Zomaar een gesprekje over de dochter van Westerling op de Dam

‘Laar, heb je het al gezien? Palmyra Westerling komt spreken op de Dam tijdens de 15 augustus herdenking.’ 

‘Oh. Heb je het mailadres van het 4 en 5 mei comité?’ 

‘Nee. Hoezo?’

‘Ik wil de dochter van Himmler graag uitnodigen voor een keynote speech op 4 mei!’ 

‘Haha. Gaat die vergelijking niet wat ver?’

‘Neuh.’ 

‘Maar Kapitein Raymond Westerling redde een heleboel Indo-Europese families! Tijdens de Bersiap, weet je wel!’ 

‘Klopt. Hij staat ook bekend om de standrechtelijke executies van honderden onschuldige Indonesiërs en gruwelijke martelpraktijken. Massa executies in dorpen op Sulawesi enzo.’ 

‘Hij handelde in opdracht van de Nederlandse regering.’ 

‘Himmler handelde ook in opdracht van een regering.’

‘Maar wij waren geen nazi’s.’ 

‘Je hoeft kolonialisme toch niet één op één te kunnen vergelijken met nazisme om de overeenkomsten te kunnen zien? Het gaat om mechanismen van onderdrukking, om hiërarchisch denken. Om de verdeling van macht.’ 

‘De Indische families die Westerling redde, waren ook machteloos. Ze werden vermoord puur omdat ze van gemengde afkomst waren.’ 

‘Dat kan in sommige gevallen kloppen, maar dat maakt van Westerling nog geen held.’

‘Voor de mensen die hij redde wel.’ 

‘Nou ja, dan ga je toch lekker naar z’n dochter luisteren? Ze vertelt vast wat voor lieve papa hij was en hoe hij met goede intenties Indonesiërs door hun hoofd schoot.’ 

‘Denk je dat de nazi’s ook goede intenties hadden?’

‘Ja natuurlijk, voor henzelf.’

‘Wat bedoel je?’ 

‘Prachtig toch, een Arische wereld? Papa aan het werk, mama thuis, twee asblonde kindjes met blauwe ogen. De wereld geordend - een mooie intentie!’

‘Oh nee. Je begint nu toch niet ook over de gender-kwestie?’ 

‘Nee hoor, ik had het over intenties.’ 

‘Raymond Westerling dacht dat hij het goede deed. Daarom moeten we hem eren.’

‘Het goede doen, dat willen we allemaal. Laten we de doden tellen.’

‘De doden?’ 

‘Zij die nooit mochten praten. Zij die niet werden gehoord. Zij die geen stem hadden.’ 

‘Indo’s werden ook nooit gehoord.’ 

‘Denk je dat Westerling voor hen was opgekomen, hen had gered, als ze geen Nederlandse vlag hadden wapperen in hun tuin én in hun hart?’ 

Toespraak dekoloniale Indië-herdenking 16 augustus 2021

Deze woorden sprak ik op 16 augustus 2021 bij het Indië-Nederland monument op een herdenking en viering georganiseerd door Benjamin Caton. De andere sprekers waren Francisca Pattipilohy, Sarah Sahertian en stadsdeelbestuurder Flora Breemer. De krans werd gelegd door Francisca Pattipilohy, Edu Dumasy en mij. Op het lint van de krans staat: ‘Voor alle doden en hen die op welke manier dan ook nog pijn ervaren van de koloniale geschiedenis.’

Beste aanwezigen, 

‘Emancipate yourself from mental slavery, non but ourselves can free our mind’, wie kent deze zinnen uit Bob Marley’s Redemption Song niet? Ik denk dat ze voor velen hier bekend zijn en ik twijfelde dan ook of ik met deze woorden mijn verhaal moest openen. Het is immers de angst van iedereen die schrijft om in clichés te vervallen of om woorden te herhalen die al zo vaak zijn herhaalt. En toch, ik ben zojuist met Bob Marley begonnen. Omdat zijn woorden nog altijd waar zijn, veertig jaar nadat Redemption Song uit kwam. Alleen jijzelf, kan je eigen geest en gedachtes bevrijden. Door nieuwsgierig te zijn, kritisch, door machtsstructuren te bevragen, door te leren van anderen, zonder alles wat er tegen je gezegd wordt klakkeloos over te nemen. 

Ik zeg dat hier, op deze bijzondere herdenking, omdat juist dit initiatief vandaag een voorbeeld is van emancipatie. Een vorm van emancipatie van de vrije geest, een geest die afstand neemt van hokjes. Ik zal jullie vertellen waarom ik dat zo zie. 

Ooit zat ik met mijn oma aan de eettafel en ik vroeg haar wat het betekent om Indisch te zijn. Het betekent dat je gemengd bent, zei ze. En dat onze familie uit Nederlands-Indië komt. Ze vertelde me verder niet zo veel over ons familieverleden en toch werden woorden als baboe, djongos, bersiap, jappen, jappenkamp en repatriatie onbewust onderdeel van mijn woordenschat. Ik leerde: Oma had een heel mooi leven in Nederlands-Indië, totdat alles werd verwoest door de Jap en later door de Indonesiers; boze pemoeda’s, die de straten onveilig maakten en iedere Indo-Europeaan of Nederlander aan een bamboestok wilden rijgen in ruil voor hun onafhankelijkheid. Ik leerde daarbij ook nog iets anders, namelijk dat wij, wij Indische Nederlanders, géén Indonesiers zijn. Dat die domme Belanda’s het verschil niet wisten was tot daar aan toe, maar ik Indisch meisje, moest het in m’n oren knopen als het feit dat je rijst eet met een lepel en niet met een vork: Indonesiers zijn anders dan wij. Wij zijn Europees en dus met een ander verleden en een andere mentaliteit. 

Lang heb ik dit onderscheid zelf benadrukt, zonder precies te begrijpen waarom. En ik zeg lang, omdat het tot ongeveer mijn 26ste duurde voor ik begon te beseffen dat het constante onderscheid tussen Indo, Indonesiër, Ambonees, Molukker, Nederlander, constructen zijn die ooit in het leven zijn geroepen om hiërarchie te creëren. Om juist datgene wat wij nu in Artikel 1 zo belangrijk zeggen te vinden, namelijk gelijkheid, te verwerpen. In de koloniale tijd was je afkomst weten, het liefst bevestigd op een papiertje, van levensbelang. Het bepaalde niet alleen je kansen, het bepaalde ook hoe je je moest gedragen, hoe je moest denken. Daarbij gold: hoe Europeser, hoe beter. Hoe diep dat tot mensen doordrong, blijkt uit een verhaal dat meneer Ron Mertens, hier nu ook aanwezig, gisteren aan mij vertelde. Hij vertelde mij dat zijn Javaanse oma, zijn nichtje die een Hollandse vader had, meer zakgeld gaf dan hem. Zijn vader was immers een Indo-Europeaan en dus lager. Ik benoem dit om aan te tonen dat beelden van minderwaardigheid door mensen onbewust kunnen worden geïnternaliseerd, zelfs als je er zelf door onderdrukt wordt. Datzelfde geldt voor beelden over superioriteit. Je beter of slechter voelen dan een ander, komt vaak door wat er als kind aan je wordt verteld. 

Lang dacht ik dus dat ik slechts toebehoorde aan één hokje. Een Indisch hokje. Een identiteit verbonden met een kolonie. Tot ik op een dag in de spiegel keek en dacht: de manier waarop ik eruit zie, de manier waarop m’n moeder eruit ziet, de manier waarop m’n oma eruit zag: als we gemengd zijn, waarom weet ik dan niets over de Indonesische mannen en vrouwen uit mijn familie? Waarom heb ik geleerd dat we gemengd zijn, maar niets over waar die gemengdheid vandaan komt? En als Nederlands-Indië zo’n paradijs was, waarom bevochten Indonesiers dan, soms zo hardhandig, hun vrijheid?

U bent hier vanavond naar deze dekoloniale herdenking gekomen, dus ik ga ervan uit dat u de geschiedenis al lang niet meer vanuit één perspectief belicht. Dat u het verhaal dat ik net schetste, van paradijs naar Japanse bezetting, naar bersiap en afscheid van Indië, niet meer als een volledig verhaal beschouwt. Want waarom ik nu in Nederland leef en Nederlands spreek, heeft geen onschuldige reden. Indo-Europeanen, maar ook Molukkers, werd geleerd de eigen afkomst te vergeten. In ruil voor een beter leven, in ruil voor een betere positie. Het doet pijn om te beseffen dat vele mannen en vrouwen die ook hebben bijgedragen aan mijn DNA, zo lang geen onderdeel mochten zijn van onze geschiedenis, van ons verhaal. Want juist die Europese indoctrinatie, creëerde afstand, in plaats van verbinding en solidariteit. Dat gebeurde bewust, om de koloniale status quo te beschermen. Het gevolg was dat onze verhalen als de zijtakken van een rivier uiteen kwamen te liggen om elkaar lange tijd niet meer te vinden. 

Daarom ben ik dankbaar voor vanavond. Omdat ik op deze manier verschillende verhalen wél met elkaar kan verbinden. En dat mag best botsen. Ik mag pijn en verdriet voelen voor het feit dat mijn oma haar land verloor, dat haar wereld instortte met de komst van de Japanners en later door de Indonesische onafhankelijkheid. Ik mag haar angst voelen voor Indonesische strijders die het gemunt hadden op Indo-Europeanen en alles en iedereen dat geassocieerd werd met Nederlandse kolonialisme. 

Tegelijkertijd mag ik ook vieren dat datzelfde Nederlandse koloniale systeem omver werd geworpen, op 17 augustus 1945. Ik erken de onafhankelijkheid van Indonesië op die datum, omdat de mensen die daarvoor streden óók mijn broeders en zusters zijn. Ik ontken niet dat er in de jaren 1945 - 1950 Indo’s zijn vermoord vanwege hun afkomst, net zo min dat ik ontken dat in diezelfde jaren en in al die jaren daarvoor door Nederlands kolonialisme honderdduizenden Indonesiers het leven lieten zodat onder ander mijn oma een mooi leven kon hebben. Een geschiedenis waar ik nu nog altijd de vruchten van pluk. Bovendien is het logisch dat hoe langer je mensen opsluit, hoe harder ze op een gegeven moment moeten vechten voor hun vrijheid. Vrijheid is een universeel recht. Het behoort niet slechts toe tot mensen met - als is het maar een druppeltje - Europees bloed.

Met dat in mijn gedachten sta ik vanavond hier en daarnaast met nog iets anders. Namelijk met de oproep om het verleden niet te vergeten, maar tegelijkertijd ook te erkennen dat het verleden slechts één van de factoren is die het nu en onze toekomst bepaalt. We hoeven structuren en hokjes niet over te nemen. Sterker nog: ik wil de wrok die mijn oma had naar Indonesië of naar Japanners niet erven. Ik wil niet zeggen: Ik ben een Indo, dat is een Indonesiër, dat is een Surinamer, dat een Marokkaan en daar dan een waardeoordeel over vellen. 

Daarom ben ik trots dat, hoe toevallig dat ook is, mijn beste vriendin een Japanse moeder heeft en ik inmiddels in Indonesië vele vrienden heb. Wij overwinnen de geschiedenis en hetzelfde geldt voor de rest van mijn omgeving. Hoe verschillend onze achtergronden ook zijn, wij kijken niet neer op elkaar vanwege onze afkomst of huidskleur. Ik vind het vreselijk dat het ooit anders was en dat wil ik herdenken. Maar ik vier ook dat wij de toekomst zijn en dat wij niet alleen voelen, maar wéten door liefde dat wij wij gelijkwaardig zijn aan elkaar. Of je nou hier woont in Amsterdam, in Tokio of in Jakarta. Wij kunnen opstaan, samen, tegen ongelijkheid en een blok vormen. Verbind en heers in plaats van verdeel en heers. Dat besef is de grootste overwinning op zowel fascisme als kolonialisme. 

We forward in this generation
Triumphantly, zong Bob Marley ook. 

Laten we dat doen. 

Bedankt. 

Selamat Hari Merdeka, Indonesia!

Vandaag viert Indonesië 75 jaar onafhankelijkheid! Happy Independence Day Indonesia! 🇮🇩

Ondertussen gaat in Nederland de beerput steeds verder open. Wat gebeurde er na 17 augustus 1945 op militair, financieel en diplomatiek gebied?

Een korte samenvatting:
- agressieve inzet van Nederlands leger om onafhankelijkheid de kop in te drukken: +/- 100.000 Indonesische slachtoffers tot gevolg, zo’n 5000 slachtoffers aan Nederlandse militaire zijde
- om terugkeer Nederlands gezag te voorkomen richten bepaalde groepen zich in het najaar van 1945 op mensen (vooral burgers) die dit gezag representeren, zoals (indo-)Europeanen en Chinezen. Aantal slachtoffers onbekend, maar tot nu toe wordt van zo’n 3500 tot 20.000 uitgedaan. De schuld wordt in de schoenen geschoven van agressieve Indonesiërs, maar zoals Onias Landveld zich gisteren in een spoken word afvroeg: vind je het gek? Vind je gek, die haat ten opzichte van de Nederlander en diens nazaten, na 350 jaar fysieke en mentale onderdrukking?
- soevereiniteitsoverdracht op 27 december 1949 waarin Indonesië een miljardenschuld aan Nederland werd opgelegd ter compensatie voor het verlies van de kolonie
(Indonesië betaalde tot 2003)
- ruim 100.000 Nederlandse getraumatiseerde veteranen keren terug naar Nederland en dragen de schuld van falend overheidsbeleid
- 380.000 inwoners van de voormalige kolonie raken ontheemd en vertrekken getraumatiseerd naar Nederland
- Nederland nam nooit verantwoordelijkheid voor geleden oorlogsschade. Zowel niet ten opzichte van Indonesië, als ten opzichte van de 380.000 ontheemden. Zo werden de opgebouwde pensioenen van deze mensen ontnomen, werd hun salaris over de oorlogsjaren nooit uitbetaald, werden hun diploma’s niet erkend. Luister: https://www.ftm.nl/artikelen/podcast-griselda
En: https://www.vpro.nl/…/speel~PREPR_RA1_16261874~de-prijs-voo…
- Nog altijd wordt de periode 1945-1949 op juridisch niveau niet als oorlog tegen een soevereine staat gezien, omdat Nederland de Indonesische onafhankelijkheid op 17-08-1945 niet erkend
- Nederland biedt tijdens een Koninklijk staatsbezoek in maart 2020 excuses zonder enige financiële gevolgen aan aan Indonesië. De Indonesische weduwen en kinderen van slachtoffers van 1945-1950 worden bij de ambassade genegeerd
- Nederland biedt nog altijd geen excuses dan wel volledige compensatie aan de 380.000 ontheemden en hun nazaten, die voor de Nederlandse vlag vochten en vervolgens met enorme schulden werden opgescheept. Wel krijgt deze gemeenschap een aantal subsidieregelingen en een pleisterplaats ter tegemoetkoming.

Dan hebben we nog niet eens de mentale erfenis van kolonialisme besproken en de vraag in hoeverre de Indonesische eenheidsstaat niet óók een koloniaal product is, waarin bijvoorbeeld West-Papoea onvrijwillig bij Indonesisch grondgebied is getrokken omdat het ooit als Nederlands grondgebied was veroverd. Nog altijd worden mensenrechten in dat gebied grof geschonden.

Kortom: vandaag vier ik een halve vrijheid, omdat we nog steeds niet volledig onder het juk van kolonialisme vandaan zijn.

Daarnaast wil ik een extra shout-out toevoegen naar organisaties die met deze halve vrijheid geen genoegen nemen, zoals de Indische Kwestie / Indisch Platform 2.0, KUKB van Jeffry Bung Karno en Free West Papua Campaign.

Bloody colonialism! Mijn perspectief op Bersiap uitgelegd

Tussen mijn boekpresentaties door ontstond er ophef op Twitter, omdat een dubieus groepje mannen dat vooral gesteund wordt door Twitter-accounts die hun openlijke steun betuigen aan de PVV het nodig vond om de BNN-VARA aan te klagen voor een voice-over in hun documentaire Onze Jongens op Java. In een reactie stelt hun frontman: ‘In de documentaire wordt gezegd dat Indische Nederlanders tijdens de Bersiap vermoord werden omdat zij samenwerkten met de Nederlanders. Dat slaat nergens op. Indische Nederlanders waren Nederlands.’ 

Ik moest gniffelen toen ik het las, want of je als Indo (gemengde afkomst) een Nederlander was hing in de koloniale tijd vooral af van het feit of je door je Europese vader was erkend. Gebeurde dit niet, dan werd je gerekend tot de categorie ‘inlander’ en had je geen toegang tot de Europese privileges. Veel van deze Indo’s verdwenen dan ook in de kampongs, waar zij leefden met de familie van hun moeders. Hans Meijer schrijft hierover in zijn boek In Indië Geworteld, evenals Reggie Baay in het beroemde boek De Njai. Wat het dubieuze mannenclubje dus bedoelde met hun opmerking was dat de Indische Nederlanders die erkend waren door hun vaders Nederlanders waren en zich vaak ook Nederlanders voelden - als label waar ze zich mee identificeerden. Onder deze categorie viel overigens ook mijn eigen familie - een feit dat er toe leidde dat mijn oma in 1947 naar Nederland migreerde.

Ik mocht deze nuancerende opmerking van het dubieuze clubje mannen op Twitter blijkbaar niet maken. Al helemaal niet toen ik mijn opmerking aanvulde met het feit dat tijdens de Bersiap-periode ook Chinezen en Indonesiers werden vermoord die werden geassocieerd met het Nederlandse gezag. Dit terwijl Indische Nederlanders en (witte) westerlingen die zich schaarden achter de Republiek Indonesia een actieve rol binnen de vorming van de Republiek konden spelen. Zie de Indo Ernest Douwes Dekker, een van de founding fathers van de Republiek Indonesia en nationale held van Indonesië; het Indo-Comité “Vrij Indonesia” dat in die periode actief was en zich inzette voor een vrij Indonesia en de rechterhand van Sutomo, een witte Amerikaanse vrouw. Mijn conclusie: doen alsof de Bersiap slechts ontstond op basis van etnische gronden klopt niet. Bersiap was in eerste instantie politiek geladen; om terugkeer van het koloniaal gezag met harde hand tegen te werken. Dit blijkt ook uit het feit dat het Bersiap-geweld pas echt losbarstte in oktober 1945, vlak nadat Engelse troepen onder leiding van Lord Mountbatten voet aan wal zetten op Java (28 september 1945). 

Oef! Hoe durfde ik! Hiermee ontkende ik een genocide, wat blijkbaar gelijk staat aan het ontkennen van de Bersiap-moorden an sich. Het clubje dubieuze mannen greep de pen en schreef een heus perbericht met de titel: ‘Bezorgdheid om curieuze uitlatingen activiste Lara Nuberg over Bersiap’. Vervolgens blokkeerde het clubje me op Twitter en Facebook, zodat ik niet kon reageren en verwijderde reacties van mensen die het voor mij opnamen. 

Wat een tactiek van deze mannen! Zullen ze nu, met op hun bureau een muismat met het VOC-logo, zich lekker zitten af te trekken op de elf haat-reacties die nog overbleven nadat ze de reacties van mensen die mij steunen hadden verwijderd? 

Ik weet niet op welk antwoord ik hoop op die laatste vraag, maar vast staat wel het volgende: doen alsof ik de Bersiap ontken of bagatelliseer slaat nergens op. Ik hoef mezelf daarin niet te verdedigen; het huis van mijn eigen familie is in die periode beschoten en in zo’n hoedanigheid doorzocht dat mijn oudtante zestig jaar later nog alle deuren in haar huis hermetisch afsloot voor ze ging slapen. 

Wel roep ik op om de politieke context van die tijd te leren begrijpen; we hebben te maken met een onafhankelijkheid die werd verdedigd. In eerdere pogingen om dat te doen in de eeuwen en jaren daarvoor kwamen naar schatting 500.000 tot 1.000.000 Indonesiers om. Van Banda (1621) tot Atjeh (1873 - 1942). Bloody colonialism! 

---

Koop nu The Journey of Belonging - a herstory between time and space.

€21,99

Koop hier het boek!

Zaten eens een totok, een indo en een Javaan samen in een bar…

Vijfentachtig jaar geleden, in een land hier ver vandaan, bevonden een totok, een indo en een Javaan zich met elkaar in een café. Hoewel, van met elkaar was niet echt sprake – eerder zaten zij apart. De totok aan de bar, de indo aan een tafel en de Javaan stond op gepaste afstand tegen de muur, zodat hij de gasten in de cafetaria kon overzien. Elk van de drie mannen waren verzonken in hun eigen gedachten.

De totok dacht aan zijn ouders in Holland, een oud echtpaar op een vervallen boerderij in West-Friesland. Hij had net een brief van hen ontvangen met daarin de ondenkbare boodschap dat zijn moeder niet lang meer zou leven. Hij keek naar de datum: drie weken geleden. Misschien was ze inmiddels dood. ‘Dat was het dan, ma,’ zei hij in gedachte tegen zichzelf. Hij had het oude vrouwtje tien jaar geleden voor het laatst gezien, op de kade van Amsterdam. Ze zwaaide hem uit naar Indië, naar het avontuur. Nu moest hij haar begrafenis missen.
Was het avontuur hem dat waard geweest? Hij schaamde zich om het toe te moeten geven, maar hij hoefde er niet lang over na te denken. Het antwoord was volmondig ‘ja’. Zijn leven in Indië was prachtig. Hij werkte hard, soms hele dagen in de volle tropenzon op de plantage, maar zijn inzet werd beloond. Hij woonde in een groot huis met ruime vertrekken en een tuin vol tropengroen. Het meest genoot hij van de vroege ochtend, wanneer de baboe hem zijn koffie bracht en hij de nacht in lichtpaarse gloed zag veranderen in dag. Dat gevoel maakte alles goed.
Hoewel… zijn moeder. Hij had in al die tien jaar in Indië nog nooit zo naar haar verlangt als nu. Hij wenkte naar de djongos, naar de Javaan verderop. ‘Vul maar bij!’ riep hij. En hij knikte naar het lege jeneverglaasje voor zijn neus.

De Javaan haastte zich naar de Europeaan aan de bar. Hij herkende de man, hij kwam hier vaker. Van Nasib uit de keuken begreep hij dat de totok in de suiker en in rubber zat. Nasib kon het weten, want zijn zus werkte bij hem in huis. Met zijn hoofd gebogen schonk hij de Europeaan zijn Oranjebitter bij. Een drankje, geïmporteerd uit Holland. De Javaan wist niet hoe het smaakte, hij had slechts één keer aan de fles geroken, maar proeven durfde hij niet. Als hij betrapt zou worden zouden ze hem direct ontslaan. Daarnaast zat er alcohol in en dat mocht hij sowieso niet. Maar toch.. toch was hij benieuwd. Benieuwd naar de smaken van de Hollanders, benieuwd of hij met het drinken van de Oranjebitter zou kunnen toetreden tot hun wereld.
De blanke mannen en vrouwen in het café fascineerden hem. Al vijf jaar lang observeerde hij hen, vanaf acht uur ’s ochtends tot de laatste gast naar huis ging. Toch had hij niet het gevoel dat hij hen kende. Sommigen maakten weleens een praatje, vroegen hem naar zijn vrouw en dochter, maar de meesten sprak hij nooit. Het waren bekende gezichten met anonieme geesten. Slimme mensen, dat waren het ook. Hoe kon het anders dat zij zo rijk en vol gezag waren? Hij hoopte door maar goed genoeg te kijken, ook van hen te kunnen leren. Was dat voor hem als Javaan eigenlijk wel mogelijk? Hij wist niet beter dan dat het leven altijd zou blijven zoals het nu was. Zijn familie woonde al eeuwenlang in de kampong op twee uur loopafstand van de stad. Hij zag hen slechts op vrijdagmiddag, als hij naar huis kon voor het gebed.
De indo tikte met een muntje op tafel om zijn aandacht te trekken. Het maakte dat de Javaan opschrok uit zijn gedachte.

‘Dat is nou het probleem met Javanen,’ dacht de indo terwijl hij de djongos op zich af zag komen. ‘Ze staan de hele dag paraat, maar echt opletten doen ze niet. Adoeh, wat gaat het toch altijd langzaam.’ Hij zuchtte diep en bestelde nog een koffie bij de jongen die hem niet aankeek. Hij moest zich concentreren, straks had hij een belangrijk gesprek met zijn chef. Misschien zou hij promotie maken, het schoppen tot controleur tweede klasse. Hij had er immers hard genoeg voor gewerkt.
Hij baalde. Ondanks het belangrijke gesprek, ontbrak het hem al drie dagen aan concentratie. Dat kwam door die verrekte broer van hem. Die was een paar dagen geleden berooid en stinkend naar de alcohol aan zijn deur verschenen. De indo wist direct waar het mee te maken had: zijn broer was twee jaar terug verliefd geworden op een Islamitische inlandse en dat hadden zijn Hollandse vader en Indische stiefmoeder niet goedgekeurd. Sindsdien was het contact met de broer verbroken. Nu was hij terug, een man in de goot, zijn islamitische geliefde overleden. Wat moest de indo hier nou mee? Het was slecht voor de reputatie die hij in veertig jaar had opgebouwd, van kind van een inlandse moeder en een Hollandse vader, tot controleur bij de PTT. Het was beter om zo snel mogelijk van zijn broer af te komen. Maar hoe? Hij nam een slokje van zijn net gebrachte kopi toebroek. Hij merkte niet eens dat de koffiekorrels nog lang niet voldoende naar de bodem waren gezakt.

Vijfentachtigjaar later liggen de totok, de Javaan en de indo gezamenlijk op een wolk. Hoewel, van gezamenlijkheid is niet echt sprake. Alle drie kijken ze gefascineerd naar hun kleinkinderen die ver van elkaar vandaan leven. Twee in Nederland, één in Indonesië.

De totok ziet hoe zijn kleinzoon, inmiddels een man van zestig, met weemoed terug denkt aan de tijd waarin zijn familie in Indië woonde. Niet dat hij die tijd zelf heeft meegemaakt, dat niet, maar hij kent het voorbije leven daar uit verhalen en uit foto’s. De herinneringen van zijn ouders en grootouders doen hem verlangen naar tempo doeloe, naar avontuurzin, de tropen, die goede oude tijd. Hij boekt een reis naar Indonesië en laat zich vervolgens drie weken lang verwennen op Java en op Bali. Hij slaapt in prachtige resorts en bezoekt de Borobudur, Bromo en Prambanan. Heerlijk, Indonesië, het leven is mooi. Op zijn laatste dag in Bali laat hij een fooitje achter voor het meisje in het hotel. Dat heeft ze wel verdiend, nooit eerder ontmoette hij zulke zachtaardige en gastvrije mensen.

Terwijl de totok tevreden knikt en met een glimlach naar zijn kleinzoon zwaait, kijkt de Javaan naar die van hem. Hij vindt het spijtig, want hij heeft de inmiddels volwassen man nooit ontmoet. Van alle drie de mannen op de wolk hier, zit hij er al het langst. Vanaf 1946, omgebracht door een van de blanke mannen waar hij vroeger zo tegenop keek. Nog steeds weet hij niet precies hoe het kon gebeuren, maar het lot had het blijkbaar zo bepaald. Indonesië onafhankelijk verklaard, maakte elke Javaan verdacht. Ze zullen hem toentertijd wel verward hebben voor zijn broer, die zich had aangesloten bij de vrijheidsstrijders en opkwam voor de onafhankelijke natie.
De Javaan haalt zijn schouders erover op. Zijn kleinzoon zit er nu in ieder geval best goed bij. Hij is docent Geschiedenis op een middelbare school in Yogyakarta en wil niets liever dan de archieven in Nederland bezoeken. Om meer te leren over hoe zijn land is ontstaan, over de geschiedenis van zijn volk. Maar dat kan niet, want Nederland is zo goed als onbereikbaar. Een Indonesiër krijgt met moeite een visum, bang dat de Hollandse overheid is dat de Indonesiër in Nederland zijn geluk komt beproeven en nooit meer weggaat. ‘Blijf dromen!’ roept de Javaan naar zijn kleinzoon. ‘Op een dag kun je de onderzoeks-reis naar Europa vast maken, kijk maar, hoeveel er al is veranderd de afgelopen jaren!’ Hij lacht zijn tanden bloot en kijkt naar de indo, die op zijn beurt geconcentreerd naar beneden staart.

Daar ziet hij zijn kleinzoon, ook een man van rond de zestig, gebogen over een stapel papier. De man heeft het ver geschopt, heeft zijn eigen bedrijf en rijdt in een BMW. Zijn vrienden zijn allemaal advocaat, arts of politicus. Er valt niets te klagen; ondanks dat hij een kind is van ouders uit Indië, heeft hij zich nooit anders gevoeld dan de Hollander. Daar hebben zijn grootouders en ouders wel voor gezorgd, met hun pianolessen en het betalen van zijn studie.
Nooit denkt de kleinzoon van de indo aan Indonesië. Zijn ouders zijn er dan wel geboren, zelf voelt hij geen verbondenheid met het land. Hij is een Nederlander, slechts zijn handen zijn bruin. Geen enkele vraag over zijn afkomst doet hem daaraan twijfelen. Zijn lievelingsvakantieland is Spanje.
Vijf jaar geleden is zijn vrouw bij hem weggegaan. Ze vond hem emotioneel onbereikbaar, slechts gefocust op status en carrière. Hij haalt zijn schouders erover op, hij kent meerdere mensen die dat verweten wordt. Aan hem ligt het niet.
Verveeld scrolt hij over zijn Facebook-feed en ziet dat een verre neef iets gedeeld heeft over de Indië-herdenking. ‘Heb ik niets mee te maken,’ denkt hij en hij opent een tabblad met voetbalnieuws.

De Indo op de wolk knikt tevreden. Nooit heeft hij zijn kleinzoon verteld hoe hij zich voelde toen hij in 1950 in Nederland kwam; hoe hij door iedereen werd gezien als een buitenlander en zijn diploma’s niet werden erkend. Hoe hij zich opeens een Indo voelde, in plaats van de Nederlander die hij in zijn paspoort was. Door er over te zwijgen is het godzijdank gelukt het Indische deel niet op zijn kleinzoon over te dragen. Die heeft nu een goede basis, onwetend over zijn eigen geschiedenis.

De indo lacht naar de Javaan - of moet hij nu zeggen Indonesiër ? - en de totok. Hier op dit wolkje maakt het allemaal niet meer uit. Ze hoeven niet te werken, status bestaat niet. Nu niemand oordeelt kan hij doen wat hij wil. Zijn blik wordt daarom getrokken naar Java, met zijn groene vulkanen, as blauwe meren en uitgestrekte sawa’s. De grond van zijn voorouders ligt in stilte onder hem.
Mag hij het aan zichzelf toegeven? Het voelt alsof zijn hart – dat al lang geleden gestopt is met kloppen – plotseling weer ontwaakt.

Hoe Nederland 350 jaar lang oorlog voerde tegen een volk dat vrij wilde zijn, maar dit lijkt te vergeten in een grootschalig onderzoek

Gisteravond was ik naar de tweede presentatie van het onderzoeksprogramma Dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945 – 1950, waarbij een onderzoeksteam van het NIOD en het KITLV in vier jaar onderzoek doet naar de aanloop, de gebeurtenissen en de gevolgen van de vijf jaar na de Japanse bezetting in Indonesië. Het doel van de avond: met elkaar het belang belichten van meerstemmigheid, persoonlijke verhalen en het gebruik van bepaalde begrippen binnen deze vier jaar waarin opnieuw de Nederlandse (militaire) aanwezigheid tussen ‘45 en ‘50 in Indonesië onder de loep wordt genomen.

Nu heb ik aan het NIOD ooit mijn afstudeerscriptie geschreven en heb ik over het algemeen een hoge pet op van de historici die aan het instituut verbonden zijn, toch zorgt dit onderzoek bij mij voor de nodige kriebels; een ongemakkelijk gevoel dat ik ook gisteravond weer ervoer.

Want: Hoe kan het dat we anno 2018 nog steeds een discussie voeren over hoe we de periode 1945-1950 moeten noemen? Dekolonisatie, rekolonisatie, (her)bezetting? Als je naar de feiten kijkt, lijkt me dit immers meer dan duidelijk: Nederland was een koloniale macht die 350 jaar lang rijkdom uit Indonesië haalde en werd in 1942 verslagen door Japan. We verloren hiermee onze zeggenschap over dit deel van de wereld; iets wat we na de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 met geweld hebben geprobeerd terug te krijgen. Hiermee kwam Nederland opnieuw tegenover de Indonesische bevolking te staan; net als tijdens al die andere koloniale oorlogen die constant werden gevoerd tijdens de Nederlandse aanwezigheid in de archipel. Want precies dat is iets wat vaak vergeten lijkt te worden; dat het uitroepen van de onafhankelijkheid door Soekarno in ’45 niet de eerste vorm van verzet was tegen Nederland. Al vanaf het begin dat onze handelsvloten Indonesië binnenvoeren, stuitten zij op verzet van de plaatselijke bevolking. Denk aan het verzet van de Bandanezen omstreeks 1600 tegenover de Hollandse eisen met betrekking tot het muskaatmonopolie, aan de opstand geleid door Pattimura op de Molukken in 1816, aan de Lombokoorlog in 1894 waarbij de vorst van Lombok zich weigerde te onderwerpen aan de Nederlanders en het verzet tegen de Nederlanders in Atjeh (1873-1914), geleid door Teukoe Oemar. Het enige verschil tussen deze opstanden en het uitroepen van de onafhankelijkheid in ‘45, was dat de Indonesiërs nu gezamenlijk in opstand kwamen tegen het land dat hen al 350 jaar lang derderangsburgers maakte op hun eigen grondgebied. En dat de afloop dit keer anders was: De Nederlanders wonnen niet.

Het onderzoek Dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945 – 1950, wordt echter nog steeds niet vanuit dit frame door onze overheid gefinancierd. In plaats daarvan wordt de periode 45’ – 50 opnieuw belicht als een op zichzelf staande periode, die niet voortkomt uit 350 jaar geschiedenis van onderdrukking en onrechtvaardigheid. Ik vind dat kwalijk, omdat hiermee opnieuw het beeld wordt geschetst waarmee ik als Indo ben opgegroeid. Namelijk het idee dat Indonesië een vredig stukje Nederland was en dat de Indonesiërs in ’45 plotseling en met veel geweld de Nederlanders weg wilden hebben. Deze gedachte rechtvaardigt een militair ingrijpen, terwijl als je het omdraait dit voor geen meter meer klopt.

Als je zegt: Nederland maakte 350 jaar – ongevraagd en met militaire hand – gebruik van Indonesië en diens bevolking en daar wilden de Indonesiërs niet naar toe terug in ’45, dan heb je een heel ander startpunt. Dan erkennen we eindelijk dat kolonialisme in de eerste instantie al onrechtvaardig en fout is – ondanks de goede verhoudingen op individueel niveau die heus hebben bestaan - en kunnen we onszelf als natie kritisch bevragen. Tevens plaatst het het geweld dat heeft plaatsgevonden in een compleet ander daglicht en kunnen we volmondig zeggen: 1945-1950 was de laatste gewelddadige koloniale oorlog die Nederland voerde in Indonesië tegen een volk dat vrij wilde zijn en was hiermee opnieuw een poging tot bezetting van een gebied waar we eigenlijk geen recht op hadden.

Wellicht is het voorbarig dat ik het idee heb dat juist het ontbreken van dit framework problematisch is voor de uitkomst van het onderzoek. Het onderzoek is immers nog bezig en het kan zijn dat de onderzoekers erin slagen de periode ‘45-’50 in een breder perspectief van 350 jaar kolonialisme te plaatsen. Mocht dat zo zijn, dan ben ik benieuwd op welke manier ons land hier consequenties aan verbindt. Hierbij gaat niet alleen om bijvoorbeeld het officieel erkennen van de Indonesische onafhankelijkheid op 17 augustus 1945, om het eventuele terugbetalen van de herstelbetalingen die Indonesië tot 2003 deed aan Nederland om zijn onafhankelijkheid af te kopen, of om het aanbieden van excuses aan de Indische Nederlanders, die door de reactie van de Nederlandse regering op het uitroepen van de onafhankelijkheid direct in gevaar werden gebracht en hiermee alle kans verloren op een vreedzame toekomst in hun geboorteland. Het gaat hierbij vooral ook om het her-evalueren van onze blik op kolonialisme; dat we als land gezamenlijk de omslag durven te maken dit verleden te veroordelen en ook zodanig te leren aan onze jeugd. Dat we onze kinderen meegeven dat onze rijkdom is gestoeld op een grauw verleden, waarbij kolonialisme niet iets is ‘wat we gewoon even in die tijd moeten plaatsen’, maar iets is wat nog altijd het verschil in economische welvaart bepaalt tussen Nederland, Indonesië en andere delen van de wereld.

De komende drie jaar zijn nog van de onderzoekers, maar ik hoop van harte dat die omslag – mede dankzij hun conclusies - daarna eindelijk eens plaatsvindt. Het zal ons land en de manier waarop we naar onze positie in de wereld kijken een stuk gezonder maken.