Handen // Hands

• For English see below

Ze stond in het centrum van Jakarta en keek naar de handen die ze een paar jaar geleden nog vasthield, rustend op een pastel gele deken met een honingraatmotief. Lange slanke vingers, goud bijna, vingertoppen die verzachten, de resten van koraalrode nagellak. 

Aan het ziekenhuisbed leken de geuren niet te kloppen. Alsof in de kamers geen mensen lagen, maar slechts de lege omhulsels van wat ooit een mens was of ooit weer mens zou kunnen zijn. Ze miste haar flesje van Dior en haar la met poeders, Maja zeep en lippenstift. Zou ze al die dingen ooit opnieuw gebruiken?

Het eten werd geserveerd en het rook naar iets dat niet zou smaken. Een plastic deksel over een dienblad verhulde een bord vol doorzichtige puree, een stevige gehaktbal en iets dat door moest gaan voor sperziebonen. ‘Heb je trek?’ vroeg ze. Ze schudde haar hoofd. Het eten werd weer weggeschoven. Ze miste de geur van nasi goreng, trassi, stoofpeertjes en die van dat gouden blik vol tumtum, kokindjes en griotten. 

De oproep tot het middaggebed klonk. Er passeerde een man met een wagentje die zingend in een pelong-toonladder zijn sate ayam aanprees. De geur van kretek, van fruit. Knisperende bladeren van eeuwenoude bomen aan de kant van de weg. Motoren en auto’s. De warme lucht, drukkend, veel zwaarder dan die gele deken van een paar jaar terug. 

Ze ademde in, ze ademde uit. Ze droeg haar handen, haar huid, haar haar. Onder haar voeten groeiden wortels. Ze sloot haar ogen. Het hoefde niet meer anders te zijn. 

—— 

Hands //

She stood in the center of Jakarta and looked at the hands she held a few years ago, resting on a pastel yellow blanket with a honeycomb motif. Long slender fingers, almost gold, fingertips that soften, the remains of coral-red nail polish.

The odors surrounding the hospital bed didn't seem right. As if there were no people in the rooms, but only the empty shells of what once was or could once again be human. She missed her bottle of Dior and her drawer with powders, Maja soap and lipstick. Would she ever use all those things again?

The food was served and it smelled like something that would not taste well. A plastic lid over a tray concealed a plate full of transparent mash, a sturdy meatball and something that had to pass for green beans. "Are you hungry?" She asked. She shook her head. The food was pushed away again. She longed for the scent of nasi goreng, trassi, stewed pears and that of a golden tin full of tumtum and licorice.

The call to the afternoon prayer sounded. A man with a cart passed by singing in a pelong scale, recommending his satay ayam. The scent of kretek, of fruit. Crackling leaves of age-old trees on the side of the road. Motorbikes and cars. The warm air, oppressive, much heavier than that yellow blanket from a few years ago.

She breathed in, she breathed out. She wore her hands, her skin, her hair. Roots grew under her feet. She closed her eyes. It didn't have to be different anymore.

We can do better than the people that came before us

Terwijl ik de laatste kruimels van een lemon cupcake met een topping van cream cheese, maanzaad en citroensuiker van mijn bord schraap, kijk ik naar het voorbij razende verkeer van Jakarta dat in een eindeloze slinger van lichten de glazen pui van de coffee corner van Kommunitas Salihara kleurt. Het is zes uur ’s avonds. Spitsuur. Mensen op motoren, mensen in auto’s, go-jeks met hun passagiers; ze achtervolgen elkaar alsof ze als kunststof paradepaarden vastzitten in een draaimolen. Hoe langer ik er naar kijk, hoe meer ik het gevoel krijg dat de mensen buiten slechts decor zijn. Een decor dat rondjes rijdt om een kleine oase van rust waarin matcha latte’s, cappuccino’s en red velvet-koffies worden geschonken en creatief Jakarta werkt vanachter hun laptops.

Wie hier zit, in dit café met betonnen vloer, hippe houten bankjes en zorgvuldig samengestelde koffiemelanges, de geluiden van de spits op de achtergrond, kan zich moeilijk voorstellen dat dit stukje grond vierhonderd jaar geleden het thuis was van de inwoners van Jayakarta. Dat dit toen een relatief dunbevolkt, maar belangrijk gebied was, dat via handelsnetwerken in verbinding stond met onder andere China, Malakka en India. Een bewoond stukje zestiende-eeuws Java, grenzend aan het oerwoud, dat in 1619 wreed werd verwoest om plaats te maken voor Batavia. Het is makkelijk om in de metropool die Jakarta nu is deze geschiedenis te vergeten. Het moderne leven vraagt op het eerste gezicht om weinig historische reflectie. Wie zich dagelijks in de macet van Jakarta waagt, is waarschijnlijk elke dag weer blij op het moment dat thuis de schoenen uit kunnen, de helmen af en het fijnstof uit het gezicht geveegd kan worden.

Toch werk ik hier in Kommunitas Salihara al bijna een week aan een project met de titel National Histories, Personal Stories. Ik maak deel uit van een groep (Indisch-) Nederlandse en Indonesische kunstenaars en schrijvers die samen opzoek gaan naar de invloed van de wereldgeschiedenis op hun eigen familie en leven. De Indische makers zijn geselecteerd op hun relatie als Indo met Indonesië, de Indonesische deelnemers vooral op hun ervaring als schrijvers. Iedere Nederlandse deelnemer is gekoppeld aan een Indonesische met als doel samen te werken, gemeenschappelijkheid te vinden en elkaar te inspireren.

De eerste dag was het aftasten wat betreft de inhoud van onze gesprekken. Hoe kun je bijvoorbeeld uitleggen dat de Indische identiteit in Nederland een ingewikkelde geschiedenis en positie kent terwijl ‘being an Indo’ in Indonesië nog altijd iets is om te bewonderen vanwege het schoonheidsideaal? En waar precies vind je een moment dat past onder het kopje ‘gedeelde geschiedenis’? Is dat slechts het feit dat Indo’s en Indonesiërs ergens dezelfde voorouders hebben? Of kunnen we zeggen dat we nog altijd onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn?

Hoewel we die vragen al snel als beantwoord achtten door te luisteren naar elkaars verhalen, de westerse standaard te bevragen en met name veel samen te eten – dat schept immers gemeenschappelijkheid -  werd de directe verhouding tot elkaar naar mijn idee vandaag na vijf dagen pas écht duidelijk. Onder leiding van Nancy Jouwe en Wim Manuhutu maakten we een tijdlijn, opgedeeld in de kopjes ‘Wereldgeschiedenis’, ‘Nationale geschiedenis’ en ‘Persoonlijke geschiedenis’. Van Columbus tot Jokowi; van J.P Coen tot Trump; van VOC tot Shell; van Rawagade naar de Bali Bombings, van verdeel en heers naar huidige interne conflicten; van raciale ladders naar hedendaagse ideeën over succes en schoonheid.

Toen we klaar waren stonden we met zijn allen tegenover een muur vol post-its: Een opeenstapeling van politieke keuzes, oorlogen, persoonlijke verliezen, handelsbelangen, geweld, vooruitgang, achteruitgang, destructie, “rust en orde”, winst, ongelijkheid, strijd, emancipatie, geweld en gespletenheid. We keken van elkaar naar de tijdlijn en weer terug en opeens realiseerden ons de onderlinge onlosmakelijke verbondenheid: het zijn al deze dingen die ons samen naar deze workshopruimte in Jakarta brachten. Allen vanuit een andere positie, maar toch als broeders en zusters in deze vreemde onrechtvaardige, niet altijd even mooie wereld.

We kunnen ervoor kiezen om net als het verkeer in Jakarta in een metalen polonaise achter elkaar aan te reizen, maar veel liever sta ik even stil om achteruit te kijken, naar de mensen naast me en dan pas te bepalen waar we naar toe gaan.

Felix, Lala, Enny, Aziz, Adrian, Rizal, Francesca, Dionne, Esmay, Armando (en Robin en Maria in Nederland), laten we die koers samen bepalen. Want wat ik na één week samen al weet: we can do better than the people that came before us.

…

met veel dank aan de organisatie en lectures van de workshops:

Ardjuna, Remco, Ayu, Ening, Selma, Rebecca, Nancy en Wim.

Jullie doen fantastisch werk! <3

Ibu Indonesia, ik ben terug!

Als een pakezel, plakkerig, vettig en muf stap ik mijn (groot-)moederland in. Ik schaam me voor mijn uiterlijk, alsof ik op familiebezoek ben na drie dagen Lowlands zonder van te voren te douchen. Op het toilet van Soekarno Hatta International Airport onderzoek ik mijn gezicht in de spiegel. De vliegreis heeft me een gelige gloed bezorgd en mijn ogen omringt met donkere kringen. Ik ontdek drie puisten die er zéker niet zaten toen ik op Schiphol in het vliegtuig stapte. Even denk ik aan een gedicht van de Indische dichteres Madeleine Gabeler dat ze laatst aan me liet lezen. Een gedicht met de titel ‘Ibu Indonesia’, over een thuis vinden aan de andere kant van de wereld. Een thuis als een moederschoot, als een plek die vanzelfsprekend vertrouwd voelt zonder dat je precies kan uitleggen waarom. ‘Ik ben er weer, Ibu’ fluister ik tegen Ibu Indonesia. ‘Sorry dat ik er zo onverzorgd uit zie.’ Ze is maar een klein beetje van mij, deze oude, maar toch zo jeugdige dame. Zal ze het wel begrijpen? Dat ik haar zo graag wil omarmen, ondanks dat we slechts ver weg familie zijn?

Direct nadat ik het vliegveld uitloop hoor ik haar antwoorden. ‘Aduh, doe niet zo gek!’ verzucht ze. ‘Eens familie, blijft familie.’ Haar warmte omhelst me en haar zoete parfum maakt dat ik stil wil blijven staan. Ik adem diep in en uit, snuif haar op. Ze ruikt bekend, maar vooral ook uniek. Dit is het stukje van mezelf waarvan ik lange tijd niet wist dat het ontbrak. Nu ik haar gevonden heb, wil ik van haar houden en alle jaren waarin ze door een deel van haar kinderen in diskrediet is gebracht herstellen. Ik heb haar huidskleur, haar haarkleur, de kleur van haar ogen. Eigenlijk lijk ik best op haar, op die oude Ibu. Gek dat het zo lang moest duren voor ik me dat realiseerde. 

Ik pak de trein vanaf het vliegveld naar Jakarta Kota. Het voertuig is lang, leeg en luxe. Hier geen adem van de oude Ibu, maar de strakke designershand van haar jongste kinderen. Het felle licht in de cabines maakt dat ik van de donkere stad niets zie, slechts mijn uitgezakt gelaat weerkaatst in de spiegeling van het raam. Een onzichtbare airconditioning blaast ijsblokjes in mijn nek. Ik doe een vestje aan. ‘Zal er naast het Ibis Budget Hotel wel een echte nasi goreng te vinden zijn?’ vraag ik me af. Of heerst in dat deel van de stad het neonlicht van KFC en McDonalds?

Als ik driekwartier later uitstap op een spiksplinternieuw station ben ik de enige. Twee taxichauffeurs bij de ingang kijken verbaasd op als ze mij, een pakezel met twee rugtassen, door de glazen schuifdeuren zien lopen . ‘Di mana orang orang?’ vraag ik hen. Ze lachen en halen hun schouders op. Ze weten het niet, maar een van de mannen neemt mijn tassen aan en wenkt dat ik in mag stappen. In de tien minuten dat hij mij naar het hotel rijdt praten we over Jakarta, Indonesië en Nederland. Ik vertel hem dat mijn oma in Bandung geboren is, lang geleden. ‘Er zijn veel mensen in Nederland met een achtergrond in Indonesië,’ zeg ik. Hij knikt. ‘Saya tahu. Vooral uit Java. Die zijn via Suriname naar Nederland gekomen.’

Ik ben verbaasd. Nog nooit eerder heb ik iemand in een land buiten Nederland ontmoet die weet waar Suriname ligt, laat staan dat hij of zij er zelf over begint. ‘Edgar Davids komt uit Suriname,’ zegt hij. ‘Frank Rijkaard ook. Kluivert.’ Hij is even stil en zegt dan trots: ‘Van Bronckhorst is een anak dari Ambon. Er zijn ook veel Ambonezen in Nederland.’ Ik knik en vraag hem hoe hij dat allemaal weet. ‘Dat is geschiedenis,’ zegt hij vastberaden. ‘Door de geschiedenis zijn die voetballers en al die andere mensen verbonden geraakt met Nederland.’ Hij stopt voor een stoplicht en kijkt naar mij via zijn achteruitkijkspiegel. ‘Jij ook,’ lijkt hij te willen zeggen, maar hij zegt het niet. Niet hardop. ‘Tempo kolonial,’ fluister ik, omdat ik niet zeker weet of dat de juiste aanduiding is in het Bahasa Indonesia. Hij knikt terwijl hij weer optrekt. ‘Ya. Tempo kolonial.’