Terug naar Indonesië (slot)

Het is bijna vijfendertig jaar later als André voor het eerst weer terug is in Indonesië. Hij maakt een toeristische rondreis, samen met zijn dochter. Twee weken lang toeren ze met een bus vol Nederlanders door het land dat ooit het zijne was. Over de heuvels waar lang geleden zijn opa en oma elkaar hadden ontmoet, langs bosranden waar ooit zijn ouderlijk huis aan had kunnen staan, langs kustlijnen en kali’s, gelijk aan die uit zijn jeugd. Het voelt vreemd om terug te zijn, alsof Nederland een dun laagje stof over zijn directe herinneringen heeft gelegd. Maar zijn zintuigen herkennen alles. De geuren, de geluiden, de smaken, de warmte; ze openen deurtjes van herkenning en heimwee naar een leven dat niet van hem lijkt te zijn.

Terwijl het groene landschap in de vorm van het busraampje aan hem voorbij schiet, klopt hij zijn dochter naast hem liefkozend op haar dijbeen. Hoe kan hij het achttienjarige meisje uitleggen hoe het voelt om terug te zijn? Moet hij het uitleggen? Of zal ze het begrijpen zonder woorden? Ze heeft blauwe ogen, net als haar moeder, maar sinds ze in Indonesië zijn loopt ze vooral op blote voeten en gloeit haar huid goudbruin.

Alexia kent het verhaal over haar oom Maurice. Hoe hij twee weken voor het vertrek van de Sibayak verdween omdat hij niet naar Nederland wilde. Sinds ze weet dat ze met haar vader de rondreis door Indonesië zou gaan maken, zegt ze daarom dat ze hem wil vinden. André vindt dat lief, maar acht de kans onmogelijk. In geen jaren heeft hij contact gehad met zijn broer. Aan het begin, vlak na André’s aankomst in Holland, schreven ze nog brieven aan elkaar, maar na een aantal jaar van correspondentie ontving André geen brief meer terug. Maurice kon – als hij überhaupt nog in leven was – overal in Indonesië zijn.

‘We rijden straks langs Sibolga,’ zegt André meer in gedachte hardop tegen zichzelf dan tegen zijn dochter. ‘Het zou mooi zijn als we even uit kunnen stappen.’ Alexia knikt. ‘Laten we het vragen pap. De chauffeur kan toch even stoppen voor ons.’ ‘Ah nee, zoveel moeite. Dan moeten al die mensen op ons wachten.’ Hij schudt zijn hoofd en wendt zijn blik af naar het raam, naar buiten.

Niet veel later maakt de bus een tussenstop en iedereen stapt uit om de benen te strekken en wat te drinken te kopen. Het is een klein en rommelig busstation en de groep toeristen trekt direct de aandacht. Een wat oudere man die zich voorstelt als fotograaf van een plaatselijk krantje loopt rond om foto’s te maken van de groep die overwegend bestaat uit roodverbrande mensen in korte broeken. ‘Selamat siang!’ roept hij vrolijk. ‘Photo, photo!’ Andre en Alexia poseren voor de man en lachen naar de camera. Als hij zich omdraait om de andere toeristen te fotograferen, bedenkt André zich plotseling iets. ‘Bapak, boleh saya bertanya? Waar zijn we eigenlijk?’
‘Di Sibolga,’ grijnst de man. ‘Selamat datang!’

Het duurt even voordat André door heeft wat de man zojuist heeft gezegd, maar zodra de betekenis van de woorden tot hem doordringt voelt de grond onder zijn voeten plotseling anders. Hij staat met zijn dochter op zijn geboortegrond, ruim vijftig jaar nadat hij als lichtbruin baby’tje in zijn moeders armen werd gelegd; vijfendertig jaar nadat hij door zijn oma met de boot naar Jakarta werd gestuurd om daar naar school te gaan en bij tante Marie te wonen. Waar hij als vijfjarige met zijn ouders vandaan verhuisde, naar Huta Balang, een paar kilometer verderop, meer in de desa, naar een huis beter verstopt voor de jap. Naar het huis waar zijn vader niet lang daarna toch werd gevonden en werd meegenomen. Op een vroege ochtend, in zijn onderbroek. Hij is terug op de plek waar het allemaal begon.

‘Pap, je moet vragen aan iemand of ze de familie Stins kennen. Je weet maar nooit.’ Alexia’s stem doet hem opschrikken uit zijn gedachte. ‘Vraag het aan die man,’ ze knikt naar de fotograaf die inmiddels verderop een groepje toeristen fotografeert. ‘Misschien weet hij iets.’ Andre twijfelt. De kans is klein en ze hebben eigenlijk geen tijd. De bus moet verder, naar Padang. Aan de andere kant: hij heeft ook niets te verliezen. Hij is zijn broer al lang geleden kwijtgeraakt, vragen is het minste wat hij kan doen nu hij plotseling in Sibolga staat. Hij roept naar de fotograaf. ‘Bapak, excuses! Mag ik nog wat vragen? Kent u misschien een Maurice Stins? De familie Stins?’ De man zijn ogen lichten op. ‘Natuurlijk,’ glimlacht hij nonchalant. ‘Maurice Stins is de stiefzoon van mijn broer.’

*
Vanaf dat moment gaat het snel. André en Alexia – op blote voeten – lopen achter de man aan. ‘Hij is visser,’ legt hij uit terwijl ze gehaast een smal pad tussen het struikgewas in lopen. ‘Hij is meestal op zee, dus misschien is hij niet thuis.’

Na een paar minuten staan ze voor een eenvoudig huisje aan de rand van een smalle kali. De man die er woont komt onmiddellijk naar buiten, alsof hij al wist dat de stemmen die langzaam dichterbij kwamen voor hem waren bedoeld. Met een grijns kijkt hij naar het bezoek; een man van middelbare leeftijd en een meisje met blauwe ogen van een jaar of achttien. ‘Broer,’ zucht hij en met zijn armen gespreid loopt hij op het tweetal af. ‘Daar ben je weer. Welkom thuis.’

De twee broers herenigd. Vlnr de vrouw van Maurice, Alexia, Maurice en Andre

---

Dit is het slot van een reeks die ik schreef over het bewogen leven van mijn lieve oom Andre, de neef van mijn oma die ik twee jaar geleden voor het eerst heb ontmoet. Het was toevallig, want die ontmoeting kwam door een familiereünie die samen viel met het begin van mijn eigen onderzoek; een organisatie waaruit blijkt dat er bij meerdere stamboomleden de behoefte wordt gevoeld om elkaar en onszelf beter te leren kennen. Sindsdien kom ik regelmatig bij mijn oom over de vloer. Ik ben gefascineerd door zijn levenslust en herken mijn oma in zijn positieve energie. Hij vertelt me verhalen die je zelf niet kan verzinnen, maar die toch écht zijn gebeurd. Verhalen waarvan zoveel mensen niet weten dat ze onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De afgelopen tijd postte ik verschillende scenes uit zijn leven op mijn blog. Ik hoop dat jullie de verhalen met aandacht hebben lezen, want dat is wat ze verdienen.

De verloren broer (deel 4)

Op een avond, precies twee weken voor de Sibajak naar Holland zou vertrekken, was Maurice in geen velden of wegen te bekennen. Normaal kwam hij altijd rond zonsondergang thuis, maar nu was het al tien uur ’s avonds en was de jongen er nog steeds niet. Marie keek ongerust op de klok boven de eettafel. Het was over het algemeen al niet meer zo veilig voor Nederlanders in Indonesië, laat staan in het donker op straat. ‘Hij zit vast bij een geheime liefde,’ glimlachte oom Miel om zijn vrouw gerust te stellen. André en Jan grinnikten. Marie haalde geërgerd haar schouders op. ‘Dan had hij dat toch even kunnen zeggen? Heeft hij jou ook niets gemeld?’ Ze knikte naar Andre, die meteen van nee schudde. ‘Adoeh,’ zuchtte ze en ze stond op van tafel. ‘Dan zou hij zo wel komen. Ik ga slapen…’
     ‘Selamat tidur,’ zei André zachtjes en hij keek zijn tante na. Ze zag er plotseling oud uit. Hij begreep wel dat ze ongerust was, maar Maurice liep heus niet in zeven sloten tegelijk. Bovendien was hij beter bevriend met de Indonesiërs in de wijk, dan met de Indische gezinnen. Zijn broertje zou vast straks thuis komen en dan een bijzonder verhaal te vertellen hebben. Hij werd al vrolijk van de gedachte. Hij stond op en wenste ook zijn oom en neef een goede nacht.
     Eenmaal in zijn kamer plofte André neer op zijn bed en keek naar het lege matrasje tegenover hem. Nee, hij wist het zeker. Morgenochtend zou zijn broertje weer tegenover hem liggen, een vertrouwd hoopje mens onder een laken. Hij deed het licht uit en draaide zich om. ‘Nog twee weken,’ dacht hij. Dan zouden Maurice en hij samen naar Holland vertrekken.

Toen André de volgende dag wakker werd, was het bed van Maurice nog steeds leeg. Verbaasd ging André rechtop zitten en wreef de slaap uit zijn ogen. Zou die boef dan echt een geheime liefde hebben? Maar dan kon hij toch alsnog niet een hele nacht wegblijven? Iedereen wist dat dat ongepast was. Hij stond op en liep naar de keuken om een glas water te pakken, maar onderweg kwam hij zijn tante tegen. ‘En, is hij er al?’ vroeg ze onmiddellijk. André schudde zijn hoofd. ‘Nee tante, nog niet…’ Marie kuchte en dacht even na. ‘We gaan hem zoeken,’ zei ze vervolgens. ‘Trek je kleren aan en eet iets. Ik maak Jan en oom Miel wakker.’

Tante Marie, Oom Miel, Jan en André zochten vervolgens twaalf dagen achter elkaar. Ze vroegen aan iedereen of ze Maurice gezien hadden, beschreven hoe hij eruit zag, zochten op plekken waar hij graag kwam, maar de jongen was nergens te bekennen. Ze doorliepen elk scenario, maar geen enkele gedachtegang leidde tot de vondst van de jongen. André werd steeds benauwder. Hij had z’n koffer al ingepakt, klaar voor de reis. Hij kon toch niet zonder Maurice vertrekken?

Twee dagen voor vertrek liep André met zijn ziel onder de arm door de straten van Jakarta. Hij schopte tegen elk steentje dat het tegenkwam en piekerde zich suf. De gedachte dat hij Maurice niet meer zou vinden maakte dat zijn maag zich omkeerde. Waar was die jongen toch? Haast onbewust besloot André naar de garage te gaan waar Maurice tot twee weken geleden had gewerkt. Misschien hadden de jongens daar inmiddels wat gehoord.
     Hij klopte aan en stak zijn hoofd om de hoek, maar niemand antwoordde. Wat vertwijfeld stapte hij naar binnen, liep verder naar achter de garage in en klopte nogmaals op een dichte deur. Onmiddellijk deed iemand open. André keek recht in het gezicht van zijn broer.
     ‘André!’ riep Maurice geschrokken. ‘Je had me niet moeten vinden…’ Hij pakte zijn broer met twee handen vast. Toen begon hij te huilen. ‘Ik ga niet naar Holland,’ snikte hij. ‘Wat moet ik daar? Ik hoor hier. Ik wil niet.’ Zijn snikken vulden de holle garage. André voelde hoe zijn maag zich voor de zoveelste keer die week omdraaide. Hij probeerde zich sterk te houden. ‘Maar tante Marie heeft de reis al betaald, je weet hoe ze is… ’ stamelde hij. ‘Je moet mee.’
     Maurice glimlachte door zijn tranen heen. ‘Ga jij broer, ik weet dat jij het redt daar. Maar ik blijf hier. Indonesië is mijn land.’

Nog geen 48 uur later klonk het vertreksein van de Sibajak. André stond op het dek en leunde iets voorovergebogen tegen de balustrade aan. Onder hem, op de kade, stonden Tante Marie, Oom Miel, Jan en Maurice. Ze zwaaiden en André zwaaide terug. Deze keer liet hij niet alleen familie achter, maar ook het land waar hij geboren was.

Jakarta 1957, Jan, Tante Marie en Andre

---

Dit is het vierde deel van een reeks die ik schrijf over het bewogen leven van mijn lieve oom Andre, de neef van mijn oma die ik twee jaar geleden voor het eerst heb ontmoet. Het was toevallig, want die ontmoeting kwam door een familiereünie die samen viel met het begin van mijn eigen onderzoek; een organisatie waaruit blijkt dat er bij meerdere stamboomleden de behoefte wordt gevoeld om elkaar en onszelf beter te leren kennen. Sindsdien kom ik regelmatig bij mijn oom over de vloer. Ik ben gefascineerd door zijn levenslust en herken mijn oma in zijn positieve energie. Hij vertelt me verhalen die je zelf niet kan verzinnen, maar die toch écht zijn gebeurd. Verhalen waarvan zoveel mensen niet weten dat ze onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De komende tijd post ik verschillende scenes uit zijn leven op mijn blog. Ik hoop dat jullie de verhalen met aandacht zullen lezen, want dat is wat ze verdienen.

Een enkeltje Holland (deel 3)

‘Andre, de situatie hier is niet meer te vertrouwen. We gaan naar Holland. Jij en Maurice gaan eerst. Jullie vertrekken volgende maand.’ Tante Marie zei het zonder een spier te verrekken. Ze keek streng en overhandigde André twee passagebiljetten. Daarna draaide ze zich om en liep het huis uit. Stomverbaasd volgde André zijn tante door het raam. Ze ging aan tafel zitten op de veranda en boog zich geconcentreerd over een stapel brieven. 
          Vertwijfeld keek hij naar de papieren in zijn hand. SIBAJAK stond er op. Een enkele passage van Tandjong Priok naar Rotterdam. Wat moest hij hier nou weer van vinden? Natuurlijk had hij gehoord dat de banden tussen Indonesië en Nederland op gespannen voet stonden en dat Soekarno de nationalisatie van Nederlandse bedrijven had aangekondigd. Maar wat moest hij in Holland? Hij woonde al zeven jaar in Jakarta en dat was zijn nieuwe thuis geworden.
          Hij beet op z’n lip. Hij was nu bijna 21 jaar en het gebeurde voor de tweede keer in zijn leven dat iemand hem zonder enig overleg op een boot zette. In 1951 was het zijn oma geweest die hem en Maurice van Sibolga naar Jakarta stuurde. Ze had drie jaar lang met veel liefde voor de twee kinderen van haar overleden zoon gezorgd, maar op een dag werd ze te oud en kon de zorg niet meer aan. ‘Jullie kunnen naar Tante Marie in Batavia,’ had ze gezegd en ook toen had André met zijn mond vol tanden gestaan. Hij kende Tante Marie niet. Het enige wat hij wist was dat ze een halfzus van zijn vader was; de oudste stiefdochter van oma.
          Een paar weken na oma’s mededeling waren Maurice en hij na een boottocht van enkele dagen, van Sibolga via Medan en Singapore, in Jakarta aangekomen. Daar had Tante Marie hen opgehaald en hen welkom geheten in haar gezin. Ze zorgde daarmee dat de jongens voor het eerst in tien jaar weer deel uitmaakten van een echte familie; met Tante Marie als strenge moeder, Oom Miel als een lieve vader en hun zoon Jan als stoere broer. Maar waarom stuurde ze de twee jongens dan nu – zeven jaar later – zonder hen voorruit naar Holland? André wist niet eens óf hij überhaupt wel naar Holland wilde, maar nu zijn tante dat voor hem had bepaald ging hij liever met z’n allen tegelijk dan alleen met Maurice.
          Hij liep naar buiten. ‘Tante Marie,’ vroeg hij voorzichtig. ‘Waarom gaan we niet gewoon samen?’ Marie keek geïrriteerd op. ‘Omdat dat niet kan met Miels werk,’ zei ze streng. ‘En de passage was duur zat, je moet blij zijn dat ik nog plekken voor jullie heb weten te bemachtigen. De boten zitten propvol.’ Ze was even stil. ‘Wij komen een paar maanden later. Oom Boet haalt jullie op in Rotterdam. Breng jij Maurice op de hoogte? Hij is vast aan het werk bij de garage.’
          André wilde nog iets zeggen, maar wist eigenlijk niet wat. Hij keek naar de papieren op tafel. Zijn tante was duidelijk druk met haar correspondentie en de administratie. Hij stapte de veranda af en liep slenterend de straat op. Nooit had hij eraan gedacht dat zijn toekomst in Holland zou liggen. Met de passagebiljetten in zijn hand liep hij naar Maurice. Hij was benieuwd hoe zijn jongere broer zou reageren.

>> Verder lezen? Klik dan hier. 
>> Voor foto's, scroll naar beneden

Maurice (links) en André (rechts) met oma en de hulp van oma Kama - Sibolga omstreeks 1948

De familie in Jakarta, 1951. Van links naar rechts: Andre, oom Miel. tante Marie, Jan en Maurice

--- 

Dit is het derde deel van een reeks die ik schrijf over het bewogen leven van mijn lieve oom André, de neef van mijn oma die ik twee jaar geleden voor het eerst heb ontmoet. Het was toevallig, want die ontmoeting kwam door een familiereünie die samen viel met het begin van mijn eigen onderzoek; een organisatie waaruit blijkt dat er bij meerdere stamboomleden de behoefte wordt gevoeld om elkaar en onszelf beter te leren kennen. Sindsdien kom ik regelmatig bij mijn oom over de vloer. Ik ben gefascineerd door zijn levenslust en herken mijn oma in zijn positieve energie. Hij vertelt me verhalen die je zelf niet kan verzinnen, maar die toch écht zijn gebeurd. Verhalen waarvan zoveel mensen niet weten dat ze onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De komende tijd post ik verschillende scenes uit zijn leven op mijn blog. Ik hoop dat jullie de verhalen met aandacht zullen lezen, want dat is wat ze verdienen.

Wat 4 en 5 mei ons (niet) zeggen over koloniale erfenis

Vanavond was ik bij een programma in De Nieuwe Liefde in Amsterdam met als titel ‘De toekomst van herdenken – Welke verhalen nemen we mee?’. Panelleden waren Job Cohen, als voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, Urwyn Vyent, als directeur van het Ninsee en John Sijmonsbergen als voorzitter van Stichting Herdenking 15 augustus. Voorafgaand aan het programma werd een filmpje vertoond waarin aan verschillende mensen op straat werd gevraagd wat de betekenis was van 4 en 5 mei, 1 juli en 15 augustus. Gek genoeg wisten alle geïnterviewden wat we herdenken en vieren in mei, maar die overige data? ‘Geen idee!’ Alleen de mensen met een Surinaamse/Antilliaanse achtergrond wisten 1 juli te duiden als Keti Koti, slechts één eenzame indo noemde 15 augustus 1945 als de dag waarop Japan capituleerde en de Tweede Wereldoorlog dus officieel ophield.

Hoe kan het toch dat deze data – beide officiële herdenkingen zoals 4 en 5 mei -  nauwelijks deel uit maken van het Nederlandse collectieve geheugen? Gedurende de avond kwam ik erachter: Ook op het gebied van officiële herdenkingen overheerst een wit perspectief, waarbij het leed dat geografisch in Nederland en Europa heeft plaatsgevonden veel meer leeft en aandacht krijgt dan het leed dat is ervaren in (voormalige) Nederlandse gebiedsdelen overzee. Het is een theorie die langzaam tot me doordrong dankzij de woorden van niemand minder dan van Job Cohen.

De vraag werd hem namelijk gesteld hoe in zijn ideale stad herdenken eruit zou zien en in zijn antwoord – dat toch minstens een paar minuten in beslag nam – noemde hij nergens dat 1 juli en 15 augustus een plek zouden moeten krijgen. In plaats daarvan roemde hij vooral de manier waarop we nu al herdenken op 4 en 5 mei en noemde hij vervolgens alle prachtige initiatieven die voorafgaand en na afloop van deze dagen in Nederland plaatsvinden. Zoals het project ‘Oorlog in mijn buurt’, ‘Theater na de Dam’, het openstellen van huizen waar ooit Joodse mensen woonden, de Auschwitz Herdenking, de Dachau Herdenking en ga zo maar door.

Begrijp me niet verkeerd, als kleinkind van een Joodse opa, vind ik deze dagen heel erg belangrijk. Maar ik ben ook het kleinkind van een Indische oma. Waar is haar herdenking in die ideale wereld van Job Cohen? En die van mijn Surinaamse buren? Gelukkig stelde iemand uit het publiek dezelfde vraag. Het antwoord van Job Cohen: ‘Ja, ooit was ik er niet van overtuigd dat het slavernijverleden herdacht moest worden. Het is al zo lang geleden. Maar sinds ik burgemeester ben geweest snap ik het belang, ook vanwege de doorwerking van dat verleden. Natuurlijk is 1 juli ook belangrijk – daarin steun ik het Ninsee van harte. Ik ben een witte vriend.’ En over 15 augustus: ’15 augustus is inderdaad de officiële datum waarop de Tweede Wereldoorlog in Nederland eindigde, want toen capituleerde Japan. Maar we kunnen de herdenking nu moeilijk gaan verschuiven. 5 mei is nou eenmaal de dag waarop voor het grootste gedeelte van Nederland de oorlog ophield.’

Dit standpunt is grofweg niet waar. Het grootste gedeelte van Nederland – namelijk dat enorme eilandenrijk waar we zo heerlijk onze rijkdommen vandaan haalden – was op 5 mei 1945 nog hartstikke bezet. Rond de 140.000 Nederlanders zaten toen nog in jappenkampen en in krijgsgevangenschap; tegelijkertijd werd het doen en laten van tientallen miljoenen Nederlandse onderdanen bepaald door diezelfde Japanse bezetter. Ligt het aan mij of zijn we nu plotseling weer selectief bezig? Hoe kan het toch dat we ná de Japanse bezetting er alles aan hebben geprobeerd om Indië te behouden  - want Indië was Nederland! – maar toen dat eenmaal mislukte en de Indonesische onafhankelijkheid een feit werd – de Tweede Wereldoorlog “voor het grootste gedeelte van Nederland” plotseling ophield in mei 1945?

Het feit dat wij in Nederland 4 en 5 mei veel groter en publieker herdenken en vieren dan 1 juli en 15 augustus komt doordat de kennis en het gevoel van eenheid met onze voormalige kolonies minimaal is. Suriname, de Antillen en voormalig Nederlands-Indië waren vooral erg belangrijk voor de winsten die deze gebiedsdelen voortbrachten – daarvoor hoorden ze zeker wel bij Nederland! - maar naar hun inwoners werd niet tot nauwelijks omgekeken. Dat blijkt ook uit het ontmoedigingsbeleid dat Nederland voerde om Indische mensen na de Indonesische onafhankelijkheid naar Nederland te laten komen of de manier waarop Surinamers in de jaren ’70 in flatgebouwen in de Bijlmer werden gepropt. Dat de voorouders van al deze migranten het Nederland waar ze nu in moesten wonen hadden opgebouwd, daar dacht niemand aan. De gemiddelde witte Nederlander wist niks over ‘de Surinamer’, ‘de Indo’ of ‘de Molukker’ - laat staan dat er een empathische of emotionele toenadering ontstond. En op hoger niveau: laat staan dat het leed van deze gemeenschappen onderdeel zou worden van de collectieve Nederlandse herinneringscultuur.

De invloed hiervan zien we anno 2018 nog steeds. Keti Koti? Geen idee. De Indiëherdenking? Nog nooit van gehoord. Ik zeg het nog maar een keer: wanneer gaan we de lessen koloniale geschiedenis eens herzien?

Een nieuw begin (deel 2)

‘Andre, ga water halen en ruim die borden op!’ De man die dit zei zat onderuit gezakt aan de eettafel. Voorzichtig nam hij een slok van zijn kopi tubruk en met zijn rechterhand wuifde hij ongeïnteresseerd naar de magere jongen voor hem. ‘En breng je zusje naar bed. Ze is moe.’ De kleine jongen knikte beleefd, maar door zijn elfjarige lichaam voelde hij een tinteling van afschuw. Deze man, in zijn kakikleurige uniform op de veranda van een huis dat hij niet zelf gebouwd had; hoe durfde hij zo te praten tegen de oudste zoon van de heer des huizes?

Andre liep naar de waterton en dacht na. Van zijn moeder moest hij ook altijd doen wat de man hem opdroeg, want – zo zei ze – hij had hen gered uit het kamp en hen weer naar hun huis in Hutabalang gebracht. Wie weet hoe het anders met hen was afgelopen, vroeg ze dan. Misschien wel op dezelfde manier als met pappie, gefusilleerd door de jap in de gevangenis van Pematang Siantar. Altijd als zijn moeder zoiets zei, knikte de jongen bedeesd. Hij had het inderdaad aan de man te danken dat zijn moeder, zijn broertjes en hij niet al te lang in het kamp hadden gezeten. En toch vroeg hij zich af, ook al was hij nog jong en had hij eigenlijk nog geen verstand van dat soort dingen: Had de man, die de zoon was van het dorpshoofd van Hutabalang, misschien altijd al een oogje gehad op zijn moeder én het huis waar zij met haar echtgenoot in woonde? En had hij zijn kans schoon gezien, toen haar echtgenoot werd opgepakt en zij een paar maanden later met haar kinderen werd geïnterneerd, om zich als redder aan haar voeten te werpen en haar ten huwelijk te vragen? De jongen rilde bij de gedachte. Al vijf jaar lang hoopte hij iedere dag dat de dood van zijn vader een vergissing was. Dat zijn vader op een dag weer het erf op zou lopen, in zijn onderbroek, zoals de laatste keer dat hij hem had gezien.

Het was donker in de tuin en de krekels, onzichtbaar tussen de tropische planten, zongen de jongen tegemoet. Hij vulde een houten emmer met water en liep ermee naar het keukentje in een van de bijgebouwen. Daar, tussen de potten en pannen, stond hij stil en sloot zijn ogen. Het donkere gebouwtje omarmde hem, het geluid van de krekels klonk steeds verder weg. Hij dacht aan zijn broertje Maurice, die nu bij oma in Sibolga woonde, een uur hier vandaan. Als hij hier zo zou blijven staan, zou hij dan ook langzaam kunnen verdwijnen?

‘Andre, waar blijf je? Schiet eens op!’ De harde stem van de man deed hem opschrikken uit zijn gedachte. De jongen voelde hoe zijn buik zich omdraaide. Waarom werd hij als slaaf gebruikt in zijn eigen huis? Hij pikte het niet langer. Hij ademde diep in, strekte zijn rug en liep terug naar de veranda. Vanavond zou hij alles doen wat de man hem vroeg, vol overgave. Daarna zou hij zijn moeder een goede nacht zoenen.

De volgende ochtend, nog voor de zon op kwam, pakte de jongen de weinige spullen die hij had en sloop naar buiten. Hij wierp nog één blik op het donkere huis en stapte toen de weg op. Nooit meer zou hij hiernaartoe terugkeren.

--

Dit is het tweede deel van een reeks die ik schrijf over het bewogen leven van mijn lieve oom Andre, de neef van mijn oma die ik twee jaar geleden voor het eerst heb ontmoet. Het was toevallig, want die ontmoeting kwam door een familiereünie die samen viel met het begin van mijn eigen onderzoek; een organisatie waaruit blijkt dat er bij meerdere stamboomleden de behoefte wordt gevoeld om elkaar en onszelf beter te leren kennen. Sindsdien kom ik regelmatig bij mijn oom over de vloer. Ik ben gefascineerd door zijn levenslust en herken mijn oma in zijn positieve energie. Hij vertelt me verhalen die je zelf niet kan verzinnen, maar die toch écht zijn gebeurd. Verhalen waarvan zoveel mensen niet weten dat ze onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De komende tijd post ik verschillende scenes uit zijn leven op mijn blog. Ik hoop dat jullie de verhalen met aandacht zullen lezen, want dat is wat ze verdienen.

Oom Andre vluchtte vanuit Hutabalang naar zijn oma en broer in Sibolga, naar het huis van zijn al overleden opa Stins. Zijn oma is de tweede vrouw van rechts, omstreeks 1930. 

Een jazzviolist in zijn onderbroek (deel 1 van een reeks)

Tachtig jaar geleden werd in het stadje Sibolga, aan de westkust van Sumatra, een jongetje geboren. In een houten huis met een veranda, vlak aan de grens van het bos. Zijn moeder was de dochter van een inheemse Batak-familie, zijn vader een Indo. Niemand wist precies waar de twee elkaar hadden ontmoet, maar het moet ergens daar in de buurt geweest zijn. Wellicht aan de prachtige kustlijn van Sibolga, vlak nadat de Indische vader in zijn geboortestad was teruggekeerd na zijn studie Chemische Technologie aan de Technische school van Batavia. Of misschien tijdens een jazzconcert van The Kaya Jazz, de band waarin de knappe vader viool speelde. Hoe dan ook, dit nieuwe jongetje, zo teer en klein nog, was hun eerste zoon.

De donkere moeder zat buiten op een schommelstoel en aaide het pasgeboren mannetje over zijn ronde hoofd. Ze keek vertederd naar haar zoon, een egaal beige kindje. Onder zijn haast doorzichtige pasgeboren babyhuid schemerde een bruine gloed. Hij is lichter dan de kinderen uit het dorp, dacht ze tevreden. Het Hollandse bloed van zijn opa was goed zichtbaar. Ze lachte naar haar echtgenoot, die net was teruggekomen van de tijgerjacht en met de rode gloed van opwinding nog op zijn wangen op de stoel naast haar was neergeploft. De bovenste knoopjes van zijn witte overhemd waren open. Op zijn lichte borst glinsterden druppeltjes zweet.

Even hoopte ze dat dit moment altijd zou blijven duren. Ze sloot haar ogen en ademde diep in door haar neus. De geur van haar kindje, de zoete warmte, het ritselen van de takken achter het huis. Ze voelde de liefde als een tinteling door haar aderen stromen. Ze wist dat dit geluk moest zijn. ‘Dank u wel, God,’ zei ze in gedachte. ‘U bent te goed voor mij geweest, bedankt voor deze geschenken.’ Ze deed haar ogen weer open en zuchtte opgelucht. Het moment was nog niet voorbij.

Pas vijf jaar later kwam er aan het prille gezinsgeluk abrupt een einde. Op een ochtend die normaal leek te beginnen, ergens halverwege juni 1942. Een drietal mannen klopten netjes aan en de Indische vader deed niets vermoedend in zijn onderbroek de deur open. Hij bevestigde zelfs zijn achternaam toen ze erom vroegen. Vanaf dat moment ging het snel. Met een geweer op zich gericht en zijn handen boven zijn hoofd, liet hij het huis achter zich. Hij probeerde nog een keer achterom te kijken, maar de man met het geweer waarschuwde hem dat niet te doen. Er was geen tijd meer voor een afscheid. Zijn vrouw schreeuwde dat ze hem met rust moesten laten, zijn tweede zoon, pas vijf jaar oud, stond achter het raam verbaasd te kijken. Hij vroeg zich af wat zijn vader in godsnaam in zijn onderbroek op straat deed. En wie die kerels naast hem waren.

Vijfenzeventigjaar later, in een appartementje in Den Haag, zou de zoon zich het nog steeds zo herinneren. Het was de laatste keer dat hij zijn vader zag.

---

Dit is het begin van het bewogen leven van mijn lieve oom Andre, de neef van mijn oma die ik twee jaar geleden voor het eerst heb ontmoet. Het was toevallig, want die ontmoeting kwam door een familiereünie die samen viel met het begin van mijn eigen onderzoek; een organisatie waaruit blijkt dat er bij meerdere stamboomleden de behoefte wordt gevoeld om elkaar en onszelf beter te leren kennen. Sindsdien kom ik regelmatig bij mijn oom over de vloer. Ik ben gefascineerd door zijn levenslust en herken mijn oma in zijn positieve energie. Hij vertelt me verhalen die je zelf niet kan verzinnen, maar die toch écht zijn gebeurd. Verhalen waarvan zoveel mensen niet weten dat ze onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De komende tijd post ik verschillende scenes uit zijn leven op mijn blog. Ik hoop dat jullie de verhalen met aandacht zullen lezen, want dat is wat ze verdienen.

Met veel dank aan mijn lieve oom Andre, dat hij zijn verhalen aan mij toevertrouwd en ik ze mag delen met zoveel mensen.  

Een man met tweeëntwintig kinderen

Mijn oma had een oma met een hele deftige achternaam. Niemand wist precies waar die naam vandaan kwam, maar mijn oma schepte er graag over op. 'Heel chique,' zei ze dan trots, om er bijna zingend aan toe te voegen: 'Büchel de Vos - van Steenbergen'.  Het klonk inderdaad interessant; een naam die je doet denken aan dikke tapijten, kastelen en gepoetst tafelzilver. Maar er was iets geks aan. Hoe kwam zo'n adellijke - duidelijk Europese - achternaam terecht bij de vrouw die ik kende van oude familiefoto's? Een kleine, tengere Javaanse, met - wellicht - ook wat Chinese trekken?

Omdat niemand het mijn oma ooit gevraagd heeft, besloot ik afgelopen zomer zelf op onderzoek uit te gaan. Ik ging naar het Genealogisch Instituut en het Indisch Familiearchief in Den Haag en vond daar wat knipsels en aanknopingspunten, waaruit ik kon opmaken wie wellicht de ouders van mijn betovergrootmoeder waren geweest. Maar daar hield het op. Ik had nu twee namen, maar verder geen andere achtergrondinformatie. Een adellijk geslacht? Ik kon het nergens vinden, dus besloot ik het er maar bij te laten. 

Tot ik twee weken later nogal gedachteloos over mijn Facebook-feed scrolde en het daar plotseling zag staan: Een aankondiging van het Indisch Herinneringscentrum van een interview met Dhr. Büchel van Steenbergen, overlever van de atoomboom op Nagasaki. Ik knipperde even met mijn ogen. Nooit eerder had ik die naam voorbij zien komen en nu was er een man op beeld, van 97 jaar, met diezelfde mooie achternaam als het omaatje van mijn oma. Toeval of een letterlijk geschenk uit de hemel?

Euforisch over deze spontane vondst, kwam ik - via de achterneef van deze meneer Büchel van Steenbergen - een paar weken later met mijn moeder terecht in zijn bungalow in een dorpje onder Eindhoven. Wat bleek? Deze pientere meneer had de hele stamboom uitgezocht! Hij vertelde me met een grote spottende glimlach waar de naam vandaan kwam. Stamvader Büchel van Steenbergen droeg die naam niet omdat hij afstamde van ridders en koningen, maar omdat hij was geboren als bastaard. Hij kreeg officieel de naam van zijn Indische moeder, Büchel, maar noemde zich Van Steenbergen. (Daarnaast ging ook nog de roddel dat de ambtenaar de naam verkeerd had opgeschreven, dat 'Büchel' eigenlijk 'Pichel' had moeten zijn, maar dat terzijde). De man noemde zichzelf dus Büchel, genaamd Van Steenbergen, wat uiteindelijk verbasterde in een dubbele achternaam. Een leuk weetje om hier aan toe te voegen: De man in kwestie handelde in boedaks, een soort vrouwelijke slavinnen, trouwde drie keer, maar verwekte in totaal tweeëntwintig kinderen bij vijf vrouwen, waaronder bij twee van deze boedaks.

Leuk he, zo'n genealogisch onderzoek. Je gaat naar binnen met de gedachte van blauw bloed in je hoofd en loopt naar buiten als nakomeling van een slavendrijver die z'n zaadjes plantte in iedere baarmoeder die hij kon vinden. De donkere krochten van het verleden. Ik heb er gek genoeg mijn leven aan te danken! 

Met dhr. Dick Büchel van Steenbergen. Bedankt voor het delen van al uw kennis en verhalen! (Links mijn moeder). 

Wat niet weet wat niet deert. Een herkenbare waarheid of vooral een Indisch cliché?

Vanavond zat ik in de woonkamer van de drie bejaarde Indische zussen Nonni, Son en Titi. Aan de muur hing een schilderij van een Javaans landschap, op tafel lag een batik-kleedje en in de keuken pruttelde een pan sajoer lodeh. Als de telefoon ging stonden ze alle drie op om op te nemen. Het kon immers Broer wel eens zijn, of neef Stef, of de nieuwe liefde van Titi, de tachtigjarige Andre. Op elkaars lip, met de televisie aan en het familiearchief op de eettafel - oudste zus Nonni zou de memoires wel eens opschrijven - lag de familiegeschiedenis open en bloot op tafel. Wat Titi en Son echter niet wisten, was dat Nonni al jarenlang in het keukenkastje, tussen de trassi en de zakken kroepoek, een fotoboek schuilhield. Een fotoboek vol zwart-wit foto's, familiegeheimen en verzwegen herinneringen. Want - zo zou Nonni achteraf verklaren - 'wat niet weet, wat niet deert.' 

Hoewel ik vaker bij wat oudere Indische mensen van de eerste generatie in de woonkamer heb gezeten, was dit de eerste keer dat dit een woonkamer was op toneel. Want ondanks dat bovenstaande omschrijving een schets had kunnen zijn van een van de interviews die ik de afgelopen jaren heb gedaan, was dit het decor van de theatervoorstelling Gouwe Pinda's van Bodil de la Parra, Nadja Hüpscher en Esther Scheldwacht. De voorstelling speelt al sinds november 2017, maar aangezien ik zo'n verwende Amsterdamse ben die het liefst alleen de stad verlaat voor haar Indische ooms in Den Haag, heb ik hem vanavond pas gezien. In Theater Bellevue om de hoek van het Leidseplein, waar hij tot en met 7 januari te zien is. 

'Wat niet weet, wat niet deert', het is een uitspraak die vaak lijkt terug te komen als het gaat om Indische familieverhalen. Of dat ook de reden was dat mijn eigen grootouders zo weinig vertelden over de Japanse bezetting, de bersiap en de dekolonisatie, weet ik niet met zekerheid te zeggen. Vast staat wel dat mijn oma op het sterfbed van haar oudtante ooit te horen kreeg dat haar Hollandse opa niet haar biologische opa was. Een grof schandaal dat de helft van mijn familie lange tijd niet geloofde. Is het iets ouderwets om niet over 'het verleden' te praten? Is het iets Indisch? Of ligt er gewoon een taboe op narigheid?  

Wat het antwoord op die vragen ook is, de uitkomst van het niet mogen of kunnen weten, is vaak het tegenovergestelde van 'niet deren'. Hoe vaak hebben onbesproken trauma's niet geleid tot onbegrip, agressie zelfs, familieruzies en nieuw trauma? Ik schreef het al eerder, maar het is helaas een waarheid dat in veel Indische families de helft niet met elkaar spreekt. Niet voor niks bestaan er een Stichting Pelita en een Centrum 40'-45' waar mensen met hun (oorlogs)trauma's, opgelopen door de oorlogsjaren in Indië, terecht kunnen. De voorstelling Gouwe Pinda's legt dit op een subtiele en een met humor doordrenkte manier bloot; een pijnlijke waarheid die als een rode draad door het Indische gekwebbel - Adoeh! Is de telor alweer abis! -  van de zussen Nonni, Son en Titi schemert. Ik raad jullie dus allemaal aan om te gaan en vooral je Indische opa, oma, vader of moeder, oom of tante, mee te nemen. Ik garandeer je een brede lach, maar ook af en toe een traan. En stel na afloop aan de borrel dan die vragen, want wie niet weet, wie niet leert. 

Met Gouwe Pinda's Nonni (Bodil de la Parra) en eeuwige vriend Chris Belloni na afloop van de voorstelling. 02 januari 2017.

Voor de speellijst van Gouwe Pinda's, zie: http://viarudolphi.nl/productie/gouwe-pindas/

Wat Geert Wilders en een bak lauwe kip-saté met elkaar gemeen hebben

Dit weekend was ik op een verjaardagsfeestje in het hart van de PVV, in een dorp tussen Roermond en Venlo in de gemeente Roermalen. Maar liefst 23% van de inwoners stemden de afgelopen verkiezingen op de partij van Geert Wilders, waarmee de PVV de grootste werd van de gemeente. Ik weet natuurlijk niet hoe dat precies zat onder de bezoekers van het feestje - ik kende alleen de lieve ooms en nichten van mijn vriend - maar het hele dorp gaf me toch een onbestemd gevoel. Er stond een kermis met vier attracties in de stromende regen. Een Sinterklaas liep nietsvermoedend langs met drie vrolijke zwarte Pieten. Op lange tafels stonden gevulde eieren, huzarensalades en kip-saté.

Ik moest lachen. Op een plek waar ik zo weinig herkenningspunten vond, die zo anders is dan ik als Indisch meisje uit de randstad gewend ben, stond daar een pruttelende warmhoudschaal vol in pindasaus ondergedompelde saté. Een typisch Indonesisch gerecht, als een soort dappere Javaanse prins tussen de vette mayonaise, de cocktail- en de whiskysaus. Aan het begin van het buffet, met mijn bordje in m’n hand, had ik er oprecht een binnenpretje om. Die obsessie van Nederland met de kip-saté, in ieder bruin café te krijgen. Maar toen ik eenmaal vanaf het koude buffet bij de warmhoudschalen kwam, was ik toch een beetje verdrieting.

Die stukjes kip, geregen aan een stokje en vervolgens gedumpt in een bak met een saus die ergens ver weg de smaak heeft van pinda, heeft eigenlijk nauwelijks nog iets te maken met Indisch eten. Het is een onbegrepen gerecht, een vreemde eend, die constant gedoemd is om gegeten te worden met patat, wit stokbrood en lauwe sla. Een gerecht dat zo vaak de kaart heeft mogen delen met meneer Tomatensoep en mevrouw Hamburger, dat niemand nog weet waar hij vandaan komt.

Gek genoeg lijkt dat ook het geval met de Indo zelf. Indische mensen zijn vaak zó Nederlands georiënteerd opgevoed, dat niet alleen de samenleving, maar ook zij zelf soms lijken te vergeten waar ze vandaan komen. Geert Wilders is daar het toonbeeld van, als zogenaamde hoeder van de Nederlandse waarden en cultuur. Maar weet meneer Wilders wel hoe zijn Indische bloed ooit in zijn familie is terecht gekomen? Hoe de Indische gemeenschap is ontstaan? Ik schreef het ooit al eerder, maar de Indo ontstond toen de Hollandse koloniale avonturier zijn voet op Javaanse bodem zette en vervolgens zijn zaakje niet in zijn broek kon houden.

Als research voor mijn boek las ik onlangs ‘De njai’ van Reggie Baay. Over hoe inlandse vrouwen door de Europeaan werden aangenomen als “huishoudster”. Hoe zij aan de lopende band zijn lichtbruine kindjes baarden, maar nergens recht op hadden. Hoe zij op straat kwamen te staan als hun witte soldaat een beter exemplaar vond, hoe zij geen recht hadden op een weduwepensioen als de Europeaan overleed. Hoe duizenden gemengde kinderen in weeshuizen eindigden, omdat niemand de verantwoordelijkheid kon dragen om voor hen te zorgen.

Ik weet dat in de Indische gemeenschap weinig aandacht is besteed aan deze inlandse stammoeders. Men benadrukte liever het Europese, want daarmee verwierf je in een koloniale samenleving een betere positie en viel men eenmaal in Nederland minder op. Ik ben er echter van overtuigd dat we anno 2017 juist wél naar deze vergeten moeders moeten kijken; dat de Indische gemeenschap moet inzien dat we ontstaan zijn uit oneerlijke koloniale machtsverhoudingen, waar nooit publieke erkenning voor is geweest, niet eens bekendheid. En dat Geert Wilders geen toonbeeld is van perfecte Indische integratie, maar dat hij met zijn gepronk over de Nederlandse geschiedenis indirect de uitbuiting van zijn eigen over-over grootmoeder goedkeurt.

Ik doe daar niet aan mee. Ik wil dat de geschiedenis van de stammoeders van de Indische gemeenschap bekend wordt, dat die geschiedenis niet verwordt tot een bak lauwe kip-saté in de hoek van een Limburgse kroeg. Ik draag deze blog daarom op aan mijn eigen Sumatraanse oermoeder, die rond 1900 werd weggestuurd en haar vier kinderen bij hun Hollandse verwekker achter moest laten om ze vervolgens nooit meer te zien. Volgens een vergeeld papier dat ik onlangs vond heette ze Si Doeamil. 

#notbrownenough ?

Vandaag kwam ik in een ingewikkelde discussie terecht die in de kern bleek te gaan over huidskleur. Dat gebeurt me gek genoeg wel vaker. Het ene moment ben ik de tropische verrassing van een overwegend wit verjaardagsfeestje, het andere moment word ik ervan beschuldigd te horen tot de white privileged elite van Nederland. Het gebeurde me ooit zelfs op één dag dat iemand aan me vroeg 'waar ik eigenlijk vandaan kwam' en dat een blonde mevrouw een paar uur later tegen me zei: 'Wist je al dat wij blanken, tegenwoordig 'wit' genoemd moeten worden?' Je begrijpt het: de identiteitscrisis is zo nu en dan compleet. Na die laatste opmerking keek ik trouwens wel vijf keer in de spiegel. Ik zag nog steeds een bruin meisje.   

Op m'n werk ging de discussie vandaag over migratieachtergrond. Iemand vond namelijk dat mijn collega en ik (beiden Indisch), niet genoeg migratieachtergrond bezaten om inhoudelijke programma's samen te kunnen stellen over discriminatie, representatie en emancipatie. Wij zouden daar te weinig vanaf weten en door zo'n debat te organiseren 'witte redders' zijn; een benaming voor blanken die geld en status verdienen over de ruggen van de zwarte emancipatiestrijd. Ik werd boos en verdrietig om twee redenen: 1. Ik ben de laatste persoon die geld of status wil verdienen met mijn inzet voor een samenleving waarin iedereen gelijk is en gelijke kansen krijgt. 2. Pardon, te weinig migratieachtergrond? Ik blijf me verbazen hoe velen Nederlanders, zelfs die van kleur, nog steeds niet (volledig) op de hoogte zijn van de koloniale geschiedenis. 

De Indische gemeenschap is bij uitstek een migranten-gemeenschap, zelfs een met een problematische achtergrond. De Indo's waren eind jaren '40 en in de vijftiger jaren de eerste grote groep gekleurde mensen die in Nederland een nieuw thuis vonden. Denk je dat ze hier toen vrolijk werden onthaald en direct mee mochten doen? Dat er ook maar iemand luisterde naar hoe ze hun geboortegrond hadden moeten achterlaten en hoe ze tijdens de Japanse bezetting moesten overleven? Natuurlijk niet. De Indo's kwamen hier en moesten gewoon normaal doen; in stilte hun plek vinden in de Nederlandse maatschappij en vooral ook alle kosten voor de bootreis en de opvang terug betalen. Velen waren getraumatiseerd, hadden als soldaat bij het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger de gruwelijkste dingen meegemaakt. Families waren verscheurd, broers en zussen verloren. Ze waren de nazaten van kolonialen die hun zaad niet in hun broek konden houden, maar erkenning of een luisterend oor van de gemiddelde Hollander, laat staan van de regering: ho maar. Zij hadden toch bananen kunnen eten in de tropische warmte tijdens de oorlog? In Nederland hadden ze het moeten doen met sneeuw en tulpenbollen. 

Die hele koloniale Indische geschiedenis, zowel de Japanse bezetting, de bersiap en de dekolonisatie, als de koloniale tijd die eraan vooraf ging is vandaag de dag nog steeds van invloed op de Indische gemeenschap. Ik sprak de afgelopen jaren met voldoende Indische mensen om die conclusie te durven trekken. Ik interviewde ouderen die pas net begonnen zijn met professionele traumaverwerking; mensen die hun eigen ouders niet meer spreken, die vroeger door hun vader de veteraan in elkaar geramd werden; depressie en onbegrip die hun oorsprong vinden in de zwijgende houding van de eerste generatie.

Achter de Indische gezelligheid van lekker eten en (krontjong) muziek gaat een hoop ellende schuil die is ontstaan in koloniale verhoudingen, oorlog en gedwongen migratie. Tegen mij zeggen dat ik 'niet zwart genoeg' ben en 'een migrantenachtergrond' niet begrijp, vind ik ronduit beledigend voor de mensen uit mijn familie die heel veel offers hebben gebracht om hier in Nederland te kunnen aarden. Die hun Indische identiteit moesten verbergen, die extra keurig Nederlands probeerden te spreken zodat niemand hun accent herkende en die vooral in stilte met hun verleden moesten dealen - met alle gevolgen van dien. Dat je de Indische gemeenschap weinig hoort, dat ze weinig publieke ruimte claimen voor erkenning, wil niet zeggen dat hun migratieachtergrond minder aandacht waard is dan die van een persoon met een donkerdere huidkleur. Het is bizar om te bedenken dat de indo in de koloniale tijd in Indië te bruin werd bevonden om een hoge functie te bekleden en nu zeventig jaar later in Nederland door andere migrantengroepen niet serieus wordt genomen om te praten over discriminatie omdat hij te wit zou zijn. 

Tijd dus om in rap tempo verder te schrijven aan m'n boek, maar ik warm nu eerst even m'n boerenkool op. Met een klodder sambal, een hele dikke. 

Een zware kist in een woonkamer vol orchideeën

In de woonkamer van de zus van mijn oma stond een kist. Een hele mooie, Chinees houtsnijwerk met een motief van bloemen. Het was mijn tantes schatkist, een geheimzinnig meubelstuk met een slot tussen deksel en flank. Alleen de vrouw des huizes wist waar de sleutel lag en soms sloot ze zichzelf op in haar woonkamer om de kist te openen en in alle stilte door de inhoud te spitten.

Mijn lieve oudtante. Ik zie haar nog zo op de oprit staan. Hoe ze mij en mijn moeder uitzwaaide als we een lang weekend op bezoek waren geweest. Op haar slofjes voor haar witgeschilderde twee-onder-een-kap-woning in een buitenwijk in Londen, met in de erker een vensterbank vol orchideeën, wuifde ze net zo lang tot we uit het zicht waren. Ik zwaaide altijd heftig terug en bleef kijken tot de vrouw die met haar charmante lach makkelijk een hele kamer vulde, nog slechts een bruin stipje was in een grauwe Engelse straat. Ik hield van haar, bij haar thuis voelde ik me een prinses in een Aziatisch paleis. Toch durfde ik nooit te vragen wat er nou precies in die Chinese kist zat. 

Het is inmiddels ruim tien jaar geleden dat ik mijn tante voor het laatst gedag zei en pas afgelopen zomer durfde ik met haar kleindochter de kist open te maken. Het voelde als grafschennis, maar onze nieuwsgierigheid won het van alle andere bezwaren. Na tien jaar mochten we toch wel eens weten wat erin zat? Ik was er bovendien speciaal voor naar Londen gevlogen. We staken de sleutel in het slot en tilden de zware deksel op. 

Mijn nicht en ik zijn vervolgens drie dagen lang het huis niet uit geweest. Vol verbazing hebben we ieder document uit de kist door onze handen laten gaan, bekeken, ontcijferd, gelezen, en besproken. Fotoalbums uit de jaren '20 en '30; documenten uit de Japanse bezettingsperiode; Brieven van onze overgrootvader, geschreven aan zijn dochter in de onrustige tijden van de Bersiap; Brieven van mijn oma, van mijn overgrootmoeder, van vriendinnen uit Amerika die ooit meisjes waren in steden als Medan, Batavia en Bandoeng. 

Al die jaren bewaarde mijn tante haar verleden in die kist, een verleden vergrendeld met een slot. Ik hoop dat ze het niet erg vindt dat het slot nu open is en ik haar tastbare herinneringen gebruik voor een boek. Lieve Tante Naia, ik doe het met respect en liefde. En ik begrijp het helemaal, dat voor sommige gebeurtenissen geen woorden bestaan. Dat ze eerst zestig jaar vergrendeld moeten zijn voordat een volgende generatie ermee aan de slag kan. 

Op datum sorteren was nog een hele klus.. 

Groene vlaktes vind je overal, maar die met grazende koeien zijn toch net een beetje anders dan de sawa's van Sumatra

Het is maart 2009 als ik voor het eerst een stap zet op Indonesische bodem. Ik ben negentien en reis met mijn beste vriendin door Azië, een tussenjaar tussen de middelbare school en het studentenleven. We reizen low-budget en zijn daarom met een boot vanuit Melakka aangekomen in Dumai, een stadje aan de oostkust van Sumatra. Indonesië verwelkomt ons niet meteen. Het is donker, regenachtig en de omgeving ruikt weeïg; een geur van benzine vermengd met rioolwater en rottend fruit. Onze buiken rommelen na acht uur op de boot, maar in de haven is niks te krijgen. 

Een aantal jongens brengt ons in een motortaxi over modderige wegen voor teveel geld naar het busstation. Ze wijzen ons de weg naar een gammel busje geschilderd in alle kleuren van de regenboog. Dit is het voertuig dat ons in acht uur naar Bukittingi moet brengen. We kijken nog even argwanend om ons heen, maar halen dan onze schouders op. In een geïmproviseerd winkeltje kopen we een rol koekjes en water. Daarna zoeken we een plekje achter in de bus, op de donkerbruine stoelen die veel te dicht op elkaar staan voor onze lange Westerse benen. 

Na ruim een half uur start de chauffeur de motor. Het busje pruttelt en probeert, maar in beweging komt hij niet. Drie mannen die buiten op blote voeten een sigaretje roken, schieten te hulp. Ze duwen tegen de achterkant en rennen net zo lang met de bus mee tot hij zelfstandig verder rijdt. We lachen. Dit is het Indonesië zoals ik het al kende van verhalen van mijn ouders. Ze hadden ons gewaarschuwd. Toen zij in de jaren '80 door Indonesië reisden, bestond een brug vaak uit niet meer dan twee planken boven een afgrond.

De busreis blijkt tien uren te duren en als we om vijf uur 's nachts aankomen in Bukittingi regent het. Met behulp van een jongen met een gitaar die vlak daarvoor in de bus was komen zingen, vinden we ons hotel. Het neonlicht in de kamer met witte vloertegels en witte muren steekt fel af tegen het zwart van buiten. Zonder onze tanden te poetsen vallen we direct in slaap. De volgende dag ontbijten we laat. Er staat een pot met hagelslag op tafel. 

Het is inmiddels ruim acht jaar later en Indonesië heeft me nooit meer losgelaten. De groene heuvels van Sumatra, het grijze water van het Tobameer, de vulkanen van Java, de inwoners met hun goudbruine huiden, gelijk aan die van mij. Dit is niet het land waar mijn oma in 1925 geboren werd, maar het is wel dezelfde grond. De grond die haar heeft grootgebracht en de grond die er uiteindelijk als twistpunt voor zorgde dat ze niet daar, maar in Amsterdam gestorven is. Waarom heeft ze me nooit écht over haar land verteld? Over de oneindig kronkelende wegen, over het geluid van krekels in de nacht, over de warme regen in diepe plassen?

Ik moest er een studie Geschiedenis voor doen en tientallen mensen voor interviewen, maar ik denk dat ik de antwoorden inmiddels weet. Deze zomer ben ik daarom begonnen met het schrijven van een boek, een historische roman over het leven van mijn Indische oma. Omdat ik tijdens mijn onderzoek en het schrijven zoveel bijzondere mensen en verhalen tegenkom, heb ik besloten om dit schrijfproces niet achter gesloten deuren te doen, maar om iedereen die daarin geïnteresseerd is erbij te betrekken. Via www.gewooneenindischmeisje.nl hou ik je op de hoogte van bijzondere ontmoetingen, ontroerende verhalen, hersenspinsels, gevonden schatten en zoveel meer. Daarnaast zou ik het fantastisch vinden als ik de lezers met een Indische achtergrond zo nu en dan om raad kan vragen. Herinneringen zijn immers vaak niet in de archieven terug te vinden!

Hou je de website in de gaten? En vergeet niet de Facebookpagina te liken!

- Lara Nuberg