert op haar gevoelens, gedachtes en ervaringen. Vooral omdat ik weet dat een groot deel van Nederland al die overpeinzingen nooit écht zal begrijpen. 

The Journey of Belonging

Nu in de webwinkel van Gewoon een Indisch Meisje!

Koop hier het boek!

Over mijn ontmoeting met de Koning en het aanstaande staatsbezoek aan Indonesië

‘In het kader van het aankomende staatsbezoek aan Indonesië bent u uitgenodigd voor een persoonlijke ontmoeting met Zijne Majesteit de Koning en Hare Majesteit de Koningin na afloop van het seminar Indonesia and The Netherlands: a joint future.’ Dat bericht viel een paar weken geleden op mijn digitale deurmat. Ik staarde een paar seconde naar het bericht, slaakte een kreet, maakte een printscreen van die zin en stuurde het vervolgens naar zo’n vijf mensen door. Grote vraagtekens stuiterden ondertussen als skippyballen door de kamer. Wat moest ik hiermee? 

Mijn eerste reactie was: ik ga deze uitnodiging weigeren. Waarom zou ik de Koning en Koningin ontmoeten, schijnheilig een handje geven en hen een fijne reis naar Indonesië wensen - dat terwijl er nog zoveel morele en financiële rekeningen openstaan van Nederland aan het land en de mensen van mijn oorsprong? Meteen op die gedachte volgde een andere: maar misschien mag ik dat bij de ‘persoonlijke ontmoeting’ benoemen. Misschien kan ik íets meegeven; hoe klein het ook is, hoe weinig het uiteindelijk ook bijdraagt. Je uitspreken is altijd beter dan zwijgen. Laat ik die les trekken uit het verleden. Ik bedacht een paar zaken die ik belangrijk vond om te bespreken en legde alvast het boek dat ik met de Indonesische schrijfster Lala Bohang schreef apart. Mijn vriend zei ondertussen: ‘Kleine kans dat je dit soort dingen mag zeggen.’ 

Een paar weken gingen voorbij en voor ik het wist was het 18 februari. 

De dag die ik wist dat zou komen was eindelijk hierrrrr! Daar stond ik dan… 

Plotseling tegenover Koning Willem Alexander, de echte. Ik had hem nog niet verwacht, want er ging een fotomoment met een belangrijker clubje aan vooraf dat in mijn beleving nog wel even zou duren. Hij gaf mijn drie tafelgenoten van de tafel ‘Verleden’ - Remy Limpach, John Sijmonsbergen, Ellen Deckwitz - en mij een hand en begon een soort openingsalinea over de ingewikkelde geschiedenis van Nederland en Indonesië; over hoe de landen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, hoe de toekomst te maken heeft met het verleden. Niemand zei iets terug, wat het gesprek een nogal ongemakkelijk en eenzijdig karakter gaf. ‘Arme Koning,’ dacht ik even. Dit moet toch verschrikkelijk zijn? Elke keer zo’n gesprek voeren met mensen die je alleen maar aanstaren en als een zak aardappelen wachten tot ze uitlopers krijgen en vanzelf weglopen. Om de man uit zijn lijden te verlossen heb ik toen maar gewoon gezegd wat ik volgens mijn vriend niet zou kunnen zeggen. Hij luisterde aandachtig en vroeg hoe Nederland volgens ons dit koloniale verleden moest verwerken. 

Woorden als excuses aan slachtoffers en financiële compensatie kwamen voorbij; lering trekken uit het verleden; erkennen dat het koloniale verleden nog altijd huidige machtsstructuren bepaalt; standbeelden en straatnamen van context voorzien, maar ook: De Indische Kwestie, de backpay. ‘Een voorbeeld nemen aan de Duitsers,’ vulde Remy Limpach aan. Dat sprak de Koning wel aan; zijn vader was immers altijd doordrongen geweest van de verschrikkelijke misdaden die Duitsland in vijf jaar oorlog had begaan. 

Ik verbaasde me over het gemak van het gesprek, maar dacht ondertussen ook: hoeveel nut heeft dit? Zal Nederland ooit volledige verantwoordelijkheid afleggen? De volledige backpay uitbetalen, Indonesië de herstelbetalingen teruggeven die het land moest doen in ruil voor zijn onafhankelijkheid én slachtoffers compenseren? Dat doet deze handelsnatie niet, wij verdelen een rekening van tien euro nog onder vijf vrienden.

Terwijl ik dus nog wat verder babbelde en mijn tafelgenoten ook, dacht ik steeds meer aan hoe ons koningspaar straks een land bezoekt waarvan hoogbejaarde weduwen en kinderen nog altijd op officiële erkenning wachten; op hoe de staat Nederland deze rechtszaken probeert te verhullen onder het kopje ‘verjaring’. Ik dacht aan de KNIL-militairen en ambtenaren die uit loyaliteit aan de Nederlandse vlag hebben gemoord, vrienden zijn verloren, getraumatiseerd zijn geraakt; en hoe zij nooit hun salaris ontvingen voor de jaren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ik dacht aan de Collectieve Erkenning die ter compensatie van deze salarissen is opgesteld. Aan hoe subsidies per loting beschikbaar worden gesteld aan Indische en Molukse initiatieven; een regeling die lijkt op hoe kolonialen graag muntjes gooiden naar inheemse kinderen en ze erom lieten vechten. ‘Kijk nou hoe grappig die aapjes, ze maken allemaal ruzie met elkaar om een paar muntjes!’ 

Ik voelde me zwaarder worden, maar ik dwong mezelf te blijven lachen en vereerd te doen. ‘De Koning heeft ook niet voor zijn beroep gekozen en het is een vriendelijke man,’ zei ik tegen mezelf. Toch zakte de moed me nog verder in de schoenen toen de voorzitter van de Nationale Herdenking 15 Augustus 1945 het plotseling als z’n taak zag een koning te beschermen die helemaal niet om bescherming vroeg. ‘We hoeven het boetekleed niet aan te trekken, hoor,’ zei hij. ‘En al helemaal geen vingertjes te wijzen.’ 

Ik stelde hem gerust en zei dat hij zich heus niet persoonlijk aangevallen hoefde te voelen. Hij stelde vervolgens dat Japan ook weleens excuses mocht gaan aanbieden, waardoor ik dacht aan Jantje die geduwd was door Grietje en aan Grietje die daar geen excuses voor wilde maken aan Jantje omdat Pietje haar drie dagen daarvoor ook had geduwd en daar geen sorry voor had gezegd. 

Daarna was de tijd om en moest de Koning verder naar een andere tafel. Er kwamen Indische hapjes voorbij en dienbladen met rode wijn, witte wijn en jus d’ orange.  Veel te laat besefte ik dat ik geen foto had gemaakt van dit bijzondere tafereel en van de adjudant mocht dat ook niet meer. Te laat, de Koning was inmiddels bij de tafel Toekomst, ver weg van het Verleden.

Uren later en ik kan nog steeds niet slapen. Dit is wat ik nu denk: Nederlandse diplomatie is verwachten dat je blijft glimlachen tegen de man die je huis leegroofde, je vrouw verkrachtte, verkocht en je na een gevecht de gelegenheid bood alles terug te kopen. Om vervolgens onder het genot van een kopje thee te glunderen over hoe fijn het is om weer te kunnen samenwerken en aan te moeten horen ‘Ja, wat ik heb gedaan was niet zo netjes, ik leg wel even een krans’. Ik moet daarom historicus Gert Oostindie voor het eerst in m’n leven gelijk geven, namelijk toen hij vanmiddag iets zei in de volgende strekking: Nederland mag Indonesië wel dankbaar zijn, dat ze nog altijd wordt verwelkomd en mag spreken over een gezamenlijke toekomst. 

by Lala Bohang & Lara Nuberg

Koop hier het boek!

Waarom PINDAH-magazine geen goed idee is

In september 2019 verscheen Pinda*, de eenmalige glossy met een Indisch tintje. Ik schreef er eerder deze blog over. Het doel van het blad was om de Indische gemeenschappen in Nederland uit te lichten en de diversiteit in het Indisch-zijn te laten zien. Hoofdredacteur Ricci Scheldwacht gaf altijd aan dat het blad éénmalig moest zijn, met als hoofdreden: Er ís al een Indisch maandblad, Moesson, het oudste tijdschrift van Nederland. En aangezien Pinda* werd gemaakt met geld uit een subsidieregeling van de Nederlandse overheid was het alles behalve zijn bedoeling om met overheidssteun een concurrent op te richten voor een blad dat met recht Indisch erfgoed genoemd mag worden. Ricci hield zich aan zijn woord - zo blijkt uit deze reactie - maar het stichtingsbestuur achter Pinda* rook na het succes van de eerste editie nieuwe carrièremogelijkheden. Een paar dagen geleden lanceerden zij Pindah, met een ‘h’, een woord dat natuurlijk altijd nog met een knipoog verwijst naar LINDA, naar het dubieuze P-woord én in het Indonesisch - hoewel je dat uitspreekt als piendah - “verhuizen” betekent.

Gezien de vele positieve reacties op Pinda*, 50.000 stuks werden gedrukt en zo goed als allemaal verkocht, schat ik dat veel Indische Nederlanders enthousiast zijn over een tweede editie. Ik snap dat wel: het ís ook leuk als er een blad bestaat dat alleen gaat over mensen die op jou lijken, een blad waarin je je gerepresenteerd voelt én waarin aandacht wordt besteed aan de geschiedenis van Nederland en Indonesië. Dat was ook de reden dat Tjalie Robinson in 1958 Moesson (toen onder de naam Tong Tong) oprichtte; en dat is ook de reden waarom het blad vandaag de dag nog bestaat.

Hoewel ik heb bijgedragen aan Pinda*, besef ik nu dat met overheidsgeld een monster is gecreëerd. Waren velen al aangedaan door de titel van het blad; nu blijkt het eenmalige magazine ook nog een startkapitaal gerealiseerd te hebben voor een commercieel vervolg. Het is pijnlijk ironisch dat de overheid geld beschikbaar stelt om de Indische gemeenschappen in Nederland tegemoet te komen in nooit betaalde salarissen en pensioenen en subsidieregelingen instelt “voor het behoud van het Indische en Molukse erfgoed”, maar dat de toegekende subsidie vervolgens gebruikt wordt om te concurreren met datzelfde Indische erfgoed.

Moesson heeft in het verleden weleens mensen op de cover gezet waar ik zelf niet voor zou kiezen én het blad zou hier en daar wel wat mogen vernieuwen, maar wat ik ook weet is dat het een blad is dat wordt gemaakt vanuit een goed hart, door mensen die weten waar ze over praten. Als zíj een subsidie hadden ontvangen van de overheid, hadden ze kunnen investeren. In mooiere fotografie, in een betere gage voor hun redacteuren, in brainstorm sessies, in grotere artikelen.

Iedereen die nu dus enthousiast is over Pindah, wil ik daarom het volgende als tip meegeven: ondersteun liever Moesson. Want één ding weet ik zeker: zestig jaar ervaring, ontwikkeling én netwerk overrule je niet zomaar. En als je dat al probeert, doe dat dan vanuit je eigen drive en liefde voor het Indische en Indonesische verhaal en niet vanuit een kansje, gebaseerd op het idee van een ander én betaald met overheidsgeld.

Overigens zie ik nog wel wel een mogelijkheid om deze oneerlijke concurrentie recht te trekken. Pinda is 50.000 keer voor 7 euro per stuk verkocht en heeft dus - laten we de gratis exemplaren aftrekken - zo’n 200.000 euro omgezet. De kosten waren al gedekt met een subsidie van 50.000 euro. Dus... wat nu? Het rekeningnummer van Moesson is: IBAN-nummer: NL77INGB 0000 006685

Daarnaast zijn er nog heel wat nakomelingen van voormalig ambtenaren en KNIL-militairen die wachten op de nooit betaalde salarissen van hun vaders.