Waarom ik juist wél Keti Koti herdenk en vier

Zojuist las ik de column van Ellen Deckwitz in NRC over hoe het vieren van Keti Koti in haar Indische familie tot onrust leidt. ‘In de Oost was de slavernij groter dan in de West,’ werd er in de familie-app gezegd. ‘Wij horen nergens bij, voor ons geen Keti Koti zolang er geen gelijke erkenning is.’ 

Laat me beginnen met te zeggen: wat een ongelofelijke vooruitgang dat er inmiddels in Indische families überhaupt over slavernij in voormalig Nederlands-Indië wordt gesproken! Zo’n ontwikkeling kun je alleen maar toejuichen en is uiteraard te danken aan het geweldige werk van mensen als Reggie Baay, Marion Bloem, Matthias van Rossum en Nancy Jouwe. Want inderdaad: het systeem van slavernij beperkte zich niet tot wat wij in Nederland lange tijd De West noemden - Suriname en de voormalig Nederlandse-Antillen. Ook in Zuidoost-Azië maakte de Republiek der Verenigde Nederlanden (onder de vlag van de VOC) op grote schaal gebruik van onvrije arbeid. Mensen werden geroofd, weggerukt uit hun woonomgeving, verscheept naar andere eilanden en ook daar ontdaan van hun identiteit.

Wat dat betreft leek slavernij in Zuidoost-Azië onder het handelsimperium van de VOC veel op de trans-atlantische slavenhandel, ware het niet dat de afstanden tussen de Indonesische eilanden wat kleiner waren dan de afstand tussen de westkust van Afrika en de Oostkust van Zuid-Amerika. De erfenis van slavernij is in Indonesië daardoor minder zichtbaar in het straatbeeld dan in Suriname. Van Afro-Surinamers is het tot op de dag van vandaag duidelijk hoe diegene in Suriname terecht is gekomen; in Indonesië valt de herkomst van een specifiek eiland niet altijd meer even goed te herkennen. Toch blijft de opzet van slavernij in beide gebieden hetzelfde: slavernij is ontmenselijking. Bovendien is het niet alleen het stelen van iemands fysieke kracht, het is bovenal een poging geweest tot het roven van mensen hun identiteit, hun wortels. Ik schrijf ‘een poging tot’, want dankzij verzet en veerkracht is dit lang niet altijd gelukt. 

Hier ligt direct de pijn die ik voel bij het lezen van Ellens column. Want als er één ding is gebleken met het op de kaart zetten van Keti Koti, is het dat Afro-Surinamers er veel beter in zijn geslaagd hun kracht, hun veerkracht, hun verhaal te beschermen, dan Indo-Europeanen. Hoe dat komt, heeft met een heleboel factoren te maken. Dat zijn geen factoren die biologisch gezien bij een Indo-Europeaan of juist bij Afro-Surinamers horen - het zou puur racisme zijn dat zo te beschouwen - maar alles met kolonialisme en de erfenis daarvan. Juist het feit dat Indo-Europeanen nú pas over hun slavernijverleden praten, laat zien hoe geslaagd de koloniale missie in voormalig Nederlands-Indië is geweest; hoe de algemeen geaccepteerde norm waarbij witte mannen op grote schaal Indonesische vrouwen seksualiseerden, ‘in huis namen’, hen verkrachtte en hen hun kinderen lieten baren, bijdroeg aan het actief uitwissen van de Indonesische identiteit.

Het is pijnlijk om te zeggen, maar Indo-Europeanen zijn misschien wel het meest voor de koloniale verdeel-en-heers-strategie van de kolonisator ‘gevallen’ dan welke andere bevolkingsgroep dan ook. Het gaf privilege om te focussen op het Nederlanderschap en dat is dan ook wat er decennia lang in voormalig Nederland-Indië is gebeurd. Veel Indo-Europeanen leerden - geïndoctrineerd door de heersende normen en waarden - neer te kijken op hun eigen voorouders en later - eenmaal in Nederland - op andere minderheden. Dat is wat een koloniaal systeem met mensen kan doen. Dat is de erfenis waarin we vandaag de dag leven. 

Als ik Ellens column lees, ontkom ik er niet aan ergens te voelen dat ook haar Indische familieleden zich weer laten verleiden tot de verdeel-en-heers-tactieken die de verhoudingen in de zogenaamde post-koloniale Nederlandse samenleving nog altijd bepalen. Geen Keti Koti vieren tot er gelijke erkenning is? Dus we ondersteunen onze Surinaamse broeders en zusters niet zolang niet ook slavernij in de Oost niet wordt herdacht? 

Kom op, mensen! Laten we onze woede en energie richten op de macht. Op onze overheid, het koningshuis, Rutte, dat stelletje gekke Indo’s in de Tweede Kamer dat de meest xenofobe partijen van Nederland leidt. We raken onze ketenen pas écht kwijt als we ons losmaken van verdeel-en-heers tactieken en de post-koloniale diaspora solidair kan zijn met elkaar. Daarom vier ik morgen juist wél Keti Koti. Daarom promoot ik 1 juli als nationale vrije dag wél. Daarom wil ik morgen honderdduizenden, miljoenen mensen, Keti Koti vieringen zien bijwonen. Je daagt eurocentrisme niet uit door aan de zijlijn te blijven roepen dat je niet mee mag doen. Solidariteit. Daar komen we verder mee. Solidariteit maakt sterk. Alleen door solidair te zijn kunnen we een einde maken aan koloniale denkbeelden en structuren. Kortom: Pumps up, ook die van jullie, Indische ooms en tantes. En niet alleen morgen. Ook die andere 364 dagen van het jaar. 

Brief aan oma

Lieve oma,

Ik moet iets corrigeren. Gisteravond was ik te gast in de uitzending van AM LIVE van het Amsterdam Museum. Ik zei daarin dat je op Sumatra, toen Westerling net na de Tweede Wereldoorlog aankwam in Medan, voor hem gewerkt hebt en dat jij en opa altijd best trots waren dat jullie, als Nederlanders, aan de kant van Nederland hadden gestaan. Na de uitzending belde mama, jouw dochter, me op. Ze was nogal geschrokken, want ze wist helemaal niet dat je voor Westerling gewerkt zou hebben. Daarnaast zei ze: 'En oma vond hem een rotzak!' Ze legde uit dat je wel voor het behoud van de kolonie was, maar dat je Westerling altijd een rotzak noemde. Waarom en hoe je dat wist, daarover spraken jullie niet. Maar volgens mama wist je in ieder geval dat deze kapitein later, lang nadat hij Medan verliet, honderden mensen de dood in joeg. Je had een boek over hem in de kast liggen.

Het klinkt misschien overdreven, maar ik moest heel erg huilen om dit nieuwe stukje kennis over jou. Wij samen spraken nooit over dit verleden; het feit dat jouw weg die van Westerling gekruist moet hebben op het kantoor waar hij zijn inlichtingendienst stichtte, haalde ik een paar jaar geleden uit een notitie van je zus. Die informatie klonk voor mij zo logisch, dat ik het nooit met iemand anders in de familie heb besproken. Ik vraag me nu eigenlijk af waarom niet. Vond ik het zelf onbewust ook te pijnlijk? En waarom haalde ik het gisteravond dan aan, nota bene in een programma dat voor altijd op het internet zal zijn terug te vinden? Dat mama mij nu verteld dat jij een boek over Westerling had en hem bestempelde als een nare man, doet mij beseffen dat ik jouw eigen reflectie op de geschiedenis tot nu toe misschien te zwart-wit heb gezien. Dat ik té vaak gedacht en gezegd heb dat opa en jij niet reflecteerden op de geschiedenis waar jullie zelf onderdeel van waren geweest.

De herinnering die mama aanhaalde, laat voor mij zien dat je er wél over nadacht. En ik vraag me af: hoe vaak eigenlijk? Hoe vaak heb je in dat kleine keukentje in Bos en Lommer gestaan, je handen in het sop, en je afgevraagd waar je nou eigenlijk vandaan kwam? Hoe vaak schoten de beelden door je hoofd; de baboe, slapend op een matje? Westerling, als een moordende gek? Je vader, verzwakt na zijn internering en kort daarna dood aan de eettafel? Woedende Indonesiërs, schreeuwend 'Bersiap!' Het afscheid van Indië, van je hondje Fido? Hoe vaak heb je je afgevraagd of je de juiste keuze had gemaakt? Heb je jezelf die vraag ooit durven stellen?

Lieve omi, wat zou ik al deze dingen graag met je willen bespreken. Want ondanks dat ik lang na het einde van Indië ben geboren, voelt het land voor mij helemaal niet ver weg. Sterker nog, Indië staat in de vorm van houtsnijwerk in m'n kast, toont zich in de pandan cake die ik gistermiddag probeerde te maken, lacht naar me als ik in de spiegel kijk. Elke dag opnieuw probeer ik iets van die vreemde kolonie te construeren en de geschiedenis te begrijpen. Als historicus, maar vooral als mezelf, voor mezelf.

Het spijt me als ik je gisteravond, ook al was het in een fractie van een seconde, te kort heb gedaan. Ik had niet moeten zeggen dat jij en opa 'trots' waren om aan de kant van de Nederlanders te staan. Ik vind het een verkeerde woordkeuze, omdat ik eigenlijk niet precies weet of dat jullie emotie was ten opzichte van het verleden. Over vroeger waren jullie immers vooral stil. En zo goed als kritiekloos zijn, kan ook iets zeggen over trauma, schaamte of overlevingsmechanisme.

Kortom, hoewel veel kijkers mijn woorden van gisteravond nauwelijks zullen herinneren, voelt het voor mij na het gesprek met mama nu toch een beetje alsof ik jou, mijn eigen omaatje, voor de bus heb gegooid. Dat is niet eerlijk en dat verdient een correctie. Ik zie je namelijk als een volledig mens met meerdere kanten en zo wil ik je ook blijven portretteren. Bovendien bestaan meerdere waarheden vaak naast elkaar, zelfs in één persoon.

Ik hoop dat je niet boos bent, lieve oma. Ik hou van je en weetje? Net als dat Indië elke dag bij mij aanwezig is, ben jij dat ook. En steeds vaker vraag ik me af: zijn Indië en jij eigenlijk inwisselbaar? Misschien doe ik dit allemaal uiteindelijk ook wel vooral omdat ik je mis.

Liefs van je kleindochter,

Lara

Waarom INDO van Marion Bloem raakt en aanzet tot denken

Het nieuwste boek van Marion Bloem draagt de titel INDO - een persoonlijke geschiedenis over identiteit, telt 461 pagina’s en 149 hoofdstukken. Had het korter gekund en hier en daar scherper? Wellicht. Maar dat was ook ten koste gegaan van hoe ik het boek heb gelezen: als een lange, eerlijke overpeinzing van een schrijfster die zich al ruim zestig jaar afvraagt wat het betekent om een familiegeschiedenis te hebben in voormalig Nederlands-Indië, in bezet Indonesië.

INDO heeft me vooral geraakt in zijn geheel; als de reflectie die het boek is op het leven van Marion; niet perse als het boegbeeld van de zogenaamde Indische gemeenschap zoals zij vaak gepresenteerd is, maar van haar als mens bestaande uit meerdere rollen en identiteiten; als moeder, als echtgenoot, als student, als schrijfster, als vriendin, als zus, als dochter, maar bovenal als kind van een complexe geschiedenis dat constant heeft moeten navigeren tussen een door een Indische familie gevormde binnenwereld en een buitenwereld, voornamelijk gevormd door mensen die die binnenwereld niet snappen of niet kennen. 

In het algemeen geldt dat natuurlijk voor ieder mens. Wij zijn allemaal producten van een opvoeding en vroeg of laat zul je ontdekken dat de normen en waarden die je van huis uit hebt meegekregen niet altijd als puzzelstukjes passen op de normen en waarden van een ander. Het ‘Indische’ hoeft, zoals Marion ook schrijft, niet altijd de onderscheidende factor te zijn. Er zijn voldoende Indo’s die elkaar niet begrijpen, elkaar zelfs niet kunnen uitstaan, ondanks de gedeelde wortels in een maatschappij die niet meer bestaat. Tegelijkertijd denk ik dat een Indische familieachtergrond door veel Indo’s wel degelijk als een grote onderscheidende factor wordt ervaren. Niet alleen voor de eerste generatie die hun thuis in moest ruilen voor een koud Nederland, maar ook voor de tweede generatie die opgroeide in een overwegend witte samenleving en zelfs voor mij als kind van de derde generatie, groot geworden in het multiculturele Amsterdam-Zuidoost. 

Nog altijd kan ik slechts bij een paar vrienden en familieleden écht terecht als ik voor m’n gevoel weer eens onderdeel was van een culturele botsing. Aan deze mannen en vrouwen, waaronder gelukkig ook mijn moeder, hoef ik niet uit te leggen waarom ik de vraag ‘waar kom je vandaan?’ niet interpreteer als onschuldige en oprechte interesse; waarom ik huil bij krontjong muziek of bij aankomst in Indonesië; waarom ik soms op het punt sta om een vriendschap te verbreken omdat iemand voor de zoveelste keer bij me aanschuift aan tafel zonder een kleinigheidje mee te nemen; waarom ik heel vaak ‘nee dank je’ zeg, terwijl ik eigenlijk ‘ja graag’ bedoel.

Wat ik zelf veelal ervaar en wat ik ook denk te herkennen in INDO, is dat deel uitmaken van een (familie)geschiedenis en een culturele erfenis die in de maatschappij waarin je leeft nauwelijks bekend is, altijd blijft leiden tot onbeantwoordbare identiteitsvraagstukken. Ik zal bijvoorbeeld nooit helemaal zeker kunnen weten wanneer misverstanden of ongemakkelijke situaties met een ander zijn ontstaan door mijn specifieke familiegeschiedenis in een voormalige kolonie en de ander die dat niet heeft. Laat staan dat ik kan vaststellen wat er precies Indisch is aan mij en wat niet.

Ik denk dat het niet erg is om nooit met zekerheid te kunnen stellen wat Indisch-zijn precies is en wat de exacte invloed daarvan is op wie je bent. Identiteit is een gevoel en bij een poging je identiteit uit te leggen zul je eigenlijk - in mijn optiek - altijd falen: je kunt immers niet uitleggen wat niet uit te leggen valt. 

Het enige wat je als mens kan hopen is dat je voldoende andere mensen om je heen verzamelt wiens sociale code je kan lezen zonder dat daar teveel woorden aan vuil hoeven te worden gemaakt. Soms helpt het daarbij als de ander een soortgelijke familiegeschiedenis heeft als jij, maar dat hoeft natuurlijk niet. Waar het volgens mij om gaat is het gevoel van herkenning en dat gevoel gaat verder dan de vraag of iemand op je nichtje, tante of broer lijkt of niet. 

Terug naar INDO: ondanks de soms wat lange bijzinnen en twee historische feiten die naar mijn idee niet helemaal kloppen, vond ik bovenal in het boek de herkenning die zo belangrijk is om gedachtes over je eigen ‘ik’ te kunnen vormen. Daarnaast kan ik alleen maar respect hebben voor een schrijfster die zo ongecensureerd en eerlijk reflecteert op haar gevoelens, gedachtes en ervaringen. Vooral omdat ik weet dat een groot deel van Nederland al die overpeinzingen nooit écht zal begrijpen. 

The Journey of Belonging

Nu in de webwinkel van Gewoon een Indisch Meisje!

Koop hier het boek!

Crisis of niet: sommige dingen blijven gewoon hetzelfde

Ik had een aantal dagen nodig om bij te komen van het nieuwe leven dat plotseling door een onzichtbare vijand aan ons is opgedrongen. Een week lang heb ik zo goed als hele dagen uit het raam gestaard, naar de braakliggende tuin van de woning waar mijn vriend en ik vlak voor de kerst zijn ingetrokken. De enkele verse grassprietjes die, toen zij nog zaadjes waren, door de wind in de donkere aarde waren beland en nu verloren uit het modderige landschap om hoog staken, konden me niet bekoren. De bloeiende narcissen aan de kant van het pad richting het park waar ik elke dag m’n hond uitlaat ook niet. De wereld verliest haar schoonheid als jijzelf in elke vezel van je lijf angst en onzekerheid voelt. 

Het hielp overigens ook niet dat ik, terwijl ik het nieuws op m’n telefoon bleef refreshen, constant dacht aan iedere oorlogsvluchteling wiens leven al ver voor deze crisis stil was komen te staan door ontwikkelingen waar ze zelf niets aan konden doen. Ik dacht aan hun laatste knuffel met hun moeder; aan hoe diezelfde moeder na dat afscheid veranderde in wazige pixels op een haperend beeldscherm; in pixels die zwaaien, in pixels die huilen, in pixels waarvan je niet zeker weet of ze de volgende dag weer zullen verschijnen of dat de vijand in de nacht alles wat je lief had aan die pixels tot stof heeft gebombardeerd. 

Ik dacht ook aan mijn oma. Aan hoe haar vader toen zij achttien was uit hun huis op Noord-Sumatra werd weggehaald en voor onbepaalde tijd verdween achter de muren van een onbekend kamp. Aan hoe zij zich jarenlang elke dag heeft moeten afvragen wanneer ze die vader, van wie ze zoveel hield, weer zou kunnen omarmen. Voor hen geen videobellen of digitale kusjes. 

Zo ook niet voor mijn opa, een joodse jongen die in diezelfde tijd binnen moest blijven omdat buiten een vijand wachtte die net als hij bestond uit vlees en bloed. Een opa wiens jeugd werd afgepakt en die hoopte daar iets van terug te winnen door - na de bevrijding - als oorlogsvrijwilliger naar Indië te vertrekken. Hij zei zijn ouders gedag en vanaf dat moment bestond hun enige kind voor drie jaar lang slechts uit inkt op papier. Zullen mijn overgrootouders toen ook dagenlang naar buiten hebben gestaard, niet wetende wat te doen met zichzelf?

Het punt is ook dat ik, terwijl ik aan al deze dingen dacht, mezelf mijn eigen angst niet gunde. Wat zat ik eigenlijk lamlendig te wezen op die bank, terwijl mijn ouders vijftien kilometer verderop gewoon rustig in hun tuin werkten of een beetje achter de computer zaten. Er was niemand ver weg, er lag geen enkele geliefde in een loopgraaf aan een linie. We hadden een dak boven ons hoofd, stromend water, genoeg toiletpapier, voldoende eten. Ik had maar één taak en dat was afstand houden tot andere mensen. De meeste van mijn belangrijkste privileges stonden dus nog rechtovereind en dat maakte dat ik mezelf vooral een verwend nest begon te vinden. 

Gelukkig besloot ik een paar dagen geleden wat minder streng voor mezelf te zijn en  - aangezien er niks uit mijn eigen handen kwam - gewoon in het hoekje van de bank een boek te lezen. Ik las INDO van Marion Boem uit om vervolgens via Facebook een vernietigende recensie van Esther Wils over het boek te lezen die gretig werd gedeeld door een quasi bekende Indische kunstkenner. Zijn commentaar leek veel op hoe jongetjes uit groep vier het meisje rechts voorin de klas pesten. Een vriendje van hem - net als hij waarschijnlijk ergens in de zeventig - deed er enthousiast aan mee. Het boek hadden ze beiden niet gelezen, maar die recensie vonden ze top - gewoon ‘omdat ze allergisch waren voor Marion Bloem.’ 

Blijkbaar heb je in de wereld twee verschillende soorten mensen: mensen die in tijden van crisis het leven overpeinzen en (hopelijk een kleinere groep) mensen die diezelfde tijd gebruiken om een ander mens volledig af te kraken. Het is jammer dat het me nauwelijks iets verbaast dat die tweede groep onder andere uit een paar Indische zestigplussers bestaat - lees o.a. INDO hierover. De traditie van vijandelijkheid tussen (publicerende) Indo’s van de tweede generatie zit er zó diep ingebakken, daar kan geen virus tegenop.

Het is maar te hopen dat geen van die boze boomers straks een beademingsapparaat met elkaar hoeft te delen. 

The Journey of Belonging

Koop het boek hier!

ga naar webwinkel

Ibu Indonesia, ik ben terug!

Als een pakezel, plakkerig, vettig en muf stap ik mijn (groot-)moederland in. Ik schaam me voor mijn uiterlijk, alsof ik op familiebezoek ben na drie dagen Lowlands zonder van te voren te douchen. Op het toilet van Soekarno Hatta International Airport onderzoek ik mijn gezicht in de spiegel. De vliegreis heeft me een gelige gloed bezorgd en mijn ogen omringt met donkere kringen. Ik ontdek drie puisten die er zéker niet zaten toen ik op Schiphol in het vliegtuig stapte. Even denk ik aan een gedicht van de Indische dichteres Madeleine Gabeler dat ze laatst aan me liet lezen. Een gedicht met de titel ‘Ibu Indonesia’, over een thuis vinden aan de andere kant van de wereld. Een thuis als een moederschoot, als een plek die vanzelfsprekend vertrouwd voelt zonder dat je precies kan uitleggen waarom. ‘Ik ben er weer, Ibu’ fluister ik tegen Ibu Indonesia. ‘Sorry dat ik er zo onverzorgd uit zie.’ Ze is maar een klein beetje van mij, deze oude, maar toch zo jeugdige dame. Zal ze het wel begrijpen? Dat ik haar zo graag wil omarmen, ondanks dat we slechts ver weg familie zijn?

Direct nadat ik het vliegveld uitloop hoor ik haar antwoorden. ‘Aduh, doe niet zo gek!’ verzucht ze. ‘Eens familie, blijft familie.’ Haar warmte omhelst me en haar zoete parfum maakt dat ik stil wil blijven staan. Ik adem diep in en uit, snuif haar op. Ze ruikt bekend, maar vooral ook uniek. Dit is het stukje van mezelf waarvan ik lange tijd niet wist dat het ontbrak. Nu ik haar gevonden heb, wil ik van haar houden en alle jaren waarin ze door een deel van haar kinderen in diskrediet is gebracht herstellen. Ik heb haar huidskleur, haar haarkleur, de kleur van haar ogen. Eigenlijk lijk ik best op haar, op die oude Ibu. Gek dat het zo lang moest duren voor ik me dat realiseerde. 

Ik pak de trein vanaf het vliegveld naar Jakarta Kota. Het voertuig is lang, leeg en luxe. Hier geen adem van de oude Ibu, maar de strakke designershand van haar jongste kinderen. Het felle licht in de cabines maakt dat ik van de donkere stad niets zie, slechts mijn uitgezakt gelaat weerkaatst in de spiegeling van het raam. Een onzichtbare airconditioning blaast ijsblokjes in mijn nek. Ik doe een vestje aan. ‘Zal er naast het Ibis Budget Hotel wel een echte nasi goreng te vinden zijn?’ vraag ik me af. Of heerst in dat deel van de stad het neonlicht van KFC en McDonalds?

Als ik driekwartier later uitstap op een spiksplinternieuw station ben ik de enige. Twee taxichauffeurs bij de ingang kijken verbaasd op als ze mij, een pakezel met twee rugtassen, door de glazen schuifdeuren zien lopen . ‘Di mana orang orang?’ vraag ik hen. Ze lachen en halen hun schouders op. Ze weten het niet, maar een van de mannen neemt mijn tassen aan en wenkt dat ik in mag stappen. In de tien minuten dat hij mij naar het hotel rijdt praten we over Jakarta, Indonesië en Nederland. Ik vertel hem dat mijn oma in Bandung geboren is, lang geleden. ‘Er zijn veel mensen in Nederland met een achtergrond in Indonesië,’ zeg ik. Hij knikt. ‘Saya tahu. Vooral uit Java. Die zijn via Suriname naar Nederland gekomen.’

Ik ben verbaasd. Nog nooit eerder heb ik iemand in een land buiten Nederland ontmoet die weet waar Suriname ligt, laat staan dat hij of zij er zelf over begint. ‘Edgar Davids komt uit Suriname,’ zegt hij. ‘Frank Rijkaard ook. Kluivert.’ Hij is even stil en zegt dan trots: ‘Van Bronckhorst is een anak dari Ambon. Er zijn ook veel Ambonezen in Nederland.’ Ik knik en vraag hem hoe hij dat allemaal weet. ‘Dat is geschiedenis,’ zegt hij vastberaden. ‘Door de geschiedenis zijn die voetballers en al die andere mensen verbonden geraakt met Nederland.’ Hij stopt voor een stoplicht en kijkt naar mij via zijn achteruitkijkspiegel. ‘Jij ook,’ lijkt hij te willen zeggen, maar hij zegt het niet. Niet hardop. ‘Tempo kolonial,’ fluister ik, omdat ik niet zeker weet of dat de juiste aanduiding is in het Bahasa Indonesia. Hij knikt terwijl hij weer optrekt. ‘Ya. Tempo kolonial.’

Hét Indische verhaal bestaat niet

De laatste tijd denk ik vaak aan een op het eerste gezicht onschuldig en nietszeggend moment van twintig jaar geleden dat ik me gek genoeg nog altijd helder kan herinneren. Ik was een jaar of negen en ik stelde een vraag aan mijn oma, terwijl mijn blik door haar woonkamer gleed. ‘Wat betekent het dat wij Indisch zijn?’ Voordat ze iets terug kon zeggen, probeerde ik het antwoord te vinden in een landschapsschilderij van een gifgroene vulkaan boven de bank, in het vijftal teakhouten beelden dat in de wandkast stond, in de piano met daarop een stenen buste van Beethoven en de dikke wollen loper die gedrapeerd lag over de salontafel. De huiskamer sprak op dat moment niet terug, maar mijn oma glimlachte. ‘Het betekent dat je afstamt van mensen uit Indonesië en van mensen uit Nederland. Dat komt door de tijd dat Indonesië nog Nederlands-Indië was, toen zijn de Indische families ontstaan. Uit gemengde relaties.’ Ik knikte, alsof ik begreep waar ze het over had. ‘Wij zijn dus geen Indonesiërs,’ voegde ze er streng aan toe. ‘We hebben een andere cultuur, waar je trots op moet zijn. Mensen met gemengd bloed zijn sterke mensen!’

Jarenlang was dit mijn uitleg als anderen vroegen wat ik was. Indisch: Indonesië en Nederland, vermengt tot één volk met een eigen cultuur. ‘Sterke mensen,’ voegde ik er in gedachte aan toe, het beste uit twee werelden. Ik onthield het ook als andere kinderen mij uitlachten omdat ik een dons vachtje van zwarte haren op mijn bovenlip had. ‘Dat komt doordat je een mix bent,’ had mijn oma weleens gezegd. ‘Een teken dat je een sterke vrouw bent! Kijk maar, oma heeft ook een snor.’ Vervolgens gleed ze met haar vinger vanaf haar mondhoek naar het kuiltje tussen haar lippen en lachte. Het was om die woorden dat ik me niks van deze sporadische pesterijen aantrok. ‘Jullie sukkels,’ dacht ik. ‘Hebben jullie mijn oma weleens gezien? Dat is de sterkste vrouw van heel Nederland!’ Het Indische was dankzij haar iets makkelijks om uit te leggen. Het voelde als iets vanzelfsprekends, als iets waar je verder geen vragen over hoefde te stellen.

Pas toen ik achttien was en voor het eerst in Indonesië kwam, werd het Indische iets ingewikkelds. Om zoveel herkenning te vinden aan de andere kant van de wereld, was verwarrend en hartverwarmend tegelijkertijd. De geuren, smaken, kleuren en klanken van Indonesië verdrongen Nederland tot de achtergrond. Het Indisch-zijn in Indonesië kreeg een heel andere betekenis dan het Indisch-zijn in Nederland. Natuurlijk, dat gemengd-zijn klopte nog steeds, maar wat betekende dat echt? Wat was er in het verleden gebeurd dat Indonesië altijd zo ver weg had geleken, maar nu ik er eenmaal rondliep zo dichtbij voelde? Oma, wat betekent het dat wij Indisch zijn? Die vraag stel ik haar nog steeds, ook nu ze al lang geen antwoord meer kan geven.

De antwoorden die ik tegenwoordig krijg, zijn van alle boeken die ik hierover lees en de mensen die ik hierover interview. Het zijn antwoorden die maar op één manier tot een simpele zin kunnen worden samengevat: Het Indisch zijn betekent een smeltkroes van achtergronden en culturen, van een schat aan verhalen, aan een verscheidenheid die niet in één zin valt uit te leggen. Bovendien is het ene Indische familieverhaal het andere niet. Keuzes, afwegingen, de manier van je thuis voelen in Nederland, de band met Indonesië: elke familie heeft hierin een uniek verhaal. Van kazernekinderen tot kinderen van bestuursambtenaren; van militairen tot klerken; van witte Indische families, tot donkerbruine; van mensen die hier met hun hele familie naar toe kwamen tot mensen die de overtocht helemaal alleen moesten maken: iedereen heeft een ander verhaal met een ander oordeel over de loop van de geschiedenis. Dat klinkt logisch, maar is iets waar je makkelijk overheen kunt stappen - vooral als je het Indisch-zijn slechts koppelt aan wat jou vanuit je eigen familie en opvoeding verteld is.

Vanochtend las ik op Facebook een oproep om via een oral history project het echte Indische verhaal op te tekenen omdat de authentieke Indische identiteit volgens de initiatiefnemers onder druk staat vanwege geschiedvervalsing. Ik fronste mijn wenkbrauwen. Wat is in godsnaam Het Echte Indische Verhaal? Wat is een authentieke Indische identiteit als de groep mensen die in de jaren ’40 tot de jaren ’60 naar Nederland kwam alles behalve een homogene groep was? Wat is geschiedvervalsing als we het hebben over ervaringen? Kunnen we het Indische Verhaal wel samenvatten tot één ‘echt’ verhaal? Moeten we dat willen? Volgens mij doet zo’n streven helemaal geen recht aan de verscheidenheid aan perspectieven, ervaringen en (flexibele) vormen van identiteit.

Wat ik jammer vind is dat dit soort woordkeuzes voorbij gaan aan waar het juist om zou moeten gaan in Indisch Nederland; dat Het Echte Indische Verhaal niet bestaat, maar we uit moeten gaan van eenheid in verscheidenheid. En dat dat iets moois is, omdat alleen al die verscheidenheid de complexiteit van de geschiedenis kan laten zien.

Mijn omaatje had dus voor een deel gelijk; de basis van Indisch zijn is gemengd zijn. Maar wat dat voor iemand betekent, staat alles behalve vast. Laten we dat alsjeblieft zo houden en koesteren dat iedereen zijn eigen (Indische) identiteit op zijn of haar eigen manier mag omarmen. En laten we vooral ook niet vergeten om te luisteren naar elkaar, want in het verhaal van een ander kun je - wellicht - ook iets terugvinden van jezelf.