Op 13 september 1947 stond mijn oma op het promenadedek van de ms Oranje. Een jonge vrouw van tweeëntwintig, met haar haren netjes opgestoken en een rokje dat licht opbolde in de wind. Ik stel me voor hoe ze over de reling hing en tuurde naar de menigte op de kade van Tandjong Priok, naar al die mensen die hun geliefden kwamen uitzwaaien. Naast haar stonden haar vader en moeder; in de haven haar tante en oma en in gedachte was daar misschien haar zus, die een jaar eerder met haar echtgenoot naar India was vertrokken.

Wat zal mijn oma allemaal gedacht hebben, toen het vertreksein klonk en de boot zich langzaam losmaakte van de kade? Toen de serpentines braken en het laatste contact met Indië werd verbroken? Zal ze geweten hebben dat ze een paar minuten daarvoor, toen ze de loopbrug naar het schip opstapte, voor de laatste keer op haar geboortegrond had gestaan? Dat ze nooit meer naar Indonesië zou terugkeren en nu een nieuw leven tegemoet ging?

Ik denk dat ze het niet wist, toen. Anders dan de mensen die na haar kwamen, na die slopende koloniale oorlog en late soevereiniteitsoverdracht, dacht ze waarschijnlijk dat Indië behouden zou blijven en dat ze na een periode van wanorde weer kon terugkeren. Ze besefte zich niet dat de aanblik op de haven van Tandjong Priok het laatste was wat ze van Indië zou zien en dat die bootreis van drie weken een onomkeerbare en belangrijke rol zou gaan spelen in haar leven en dat van honderdduizenden andere Indische mensen. Niet alleen omdat de boot hen fysiek wegvoer van hun geboortegrond, maar hen indirect ook ontdeed van hun identiteit. In het nieuwe land dat als thuis zou moeten aanvoelen, werden ze onthaald als vreemden. De boot werd daarmee een plek waar mijn oma in drie weken Nederlands geleerd had en met mes en vork had leren eten. Niets wisten de mensen in Holland, over het leven van de 300.000 Indische Nederlanders die vanaf 1946 tot aan de jaren zestig naar Nederland kwamen.

Nu, bijna 71 jaar nadat mijn oma en haar ouders de overtocht maakten op de ms Oranje en precies 80 jaar na de tewaterlating van het schip, opent aanstaande zaterdag de tentoonstelling ms Oranje | Koers gewijzigd in het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. De tentoonstelling bestaat uit twee delen en vertelt enerzijds de geschiedenis van het schip - van bouw tot ondergang - en licht anderzijds de verhalen uit van tien mensen die met de boot vanuit Indonesië naar Nederland zijn gekomen. Vanochtend kreeg ik alvast een rondleiding van de conservator van de tentoonstelling en terwijl ze mij door de twee zalen leidde ontstond bij mij een nieuwe gedachte.

Eigenlijk lijkt het leven van de ms Oranje op dat van de vele mensen die het naar Nederland bracht in de jaren na de Tweede Wereldoorlog. Net als zij werd het schip geboren in een periode en plaats van rijkdom en welvaart, waarin de mogelijkheden oneindig leken; Net als zij, werd het schip in zijn prille jeugd getroffen door een oorlog die zijn leven overhoop haalde (de luxe ms Oranje werd een hospitaalschip tijdens de Tweede Wereldoorlog); en net als zij, werd de boot nooit meer hetzelfde na die oorlog. Nadat de Oranje zijn repatriëringsdienst had gedaan en duizenden mensen de oceaan over had gevoerd, probeerde de Nederlandse Stoomvaart Maatschappij tevergeefs het schip weer leven in te blazen voor de pleziervaart. Het liep niet, de Oranje had de naïviteit die nodig is voor luxe plezier verloren in de oorlog. Het schip werd verkocht aan een Italiaanse rederij; een nieuw land, met nieuwe kansen.

Slechts op één punt wijkt de biografie van de Oranje af van dat van zijn Indische passagiers. De Oranje redde het niet. In de jaren ’60 stierf hij als vervallen schip na een brand en zonk tot de bodem van de Grote Oceaan. Hoe anders is dat voor zijn passagiers? Indo’s, Indische Nederlanders, pinda’s en totoks: wij staan nog overeind. Wij kunnen onze verhalen en die van onze familie nog doorvertellen. Laten we ervoor zorgen dat dat zo blijft en dat daarmee het Indische verhaal zichtbaar en aan de oppervlakte blijft drijven.

Ik hoop dat de tentoonstelling in het Scheepvaartmuseum daaraan bijdraagt.

---

De tentoonstelling ms Oranje | Koers gewijzigd is te zien vanaf 8 september 2018 t/m 18 juli 2019 in Het Scheepvaartmuseum, Amsterdam.