Toespraak Dodenherdenking Holendrecht - 4 mei 2025

Geachte aanwezigen, 

Wat zeg je, als je wordt uitgenodigd om op 4 mei 2025 een toespraak te verzorgen bij een herdenking in de buurt waarin je bent opgegroeid? 

Dan zeg je natuurlijk ja. Of in mijn geval: Wat een eer, ik doe het graag. 

Maar wat zeg je vervolgens? Als je hier op deze plek staat en je woorden moet proberen te geven aan de betekenis van met elkaar stil staan bij de slachtoffers van de geschiedenis. 

Dit nooit meer - klinkt er vaak op dit soort plekken. En dan wordt er vaak verwezen naar de Jodenvervolging, de Shoah, waarbij in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog 107.000 Joodse mensen werden weggevoerd. In Amsterdam keerden 75% van hen niet terug uit vernietigingskampen. 

Dit nooit meer - en soms bedoelt men daar ook andere geschiedenissen mee. Zoals de Transatlantische slavernij: tevens een geschiedenis van ontmenselijking en vernietiging. Miljoenen Afrikanen stierven tijdens de overtocht van West-Afrika naar de Amerika’s, om nog maar te zwijgen over het lot dat hen wachtte, die de overtocht overleefden. 

Of er klinkt ‘Dit nooit meer’ - en dan gaat het over de Japanse interneringskampen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Indonesië of over de periode daarna: tijdens de Indonesische revolutie, de grootste oorlog die Nederland ooit vocht over zee. Honderdduizend Indonesiërs kwamen er om door Nederlands militair geweld. 

Maar ‘dit nooit meer’, dat kunnen we vandaag de dag, in 2025, al lang niet meer zeggen. Het voelt als een loze wens, een wens die eigenlijk al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog niet op gaat in een wereld die uiteindelijk nooit vrij is geweest van geweld en onderdrukking. En nu hebben die drie woorden al helemaal hun betekenis verloren. 

Want terwijl wij hier staan, sterven er in Sudan kinderen aan hongersnood en geweld. Terwijl wij hier staan, trekken gewelddadige milities moordend door Congo om een strijd die uiteindelijk gaat om de toegang tot grondstoffen voor ons mobiele telefoons. Terwijl wij hier staan houden Israëlische militairen noodhulp tegen bij de grens van Gaza. Verderop begraaft een Palestijnse vader zijn kinderen en vrouw, vermoord door Israëlische bommen. Terwijl wij hier staan, bouwt de regering in Amerika mensonterende detentiecentra om migranten in gevangen te zetten en draait wetten die minderheden zouden moeten beschermen terug. Terwijl wij hier staan, woedt er oorlog in het Noord-Oosten van Europa. Heeft u uw noodpakket al klaar? 

Terwijl wij hier staan, levert Nederland gevechtsonderdelen aan Israël en voert een racistisch en xenofoob kabinet ondertussen het strengste asielbeleid ooit. 

Terwijl wij hier staan, wordt er gemorreld aan de democratische rechtstaat. In Nederland zelf zijn er partijleiders die openlijk de journalistiek ondermijnen. En als het gaat om demonstraties of publieke vrijheid van meningsuiting, wordt er gemeten met twee maten. Voetbalsupporters mogen zonder politiegeweld te ervaren ‘Dood aan alle Arabieren’ roepen. Maar roep je ‘Free Free Palestine’, dan ben je een terrorist die een gummiknuppel in het gezicht mag verwachten. 

Wat is er met artikel 1 van onze grondwet gebeurd? 

Nee. We kunnen niet zeggen ‘Dit nooit meer’, als onze eigen regering het gelijkheidsbeginsel aan zijn laars lapt.  

Dus daarom: ik kan hier geen getuigenis afleggen van mijn eigen verbintenis met het verleden. Het heeft geen nut om anekdotes op te halen over hoe mijn Joodse opa nooit over de Tweede Wereldoorlog heeft kunnen spreken en hoe mijn Indische oma haar Nederlands-zijn benadrukte, omdat ze daarmee hoopte daadwerkelijk tot dit land te mogen behoren. Natuurlijk herdenk ik hen op een dag als vandaag. Maar alleen herdenken, alleen stilte, dat is volgens mij niet genoeg. 

Dit is het moment om niet slechts stil te staan bij het verleden. Dit is niet het moment om slechts de doden te gedenken. Dit is het moment om te beseffen dat tijdens geschiedenissen van onderdrukking en geweld, er ook altijd hoop was, dapperheid, verzet. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er óók mensen die niet wegkeken. Er waren mensen die in de ogen van de bezetter terroristen waren. Verzetsmensen die Joodse mensen hielpen onderduiken, die het bevolkingsregister opbliezen, die aanslagen pleegden op Duitse militairen. Na de Tweede Wereldoorlog waren er mensen die weigerden om mee te vechten in een koloniale oorlog in Indonesië. 6000 dienstweigeraars. Het waren in Nederland de verraders van die tijd. En wat dacht u van al die mensen die in opstand kwamen op de plantages in Suriname of op Curacao? Ik vroeg laatst tijdens een les op een middelbare school hoe deze mensen door het Nederlandse koloniale bestuur werden genoemd en een leerling riep vol trots: ‘Helden!’ Ik moest hem helaas ongelijk geven en hem uitleggen dat in de ogen van Nederland, de mensen die in opstand kwamen tegen slavernij rebellen en oproerkraaiers werden genoemd, die hun strijd voor rechtvaardigheid met de dood of met verbanning moesten bekopen.

Kortom: vandaag doe ik in plaats van woorden uitspreken als ‘dit nooit meer’, liever een oproep. Bedenk welke rol je wil spelen. Aan wiens kant je wil staan. Onderzoek de vraag hoe onderdrukking en geweld in eerste instantie aan ruimte kúnnen winnen. Verzet je ertegen. 

Demonstreer, protesteer, laat zien waar je wél voor staat. Geloof -  in de woorden van de feministische auteur bell hooks -  in acts of radical love. We kúnnen er actief voor kiezen met elkaar te delen. We kúnnen er actief voor kiezen om voor elkaar zorgen. We kúnnen er actief voor kiezen, om te leven naar ‘dit nooit meer’. We kúnnen er actief voor kiezen om de ander te gunnen wat jezelf gunt. Zonder het altijd honderd procent met elkaar eens te moeten zijn, kunnen we er actief voor kiezen om te zeggen: jouw vrijheid is mijn vrijheid.

In tijden waarin extreemrechts genormaliseerd is en het leven van de een meer waard lijkt dan dat van een ander, ben ik liever een verrader, een terrorist, een rebel, een oproerkraaier. Want niets lijkt me erger, dan dat we straks massaal weer moeten zeggen: wir haben es nicht gewusst. 

Ik hoop dat we straks twee minuten stil zullen zijn, opdat we de rest van het jaar luider van ons kunnen laten horen. 

—— —

Deze toespraak schreef ik in opdracht van het Amsterdams 4 en 5 mei Comité Amsterdam Zuidoost en heb ik voorgedragen tijdens de herdenking op 4 mei 2025 bij De Drecht in Amsterdam Holendrecht.

Vakantieland

(for English see below)

Op een dag werd er ’s ochtends vroeg op mijn deur geklopt. Ik wreef de slaap nog uit mijn ogen, maar toen ik eenmaal scherp zag, stond de vreemdeling al in mijn gang. Hij richtte een geweer op mij en riep iets in een taal die ik niet begreep. Toch waren zijn woorden mij duidelijk. Ik had niets meer te zeggen in mijn eigen huis. Op de plek waar ik tot voor kort had liggen slapen, werd nu een zithoek geïnstalleerd. Voor de deur, waar de wierook van het offer van de avond ervoor nog in door smeulde, werd een kruis de grond ingehamerd. 

‘Maak je niet druk,’ sprak de vreemdeling terwijl hij vanaf de veranda naar het houten kruis in de tuin keek. Hij legde zijn hand op mijn schouder en sprak nu wel in mijn taal, al klonk het wat gebrekkig. ‘Ik zal voor je zorgen,’ zei hij. ‘Ik weet wat goed voor je is.’

Ik knikte, al betwijfelde ik of hij de waarheid sprak. Mijn blik was zijdelings gericht op het geweer dat als een derde arm leek te zijn vergroeid aan zijn schouders. Ik mocht van geluk spreken. Uit het huis naast mij steeg de geur op van kruitdampen en van verschroeid vlees. 

De jaren verstreken en al die tijd hield ik de vreemdeling nauwlettend in de gaten. Hoe hij bewoog, hoe hij sprak, hoe hij at, wat hij mee nam. Mijn kinderen wees ik op alle spullen die langzaam uit ons huis verdwenen. Ik wees hen op de gaten die achterbleven, op de verkleurde plekken in de vloer, op de verdwenen schaduwen tegen de wanden. Niet vergeten, zei ik hen. Wij zijn niet die leegte. Zolang je dat weet, zal de vreemdeling nooit van je winnen. 

Op een dag, ik was al bejaard, werd ik opgeschrikt door gerommel dat klonk vanachter de bergen. Het geluid kwam steeds dichterbij. Voor even verkeerde ik in doodsangst, maar toen herkende ik de stemmen van mijn broeders en mijn zusters. Kom naar buiten, riepen ze. De oproep was niet voor mij bedoeld, maar voor de vreemdeling. Hij weigerde. Pas toen mijn dochter een mes uit de keuken trok en hem bedreigde zoals hij eerder met mij had gedaan, stond hij mokkend op. Het laatste wat ik van hem zag was zijn kalende kruin. Hij liet de deur achter zich op een kier. 

Later hoorde ik dat hij verontwaardigd was door alles wat hem was ontnomen. Hij diende klachten in, probeerde de mensen te paaien die volgens hem begrepen wat rechtvaardigheid betekende. Hij schudde hun handen, zijn gelaat voorzien van een zalvende lach. ‘Ik bedoelde het goed,’ zei hij. Ze geloofden hem. Zijn enige straf was de eeuwige herinnering aan een tijd die was opgehouden te bestaan. 

Ik heb nu mijn huis terug, maar waar ooit mijn bed stond, staan nog altijd een bank en een stoel. En in de hoek, waar ooit het brons en goud schitterde, staat nu een grote tv. 

Gisteren kreeg ik een bericht. Alles wat mij door de vreemdeling was ontnomen, is teruggevonden! Weet u waar? 

Ze noemen het het beloofde land, het baken van verlichting en van mensenrechten. Het ligt verschuild achter slagbomen, achter beton, prikkeldraad en uniformen. In de zee eromheen zwemmen de geesten van gestorven zielen. Ze vormen een grens, sterker dan welke muur dan ook. 

Vandaag wilde ik vertrekken. Op reis, naar het huis van de vreemdeling. Om eens te zien wat ik terug kon krijgen. Ik stond al in de startblokken, toen ik hoorde dat ik niet aan de eisen voldeed. De eisen waarvoor, vroeg ik nog. 

Voor een visum, werd er terug gefluisterd. 

Nog geen minuut geleden werd er op mijn deur geklopt. Voor de deur stond iemand die ik zou herkennen uit duizenden. 

‘Mag ik binnenkomen?’ vroeg hij. ‘Ik kom hier om sorry te zeggen. En hier heb je alvast je horloge terug.’ Hij keek om zich heen en stroopte zijn mouwen op. 

‘Wat is hier toch lekker warm,’ zuchtte hij. ‘En wat zijn de mensen toch ongelofelijk gastvrij. Echt fijn om weer even terug te zijn. ’

---

Ik schreef deze tekst in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, het Ministerie van OCW en DutchCulture als reflectie op het programma Acknowledging the Past, Reshaping the Future. Dit programma was onderdeel van de Ambassade Cultuurdagen 2023 en ging over de restitutie van koloniaal erfgoed en het herstel van historisch onrecht.

---

A holiday destination

One day, early in the morning, there was a knock on my door. I rubbed the sleep from my eyes, but when I finally focused, the stranger was already in my hallway. He aimed a gun at me and shouted something in a language I didn't understand. Still, his words were clear to me. I had nothing more to say in my own home. The place where I had been sleeping until recently was now transformed into a sitting area. Outside the door, where the incense from the previous night's offering still lingered, a cross was hammered into the ground.

‘Don't worry,’ said the stranger, looking from the porch to the wooden cross in the garden. He put his hand on my shoulder and now spoke in my language, albeit a bit broken. ‘I'll take care of you,; he said. ‘I know what's good for you.’

I nodded, although I doubted if he was telling the truth. My gaze was sideways on the gun that seemed to have become a third arm on his shoulders. I was lucky. The smell of gunpowder and scorched flesh rose from the house next to mine.

Years passed, and all that time I watched the stranger closely. How he moved, how he spoke, how he ate, what he took with him. I pointed out to my children all the things slowly disappearing from our house. I showed them the holes that remained, the discolored spots on the floor, the vanished shadows against the walls. Do not forget, I told them. We are not that emptiness. As long as you know that, the stranger will never defeat you.

One day, when I was already an elderly person, I was startled by rumbling from behind the mountains. The sound came closer. For a moment, I was in mortal fear, but then I recognized the voices of my brothers and sisters. Come outside, they shouted. The call was not for me but for the stranger. He refused. Only when my daughter drew a knife from the kitchen and threatened him as he had done to years before, did he reluctantly get up. The last thing I saw of him was his bald crown. He left the door slightly open. 

Later, I heard that he was indignant about everything taken from him. He filed complaints, tried to win over people who he thought understood what justice meant. He shook their hands, his face adorned with a soothing smile. "I meant well," he said. They believed him. His only punishment was the eternal memory of a time that had ceased to exist.

I now have my house back, but where my bed used to be, there is still a sofa and a chair. And in the corner, where once bronze and gold sparkled, now stands a large TV.

Yesterday, I received a message. Everything taken from me by the stranger has been found! Do you know where?

They call it the promised land, the beacon of enlightenment and human rights. It is hidden behind barriers, behind concrete, barbed wire, and uniforms. In the sea around it swim the spirits of departed souls. They form a border, stronger than any wall.

Today, I wanted to leave. On a journey, to the house of the stranger and to see what I could get back. I was all set to go when I heard that I didn't meet the requirements. Requirements for what, I asked politely. 

‘For a visa,’ was whispered back.

Not even a minute ago, there was a knock on my door. Standing in front of it was someone I would recognize from thousands.

‘May I come in?’ he asked. ‘I've come here to apologize. And here, you can have your watch back.’ He looked around and rolled up his sleeves.

‘It's so nice and warm in here,’ he sighed. ‘And the people are incredibly hospitable. It's a real pleasure to be back.’

---

I wrote this text commissioned by the Ministry of Foreign Affairs, the Ministry of Education, Culture and Science, and DutchCulture as a reflection on the program 'Acknowledging the Past, Reshaping the Future.' This program was part of the Embassy Culture Days 2023 and focused on the restitution of colonial heritage and the rectification of historical injustices.

Zomaar een gesprekje over de dochter van Westerling op de Dam

‘Laar, heb je het al gezien? Palmyra Westerling komt spreken op de Dam tijdens de 15 augustus herdenking.’ 

‘Oh. Heb je het mailadres van het 4 en 5 mei comité?’ 

‘Nee. Hoezo?’

‘Ik wil de dochter van Himmler graag uitnodigen voor een keynote speech op 4 mei!’ 

‘Haha. Gaat die vergelijking niet wat ver?’

‘Neuh.’ 

‘Maar Kapitein Raymond Westerling redde een heleboel Indo-Europese families! Tijdens de Bersiap, weet je wel!’ 

‘Klopt. Hij staat ook bekend om de standrechtelijke executies van honderden onschuldige Indonesiërs en gruwelijke martelpraktijken. Massa executies in dorpen op Sulawesi enzo.’ 

‘Hij handelde in opdracht van de Nederlandse regering.’ 

‘Himmler handelde ook in opdracht van een regering.’

‘Maar wij waren geen nazi’s.’ 

‘Je hoeft kolonialisme toch niet één op één te kunnen vergelijken met nazisme om de overeenkomsten te kunnen zien? Het gaat om mechanismen van onderdrukking, om hiërarchisch denken. Om de verdeling van macht.’ 

‘De Indische families die Westerling redde, waren ook machteloos. Ze werden vermoord puur omdat ze van gemengde afkomst waren.’ 

‘Dat kan in sommige gevallen kloppen, maar dat maakt van Westerling nog geen held.’

‘Voor de mensen die hij redde wel.’ 

‘Nou ja, dan ga je toch lekker naar z’n dochter luisteren? Ze vertelt vast wat voor lieve papa hij was en hoe hij met goede intenties Indonesiërs door hun hoofd schoot.’ 

‘Denk je dat de nazi’s ook goede intenties hadden?’

‘Ja natuurlijk, voor henzelf.’

‘Wat bedoel je?’ 

‘Prachtig toch, een Arische wereld? Papa aan het werk, mama thuis, twee asblonde kindjes met blauwe ogen. De wereld geordend - een mooie intentie!’

‘Oh nee. Je begint nu toch niet ook over de gender-kwestie?’ 

‘Nee hoor, ik had het over intenties.’ 

‘Raymond Westerling dacht dat hij het goede deed. Daarom moeten we hem eren.’

‘Het goede doen, dat willen we allemaal. Laten we de doden tellen.’

‘De doden?’ 

‘Zij die nooit mochten praten. Zij die niet werden gehoord. Zij die geen stem hadden.’ 

‘Indo’s werden ook nooit gehoord.’ 

‘Denk je dat Westerling voor hen was opgekomen, hen had gered, als ze geen Nederlandse vlag hadden wapperen in hun tuin én in hun hart?’ 

Laten we het eens hebben over het tentoonstellen van koloniaal geweld

Ik heb een hele ochtend nagedacht over wat de eerste zin van dit blog moet zijn, maar ik kom niet verder dan: Gisteravond was ik naar de theatervoorstelling Gelukszoekers op Sumatra en dat waren de slechtste twee uren die ik óóit in een theater heb doorgebracht. Heel eerlijk, ik dacht dat ik met de Indië-monologen waarbij drie van de vier sprekers hun monologen van witte A4-tjes voorlazen en de powerpoint van Herman Keppy vastliep, alles wel gezien had, maar dit sloeg echt alles. 

Wil je weten hoe het eraan toeging in de koloniale tijd? Hoe Javaanse contractarbeiders werden geslagen, uitgebuit, hoe Javaanse vrouwen werden verkracht,  hoe ze weerloos waren tegenover de kolonisator, niet alleen slachtoffer waren van hén, maar vooral ook van hun eigen gokverslaving, hun eigen lamlendigheid, hun onbeteugelbare seksuele driften en hun onvermogen om hun lot ten gunste te keren? Ga dan vooral naar deze voorstelling. Een stuk dat alle koloniale verhoudingen portretteert zonder hedendaagse reflectie, zonder stereotyperingen uit te dagen, zonder daadwerkelijk iets nieuws te vertellen. Ja, de kolonialen op het toneel komen er niet goed van af. Ze zijn stuk voor stuk arrogant, verveeld, patserig en blind voor hun privileges. Maar de Javaan, als ongelukkig passief wezen, ontbreekt het nog veel meer aan diepgang. Het gekozen einde van het stuk is zó koloniaal, dat ik me even afvroeg of ik per ongeluk in 1910 was beland in plaats van in de Meervaart in Amsterdam Osdorp. Ik verbaas me oprecht dat hier niet eerder publieke commotie over is ontstaan - de voorstelling speelt al ruim een maand! 

Probeer een voorstelling te maken waarin je de gruwelijkheden van de trans-Atlantische slavenhandel laat zien door witte mannen zwarte mannen in elkaar te laten trappen op het podium en honderd keer het N-woord door de zaal te schreeuwen. Denk je dat er iemand uit de Afrikaanse diaspora blijft zitten? Ik durf te wedden van niet. Indo’s echter, doen dat wel, klappen zelfs na afloop. Is dat omdat we zover af staan van de geschiedenis van onze Indonesische voorouders? Dat we niks voelen als mensen die op onze opa’s en oma’s lijken in elkaar worden getrapt en honderd keer het woord ‘koelie’ of ‘smerige inlander’ naar zich geroepen krijgen? Of zijn we gewoon geconditioneerd om zwijgzaam te blijven toekijken? Uit angst om onbeleefd te worden gevonden als we stampvoetend de zaal zouden verlaten? 

Hebben we dit soort voorstellingen nodig om het gemiddelde witte publiek te onderwijzen over de gruwelijkheden uit de koloniale tijd in Nederlands-Indië? Ik zou zeggen: Nee. We hebben die boeken al. Lees Rubber en Koelie, de boeken waar deze voorstelling op is gebaseerd. Dat die verhalen bestaan in tekst is wel genoeg, we hoeven ze niet anno 2023 voor het theater te reproduceren en al helemaal niet als dat wordt gedaan door een regisseur die kiest voor de letterlijke vertaling van koloniale literatuur. Het feit dat je al je acteurs op hippe witte sneakers op het toneel plaatst, maakt van achterhaalde drek niet opeens een hedendaagse zinnige reflectie. Bovendien is het zonde van het talent van alle betrokken acteurs. 

Zomaar een gesprekje over de Nationale Herdenking 15 augustus 1945 en de Indonesische ambassadeur

‘Hoi Lara, goedemorgen! Nou met Pieter dus, van Radio 1. Heb je het al gehoord?’ 

‘Hallo Pieter, goedemorgen. Hmm. Help me even?’

‘Hans Moll heeft per direct zijn functie neergelegd bij de Federatie Indische Nederlanders omdat de ambassadeur van Indonesië een grotere rol krijgt vanavond bij de Nationale Herdenking 15 augustus 1945.’ 

‘…’

‘Wil je daar op reageren?’ 

‘Wat wil je precies van me weten?’ 

‘Wat je daarvan vindt.’ 

‘Wie is Hans Moll eigenlijk?’

‘Dat is eh…’ 

‘Grapje. Ik weet wel wie dat is.’

‘Vind je het terecht? Dat hij is opgestapt?’

‘Is dit nieuws?’ 

‘Er is ophef over de nieuwe invulling van de herdenking. Het lijkt me interessant om het daar over te hebben vanavond in het programma.’ 

‘Waar gaat de ophef precies over?’ 

‘Dat de Indonesische ambassadeur een krans mag leggen.’ 

‘En dat Hans Moll vervolgens per direct zijn functie heeft neergelegd?’ 

‘Dat klopt ja.’ 

‘Ik vind het wel goed nieuws, eigenlijk.’

‘Wat?’ 

‘Nou, beide zaken. Indonesische ambassadeur erbij, Moll weg.’ 

‘Maar wat vind je van de ophef?’ 

‘Waarom heeft Moll eigenlijk zijn functie neergelegd? Hij is voorzitter van de FIN, die club heeft niks met de herdenking te maken.’ 

‘…’ 

‘Dit is toch een beetje alsof ik per direct stop met m’n vrijwilligerswerk als huiswerkbegeleider in Amsterdam-Osdorp omdat Hugo de Jonge een nieuw seniorencomplex opent in Moergestel.’ 

‘Hoe bedoel je?’ 

‘Nogmaals: FIN heeft helemaal niks met die herdenking te maken, dus ik snap het verband niet.’ 

‘Ik ehhh…’  

‘…’ 

‘Haha, ik snap het verband eigenlijk ook niet.’ 

‘Haha. Dat wordt vast een mooi item vanavond.’ 

‘Ja, ehh… Heb je interesse om naar de studio te komen vanavond en hier verder over te spreken in een live-uitzending?’ 

‘Dat lijkt me niet.’ 

‘Oh. Oke.’ 

——————-

Heb een mooie herdenkingsdag, lieve mensen. En denk alsjeblieft aan het belang van nooit meer fascisme, nooit meer racisme, nooit meer uitsluiting en ontmenselijking. En hoe we daar nog niet zijn. En hoe jij zelf voor een betere wereld kunt zorgen. Opdat we leren van het verleden en niet dezelfde fouten herhalen.

<3

Lees meer:

Waarom ik juist wél Keti Koti herdenk en vier

Zojuist las ik de column van Ellen Deckwitz in NRC over hoe het vieren van Keti Koti in haar Indische familie tot onrust leidt. ‘In de Oost was de slavernij groter dan in de West,’ werd er in de familie-app gezegd. ‘Wij horen nergens bij, voor ons geen Keti Koti zolang er geen gelijke erkenning is.’ 

Laat me beginnen met te zeggen: wat een ongelofelijke vooruitgang dat er inmiddels in Indische families überhaupt over slavernij in voormalig Nederlands-Indië wordt gesproken! Zo’n ontwikkeling kun je alleen maar toejuichen en is uiteraard te danken aan het geweldige werk van mensen als Reggie Baay, Marion Bloem, Matthias van Rossum en Nancy Jouwe. Want inderdaad: het systeem van slavernij beperkte zich niet tot wat wij in Nederland lange tijd De West noemden - Suriname en de voormalig Nederlandse-Antillen. Ook in Zuidoost-Azië maakte de Republiek der Verenigde Nederlanden (onder de vlag van de VOC) op grote schaal gebruik van onvrije arbeid. Mensen werden geroofd, weggerukt uit hun woonomgeving, verscheept naar andere eilanden en ook daar ontdaan van hun identiteit.

Wat dat betreft leek slavernij in Zuidoost-Azië onder het handelsimperium van de VOC veel op de Trans-Atlantische slavenhandel, ware het niet dat de afstanden tussen de Indonesische eilanden wat kleiner waren dan de afstand tussen de westkust van Afrika en de Oostkust van Zuid-Amerika. De erfenis van slavernij is in Indonesië daardoor minder zichtbaar in het straatbeeld dan in Suriname. Van Afro-Surinamers is het tot op de dag van vandaag duidelijk hoe zij in Suriname terecht zijn gekomen; in Indonesië valt de herkomst van een specifiek eiland niet altijd meer even goed te herkennen. Toch blijft de opzet van slavernij in beide gebieden hetzelfde: slavernij is ontmenselijking. Bovendien is het niet alleen het stelen van iemands fysieke kracht, het is bovenal een poging geweest tot het roven van mensen hun identiteit, hun wortels. Ik schrijf ‘een poging tot’, want dankzij verzet en veerkracht is dit lang niet altijd gelukt. 

Hier ligt direct de pijn die ik voel bij het lezen van Ellens column. Want als er één ding is gebleken met het op de kaart zetten van Keti Koti, is het dat Afro-Surinamers er veel beter in zijn geslaagd hun kracht, hun veerkracht, hun verhaal te beschermen, dan Indo-Europeanen. Hoe dat komt, heeft met een heleboel factoren te maken. Dat zijn geen factoren die biologisch gezien bij een Indo-Europeaan of juist bij Afro-Surinamers horen - het zou puur racisme zijn dat zo te beschouwen - maar alles met kolonialisme en de erfenis daarvan. Juist het feit dat Indo-Europeanen nú pas over hun slavernijverleden praten, laat zien hoe geslaagd de koloniale missie in voormalig Nederlands-Indië is geweest; hoe de algemeen geaccepteerde norm waarbij witte mannen op grote schaal Indonesische vrouwen seksualiseerden, ‘in huis namen’, hen verkrachtten en hen hun kinderen lieten baren, bijdroeg aan het actief uitwissen van de Indonesische identiteit en geschiedenissen van onderdrukking.

Het is pijnlijk om te zeggen, maar Indo-Europeanen zijn misschien wel het meest voor de koloniale verdeel-en-heers-strategie van de kolonisator ‘gevallen’ dan welke andere bevolkingsgroep dan ook. Het gaf privilege om te focussen op het Nederlanderschap en dat is dan ook wat er decennia lang in voormalig Nederland-Indië is gebeurd. Veel Indo-Europeanen leerden - geïndoctrineerd door de heersende normen en waarden - neer te kijken op hun eigen voorouders en later - eenmaal in Nederland - op andere minderheden. Dat is wat een koloniaal systeem met mensen kan doen. Dat is de erfenis waarin we vandaag de dag leven. 

Als ik Ellens column lees, ontkom ik er niet aan ergens te voelen dat ook haar Indische familieleden zich weer laten verleiden tot de verdeel-en-heers-tactieken die de verhoudingen in de zogenaamde post-koloniale Nederlandse samenleving nog altijd bepalen. Geen Keti Koti vieren tot er gelijke erkenning is? Dus we ondersteunen onze Surinaamse broeders en zusters niet zolang niet ook slavernij in de Oost wordt herdacht? 

Kom op, mensen! Laten we onze woede en energie richten op de macht. Op onze overheid, het koningshuis, Rutte, dat stelletje gekke Indo’s in de Tweede Kamer dat de meest xenofobe partijen van Nederland leidt. We raken onze ketenen pas écht kwijt als we ons losmaken van verdeel-en-heers tactieken en de post-koloniale diaspora solidair kan zijn met elkaar. Daarom vier ik morgen juist wél Keti Koti. Daarom promoot ik 1 juli als nationale vrije dag wél. Daarom wil ik morgen honderdduizenden, miljoenen mensen, Keti Koti vieringen zien bijwonen. Je daagt eurocentrisme niet uit door aan de zijlijn te blijven roepen dat je niet mee mag doen. Solidariteit. Daar komen we verder mee. Solidariteit maakt sterk. Alleen door solidair te zijn kunnen we een einde maken aan koloniale denkbeelden en structuren. Kortom: Pumps up, ook die van jullie, Indische ooms en tantes. En niet alleen morgen. Ook die andere 364 dagen van het jaar. 

Over koloniale grapjes en gedragingen en hoe Nederlandse historici en erfgoed-professionals hier best even mee mogen stoppen

‘Wist u dat Drees om de Katholieke Volkspartij te vriend te houden, de tweede politionele actie heeft goedgekeurd? Je zou kunnen stellen dat de totstandkoming van de AOW indirect te danken is aan de dood van 60.000 Indonesiërs.’ 

‘Ha ha ha!’ Een lachsalvo klinkt door de zaal. 

‘Maar dat heb ik in dit boek maar niet opschreven, want dat lokt natuurlijk veel te felle reacties uit.’ 

Een geparafraseerde quote uit de boekpresentatie van Merdeka, het nieuwste boek van Henk Schulte Nordholt en Harry Poeze. Je zou toch denken dat een doorgewinterde historicus als Henk Schulte Nordholt, zijn grapje wel even zou afstemmen op het onderwerp waar hij over schrijft. Of dat een zaal die geïnteresseerd is in de revolutie periode in Indonesië, niet lacht om een opmerking over de link tussen de Nederlandse oudedagsvoorziening, politieke bondgenootschappen en de totale zinloosheid van het geweld van Operatie Kraai, de zogenoemde tweede politionele actie. Niets blijkt minder waar. Koloniaal gedrag zit zo ingeslepen in onze manier van doen, van praten, van grappen maken, dat men het nauwelijks herkent, laat staan doorheeft. 

Ik zat met gekromde tenen bij de presentatie. Ik was gevraagd om een statement voor te dragen over het boek en hoewel ik Merdeka zelf een bron van interessante en belangrijke informatie vind, werd ik tijdens het schrijven van het statement overvallen door een moreel dilemma. Want ja, natuurlijk kunnen Henk Schulte Nordholt en Harry Poeze een goed en belangrijk boek schrijven over de Indonesische jaren 1942-1950. Het zijn mannen met een enorme schat aan ervaring, Harry betekent veel voor de linkse beweging in Indonesië. Het boek is bovendien ongelofelijk rijk als het gaat om het blootleggen van alle invalshoeken, ontwikkelingen en ervaringen van Indonesische nationalisten vanaf de Japanse invasie tot de soevereiniteitsoverdracht en zelfs de periode daarna. Toch wrong er iets in zowel mijn gedachten als mijn maag. 

Ik dacht dat het lag aan drie dingen, die ik uiteindelijk besloot in mijn statement mee te nemen. Namelijk 1. De ongelijkheid  tussen Nederlandse historici en Indonesische als het gaat om de toegang tot kennis, de archieven en de mogelijkheid om je onderzoeksgebied te bereizen. Waarom moest dit boek, dat in de inleiding zegt de Indonesische nationalistische geschiedschrijving te willen uitdagen, geschreven worden door twee Nederlandse mannen? 2. Waarom richten deze mannen überhaupt hun pijlen op Indonesische geschiedschrijving? Zouden Nederlandse historici niet voorzichtig moeten zijn met dit soort statements en eerst eens kijken naar de eigen geschiedschrijving, die net zo goed nationalistisch is en weinig kritisch? 3. Is de algehele praktijk van Nederlandse historici die onderzoek doen naar de samenleving ‘van de ander’, niet gewoon in de kern koloniaal? Andersom zie ik nog altijd geen Indonesische onderzoekers de Nederlandse archieven in trekken om even een kritisch rapport over Drees te schrijven en dat vervolgens te presenteren in een chique zaal in Jakarta. 

Ik weet niet of m’n boodschap in goede aarde viel. Ik denk het niet, ondanks dat het geen persoonlijke aanval betrof, maar vooral kritiek op een systeem dat door koloniale verhoudingen is ontstaan. Henk Schulte Nordholt liep na afloop weg midden in ons gesprek, Harry Poeze heb ik niet meer gezien. Dat kan natuurlijk gaan om een misverstand, misschien zat ik net even op de wc toen dhr. Poeze huiswaarts ging. Ik zal daar dus verder geen conclusies aan verbinden. Het maakte wel dat ik onderweg naar huis nadacht over deze praktijk van enerzijds de waarheid zeggen over hoe je denkt en anderzijds voelen dat zo’n boodschap misschien niet per se welkom is op een boekpresentatie. De gedachtes hierover in combinatie met het voorval over de AOW-voorziening en de dood van zestigduizend Indonesiërs maakten dat ik plotseling begreep waar mijn échte probleem zit met boeken als Merdeka, geschreven door Henk en Harry. 

Het is net zoals ik zag bij het Rijksmuseum. Hoe Taco Dibbits en Harm Stevens in pak proosten op een tentoonstelling over de Indonesische Revolutie, hoe ze met rechte rug lopen door de ruimte. ‘Zie je hoe goed we bezig zijn! We hebben ook oog voor de andere kant van het verhaal, voor de zwarte bladzijde. En we hebben het gedaan mét Indonesische conservatoren. Zo ruimdenkend zijn we!’

Toch lieten zij, toen puntje bij paaltje kwam, de Indonesische conservator Bonnie Triyana publiekelijk vallen door te stellen dat de term ‘bersiap’ nooit uit de tentoonstelling was gehaald en dat het opiniestuk dat Bonnie schreef voor NRC slechts een persoonlijke interpretatie van hem was. Een statement dat niet waar is. Daarnaast maakt de tentoonstelling gebruik van gestolen persoonlijke eigendommen van Indonesische nationalisten, zonder daar duidelijk rekenschap voor af te leggen en een vraag op te werpen over de ethische keuzes achter het tentoonstellen van persoonlijke voorwerpen van mensen die door het Nederlandse leger zijn vermoord. Kortom: Er wordt te makkelijk over Indonesische lichamen heen gestapt, over zowel de levende (in dit geval Bonnie) als de doden. 

Dat proefde ik bij het lezen van Merdeka en bij de boekpresentatie weer. Voor Henk Schulte Nordholt en Harry Poeze zijn Indonesische mensen en de Indonesische geschiedenis, een onderzoeksobject. Het is geen geschiedenis die ze leven, geen herkomst die ze in hun lijf voelen, die bewust hun identiteit kleurt, hun bestaan op aarde bepaalt. Daarom kunnen ze zich zo makkelijk het onderwerp toe-eigenen zonder ook maar enigszins rekenschap te geven van morele afwegingen en ethische dilemma’s. Daarom kan Henk een grapje maken over de AOW en zestigduizend dode Indonesiers. Daarom kan hij, toen ik hem hierop wees, opnieuw een grapje maken door zijn antwoord in leiden met: ‘Ik ontvang overigens ook AOW’, in plaats van toe te geven dat zo’n opmerking gewoon misplaatst is. 

De Nederlandse kolonisatie van Indonesië en de poging tot herbezetting in de periode 1945-1949 kleurde miljoenen mensenlevens. Er gaat geen dag voorbij zonder dat ik daaraan denk en de impact van dat verleden voel. Het zou mensen als Henk, Harry*, Harm en Taco sieren als ze eens nadenken over hoe datzelfde verleden hén kleurt, hún identiteit bepaalt. Misschien dat koloniaal gedrag dan eindelijk eens echt kan worden ontmanteld.

*

*

*

*

—> Henk Schulte Nordholt reageerde op dit stuk door te mailen dat er sprake is van een misverstand. Zijn opmerking over de AOW was niet grappig bedoelt en dat hij wegliep uit ons gesprek had te maken met dat hij snel weg moest. Hij noemt mijn statement politiek correct. Over het niet betrekken van Indonesische historici schrijft hij dat Indonesische historici te maken hebben met oppressie vanuit het Indonesische leger en hem daarom vroegen dit boek te schrijven. Tevens stelt hij dat er wel degelijk wordt gewerkt aan de opleiding van een nieuwe generatie Indonesische historici, maar dat dit zich wellicht buiten mijn waarneming voltrekt.

---

Lees In haar voetsporen

Bestel het boek hier!

naar webwinkel

Gaat het nou alweer over de term 'Bersiap'?

Aanvulling! Ik schreef het blog hieronder nadat ik hoorde dat de FIN een aangifte tegen de historicus Bonnie Triyana ging indienen. Het blog is dus puur een reactie op de aangifte en FIN’s aanname dat Triyana een Bersiap-ontkenner zou zijn. Ik ben een voorstander van een gezonde discussie over terminologie n.a.v. Triyana’s stuk en de keuzes van het Rijksmuseum, echter vind ik dat een reactie zoals die van FIN (die onterecht in de media stelt ‘De Indische Nederlander’ te representeren) daar niet aan bijdraagt. Ik weet hoe belangrijk de term ‘Bersiap’ is voor Indische mensen in Nederland en hoeveel pijn het doet dat de trauma’s, ontstaan in een golf van anti-koloniaal geweld, nauwelijks (officieel) erkend zijn. De term ‘Bersiap’ heeft een emotionele waarde vanuit Nederlands-Indisch perspectief. Over hoe zich dit verhoudt tot een tentoonstelling maken en een wetenschappelijk standpunt dat zoveel mogelijk los staat van (koloniale) framing, zullen prof. Remco Raben en ik het zondag 16 januari hebben in OVT om 10.00 op NPO Radio 1.

——

O nee! Ophef! Er heeft een Indonesische historicus aangekaart dat de term ‘Bersiap’ in Indonesië niet gebruikt wordt om het geweld van Indonesische zijde na het uitroepen van de Indonesische onafhankelijkheid te benoemen. En dat daarom ‘Bersiap’ ook geen gangbare term zal zijn in de tentoonstelling Revolusi, binnenkort te zien in het Rijksmuseum. Volgens deze historicus, tevens gastcurator van deze tentoonstelling, Bonnie Triyana, gaat de term ‘bersiap’ namelijk voorbij aan de veelzijdigheid en diversiteit van het geweld dat plaatsvond in de maanden na 17 augustus 1945 en focust de term teveel op de Nederlandse framing van bloeddorstige Indonesiërs, die het in de revolutie-periode gemunt hadden op witte Nederlanders en Indo-Europeanen. Dit terwijl er in diezelfde periode door revolutionairen óók veelvuldig geweld plaatsvond tegen Indonesische leiders, veelal mensen die hadden samengewerkt met het Nederlandse koloniale regime en het feodaal gezag representeerden. Om die reden benoemt Triyana in een artikel in NRC dat er andere termen worden gebruikt in Indonesië om deze periode aan te duiden en dat bovendien al het geweld van toen in het licht moet worden gezien van een revolutie die voortkwam uit koloniale en feodale onderdrukking en dus niet zuiver etnisch gemotiveerd was, iets wat door de term ‘Bersiap’ wel gesuggereerd wordt.

Nou, zoiets mag een historicus natuurlijk niet zeggen. En al helemaal geen Indonesische! Wat denkt die meneer wel? Die wordt zeker gefinancierd door de Indonesische overheid! Bersiap niet gebruiken is bersiap ontkennen en dus werd meneer vandaag aangeklaagd door niemand minder dan de Federatie Indische Nederlanders. Wat fijn toch, dat we in Nederland zulke fijne mensen hebben die direct in de frontlinie paraat staan om ons te beschermen tegen zoveel onheil. Ik moet de heren van het FIN nageven: ik slaap echt een stuk beter sinds ik weet dat zij er zijn. Helden zijn het! Het is een gotspe dat ze nog niet geridderd zijn. 

Aduh, alle gekheid op een stokje. Het is wel vervelend dat Hans Moll van de Federatie Indische Nederlanders een paar jaar terug zijn baan bij NRC heeft opgegeven of is kwijtgeraakt, want heeft hij nou echt niets beters te doen dan dit soort aangiftes indienen? Triyana ontkent het geweld tegen witte Nederlanders en Indo-Europeanen helemaal niet; hij toont slechts een historiografische afweging rondom terminologie. 

Oh goh.. Is dat het nou? Ja. We kunnen dus allemaal met een gerust hart gaan slapen, de mannetjes van FIN incluis. Selamat tidur, zeg ik tegen hen. Hopelijk weten ze nog wat dat betekent.

A letter to my ancestor - een brief aan mijn voormoeder

In opdracht van het Read My World Festival schreef ik deze ‘Letter to my ancestor’. Ik droeg de brief op 4 september 2021 voor op het Read My World Festival in de Tolhuishuin in Amsterdam. De blouse die ik draag op de foto is van mijn overgrootmoeder geweest, Elisabeth Dammerboer.

Lieve Si Doeamil, 

k schrijf u deze brief in het Nederlands, al weet ik niet zeker of u deze taal ook sprak, kon verstaan of kon lezen. Eigenlijk weet ik vrij weinig over u. Het enige wat ik weet is dat u heeft bestaan en dat u vier kinderen heeft gekregen met Hollandse namen. Johan-Theodoor, Marie, Antoon en Bertha. Hun vader was Jacob Stins en in 1905 liet hij bij de burgerlijke stand van Nederlands-Indië een akte opstellen waarin hij zijn kinderen erkende. Dat was nodig, want ze waren ‘buitenhuwelijk verwerkt bij de Inlandsche vrouw Si Doeamil’. Zo staat het in de akte, die vandaag de dag, ruim honderdvijftien jaar na uitgifte, bij mijn ouders thuis in een kluis ligt. 

Mijn moeder, de dochter van uw kleindochter, en mijn vader wonen aan het uiteinde van een blok rijtjeswoningen in een stad waar u misschien weleens van gehoord heeft. In Amsterdam, de hoofdstad van het land waar de man die u tenminste vier keer heeft bevrucht, vandaan komt. Mijn ouders wonen in Amsterdam-Zuidoost, een wijk die in de jaren ’60 werd gebouwd in de polders buiten de stad. In een straat vol lage eengezinswoningen die aan elkaar geregen zijn als saté. 

Kunt u zich zo’n wijk vol rijtjeswoningen voorstellen? En dat daar dan, in het achterste huis van zo’n langwerpig blok van rode bakstenen, verscholen in een geheime hoek, een kluis staat? Met daarin als belangrijkste document dat oude vergeelde papier, gerafeld aan de randen, waarop uw naam geschreven staat? Si Doeamil. De negen letters van uw naam, reisden vanuit de heuvels van Oost Tapanuli op Sumatra naar de bebouwde polders van Nederland. 

Had u dat ooit verwacht? Had u dat gehoopt? Heeft u dat durven hopen?

Ik weet inmiddels dat uw lot niet gunstig is geweest. Een van uw kleinzonen, heeft mij vlak voor zijn dood nog kunnen vertellen dat u op een dag door Jacob Stins bent weggestuurd. U moest uw kinderen achterlaten. Uw oudste zoon, mijn overgrootvader, was toen acht jaar. Zijn broers en zussen zes jaar, vier en twee. Ze werden overgelaten aan de nieuwe vrouw van Jacob Stins en werden Europees opgevoed. Daardoor weet ik niet hoe u eruitzag, wat u belangrijk vond in het leven, wat uw dromen waren. Daarom leerde ik als kind niets over uw cultuur, over uw taal, uw gebruiken. Ze zeggen dat u Batak was, afstammeling van een van de Batak-families die leven op Noord-Sumatra. Maar zelfs nu ik al drie keer in uw geboortestreek ben geweest, ken ik meer woorden in het Sranan Tongo, de taal van Suriname die je in Amsterdam Zuidoost veel hoort, dan in het Batak. Het spijt me om het u te moeten zeggen, maar uw eeuwenoude cultuur is in onze familie verloren gegaan. U of uw kinderen hebben daar zelf nooit voor gekozen. 

Want wist u eigenlijk, dat met het opstellen van de akte van erkenning door Jacob Stins, uw kinderen andere rechten kregen dan u? Dat zij daarmee toegang kregen tot Hollandse scholen, dat zij slechts Nederlands mochten spreken? Dat hen geleerd werd over de Franse Revolutie, over Willem van Oranje, over Wilhelmina? En dat zij als volwassenen betere banen kregen en leerden om mensen zoals u, hun moeders, de oorspronkelijke bewoners van de Indische archipel, te commanderen zoals ook de witten dat deden? Dat zij op den duur hun bruine huid zelfs leken te vergeten, of tenminste zoveel mogelijk probeerden te verhullen met Europese pakken, jurken, hoeden, schoenen en kennis over Chopin, Bach, tennis en badminton?

Uw zoon, mijn overgrootvader, deed hetzelfde. Op de foto’s die ik van hem heb, draagt hij altijd Westerse kleding. Hij had personeel in huis. Bedienden. Mensen die wij nu Indonesiërs noemen en die net als u onder het Inlandse recht vielen. Voor hen was er nauwelijks toegang tot onderwijs of tot de goed betaalde banen. 

Begrijp me niet verkeerd. Ik wil hiermee niet zeggen dat uw zoon een slechte man was. Sterker nog, mijn oma zei altijd dat haar vader de liefste vader was die een kind zich kan wensen. Hij was vast ook aardig voor zijn personeel en droeg bovendien altijd een groot verlies bij zich; kan een kind dat zijn moeder op zo’n brute wijze is verloren, zich ooit een compleet mens voelen? 

Toch vraag ik me af: maakt mijn persoonlijke sympathie voor mijn overgrootvader de geschiedenis minder pijnlijk? Of juist pijnlijker? Want door de rassenscheiding in Nederlands-Indië werden moeders en kinderen niet alleen uit elkaar gedreven; het zorgde er ook voor dat de meeste Indo-Europeanen zich zó Nederlands gingen gedragen en voelen, dat zij in de loop van de twintigste eeuw de groeiende roep om gelijkwaardigheid en zelfs onafhankelijkheid vanuit de Indonesische bevolking niet konden of wilden begrijpen. Het leidde tot een broederstrijd, waarbij Indonesische vrijheidsstrijders in de jaren na de Tweede Wereldoorlog Indo-Europeanen vermoordden en andersom. ‘In Indonesië konden wij niet blijven,’ zei mijn oma, uw kleindochter, altijd. ‘De Indonesiërs haatten ons.’ Zij, uw oudste zoon en zijn vrouw, vertrokken toen de onafhankelijke Republiek Indonesië een feit werd, daarom naar Nederland. 

Ik werd ruim veertig jaar na hun aankomst hier geboren en leerde nauwelijks iets over het verleden van onze familie. Het enige wat is wist is dat wij onszelf Indisch noemden en dat we ‘selamat makan’ zeiden voor het eten. Dat we op speciale dagen naar de toko reden en dan rendang kochten, sajoer lodeh en tempé. 

Toch, na al die jaren, overleefde nog iets anders. Dat realiseerde ik me pas toen ik als achttienjarige voor het eerst naar Sumatra reisde en daar de treffende gelijkenis vond van mijn huidskleur met de mensen daar. En niet alleen dat; hun stemmen, hun muziek, ze resoneerden tot in het binnenste van mijn ziel. 

Sindsdien staan in mijn kast, in zo’n zelfde blok woningen als waarin mijn ouders wonen, drie houten beeldjes, gekocht aan het Tobameer op Noord-Sumatra. Het zijn beeldjes van de Batak koning en koningin en van een Batak-huis. Soms hou ik ze even vast en druk ze tegen mijn hart. Want nu ik weet waar de kleur van mijn huid vandaan komt, zal ik het nooit meer vergeten. Ik zal uw naam doorvertellen aan mijn kinderen als ik ze ooit mag krijgen. En ik zal hen dan extra vaak vasthouden, knuffelen, liefkozen, omdat ik weet dat er een moeder is geweest in mijn familie, die dat niet heeft mogen doen.

Horas, lieve Si Doeamil. 

Je verre kleinkind, 

Lara 

---

Meer lezen? Koop mijn boek In haar Voetsporen of lees onderstaande blogs:

Toespraak dekoloniale Indië-herdenking 16 augustus 2021

Deze woorden sprak ik op 16 augustus 2021 bij het Indië-Nederland monument op een herdenking en viering georganiseerd door Benjamin Caton. De andere sprekers waren Francisca Pattipilohy, Sarah Sahertian en stadsdeelbestuurder Flora Breemer. De krans werd gelegd door Francisca Pattipilohy, Edu Dumasy en mij. Op het lint van de krans staat: ‘Voor alle doden en hen die op welke manier dan ook nog pijn ervaren van de koloniale geschiedenis.’

Beste aanwezigen, 

‘Emancipate yourself from mental slavery, non but ourselves can free our mind’, wie kent deze zinnen uit Bob Marley’s Redemption Song niet? Ik denk dat ze voor velen hier bekend zijn en ik twijfelde dan ook of ik met deze woorden mijn verhaal moest openen. Het is immers de angst van iedereen die schrijft om in clichés te vervallen of om woorden te herhalen die al zo vaak zijn herhaalt. En toch, ik ben zojuist met Bob Marley begonnen. Omdat zijn woorden nog altijd waar zijn, veertig jaar nadat Redemption Song uit kwam. Alleen jijzelf, kan je eigen geest en gedachtes bevrijden. Door nieuwsgierig te zijn, kritisch, door machtsstructuren te bevragen, door te leren van anderen, zonder alles wat er tegen je gezegd wordt klakkeloos over te nemen. 

Ik zeg dat hier, op deze bijzondere herdenking, omdat juist dit initiatief vandaag een voorbeeld is van emancipatie. Een vorm van emancipatie van de vrije geest, een geest die afstand neemt van hokjes. Ik zal jullie vertellen waarom ik dat zo zie. 

Ooit zat ik met mijn oma aan de eettafel en ik vroeg haar wat het betekent om Indisch te zijn. Het betekent dat je gemengd bent, zei ze. En dat onze familie uit Nederlands-Indië komt. Ze vertelde me verder niet zo veel over ons familieverleden en toch werden woorden als baboe, djongos, bersiap, jappen, jappenkamp en repatriatie onbewust onderdeel van mijn woordenschat. Ik leerde: Oma had een heel mooi leven in Nederlands-Indië, totdat alles werd verwoest door de Jap en later door de Indonesiers; boze pemoeda’s, die de straten onveilig maakten en iedere Indo-Europeaan of Nederlander aan een bamboestok wilden rijgen in ruil voor hun onafhankelijkheid. Ik leerde daarbij ook nog iets anders, namelijk dat wij, wij Indische Nederlanders, géén Indonesiers zijn. Dat die domme Belanda’s het verschil niet wisten was tot daar aan toe, maar ik Indisch meisje, moest het in m’n oren knopen als het feit dat je rijst eet met een lepel en niet met een vork: Indonesiers zijn anders dan wij. Wij zijn Europees en dus met een ander verleden en een andere mentaliteit. 

Lang heb ik dit onderscheid zelf benadrukt, zonder precies te begrijpen waarom. En ik zeg lang, omdat het tot ongeveer mijn 26ste duurde voor ik begon te beseffen dat het constante onderscheid tussen Indo, Indonesiër, Ambonees, Molukker, Nederlander, constructen zijn die ooit in het leven zijn geroepen om hiërarchie te creëren. Om juist datgene wat wij nu in Artikel 1 zo belangrijk zeggen te vinden, namelijk gelijkheid, te verwerpen. In de koloniale tijd was je afkomst weten, het liefst bevestigd op een papiertje, van levensbelang. Het bepaalde niet alleen je kansen, het bepaalde ook hoe je je moest gedragen, hoe je moest denken. Daarbij gold: hoe Europeser, hoe beter. Hoe diep dat tot mensen doordrong, blijkt uit een verhaal dat meneer Ron Mertens, hier nu ook aanwezig, gisteren aan mij vertelde. Hij vertelde mij dat zijn Javaanse oma, zijn nichtje die een Hollandse vader had, meer zakgeld gaf dan hem. Zijn vader was immers een Indo-Europeaan en dus lager. Ik benoem dit om aan te tonen dat beelden van minderwaardigheid door mensen onbewust kunnen worden geïnternaliseerd, zelfs als je er zelf door onderdrukt wordt. Datzelfde geldt voor beelden over superioriteit. Je beter of slechter voelen dan een ander, komt vaak door wat er als kind aan je wordt verteld. 

Lang dacht ik dus dat ik slechts toebehoorde aan één hokje. Een Indisch hokje. Een identiteit verbonden met een kolonie. Tot ik op een dag in de spiegel keek en dacht: de manier waarop ik eruit zie, de manier waarop m’n moeder eruit ziet, de manier waarop m’n oma eruit zag: als we gemengd zijn, waarom weet ik dan niets over de Indonesische mannen en vrouwen uit mijn familie? Waarom heb ik geleerd dat we gemengd zijn, maar niets over waar die gemengdheid vandaan komt? En als Nederlands-Indië zo’n paradijs was, waarom bevochten Indonesiers dan, soms zo hardhandig, hun vrijheid?

U bent hier vanavond naar deze dekoloniale herdenking gekomen, dus ik ga ervan uit dat u de geschiedenis al lang niet meer vanuit één perspectief belicht. Dat u het verhaal dat ik net schetste, van paradijs naar Japanse bezetting, naar bersiap en afscheid van Indië, niet meer als een volledig verhaal beschouwt. Want waarom ik nu in Nederland leef en Nederlands spreek, heeft geen onschuldige reden. Indo-Europeanen, maar ook Molukkers, werd geleerd de eigen afkomst te vergeten. In ruil voor een beter leven, in ruil voor een betere positie. Het doet pijn om te beseffen dat vele mannen en vrouwen die ook hebben bijgedragen aan mijn DNA, zo lang geen onderdeel mochten zijn van onze geschiedenis, van ons verhaal. Want juist die Europese indoctrinatie, creëerde afstand, in plaats van verbinding en solidariteit. Dat gebeurde bewust, om de koloniale status quo te beschermen. Het gevolg was dat onze verhalen als de zijtakken van een rivier uiteen kwamen te liggen om elkaar lange tijd niet meer te vinden. 

Daarom ben ik dankbaar voor vanavond. Omdat ik op deze manier verschillende verhalen wél met elkaar kan verbinden. En dat mag best botsen. Ik mag pijn en verdriet voelen voor het feit dat mijn oma haar land verloor, dat haar wereld instortte met de komst van de Japanners en later door de Indonesische onafhankelijkheid. Ik mag haar angst voelen voor Indonesische strijders die het gemunt hadden op Indo-Europeanen en alles en iedereen dat geassocieerd werd met Nederlandse kolonialisme. 

Tegelijkertijd mag ik ook vieren dat datzelfde Nederlandse koloniale systeem omver werd geworpen, op 17 augustus 1945. Ik erken de onafhankelijkheid van Indonesië op die datum, omdat de mensen die daarvoor streden óók mijn broeders en zusters zijn. Ik ontken niet dat er in de jaren 1945 - 1950 Indo’s zijn vermoord vanwege hun afkomst, net zo min dat ik ontken dat in diezelfde jaren en in al die jaren daarvoor door Nederlands kolonialisme honderdduizenden Indonesiers het leven lieten zodat onder ander mijn oma een mooi leven kon hebben. Een geschiedenis waar ik nu nog altijd de vruchten van pluk. Bovendien is het logisch dat hoe langer je mensen opsluit, hoe harder ze op een gegeven moment moeten vechten voor hun vrijheid. Vrijheid is een universeel recht. Het behoort niet slechts toe tot mensen met - als is het maar een druppeltje - Europees bloed.

Met dat in mijn gedachten sta ik vanavond hier en daarnaast met nog iets anders. Namelijk met de oproep om het verleden niet te vergeten, maar tegelijkertijd ook te erkennen dat het verleden slechts één van de factoren is die het nu en onze toekomst bepaalt. We hoeven structuren en hokjes niet over te nemen. Sterker nog: ik wil de wrok die mijn oma had naar Indonesië of naar Japanners niet erven. Ik wil niet zeggen: Ik ben een Indo, dat is een Indonesiër, dat is een Surinamer, dat een Marokkaan en daar dan een waardeoordeel over vellen. 

Daarom ben ik trots dat, hoe toevallig dat ook is, mijn beste vriendin een Japanse moeder heeft en ik inmiddels in Indonesië vele vrienden heb. Wij overwinnen de geschiedenis en hetzelfde geldt voor de rest van mijn omgeving. Hoe verschillend onze achtergronden ook zijn, wij kijken niet neer op elkaar vanwege onze afkomst of huidskleur. Ik vind het vreselijk dat het ooit anders was en dat wil ik herdenken. Maar ik vier ook dat wij de toekomst zijn en dat wij niet alleen voelen, maar wéten door liefde dat wij wij gelijkwaardig zijn aan elkaar. Of je nou hier woont in Amsterdam, in Tokio of in Jakarta. Wij kunnen opstaan, samen, tegen ongelijkheid en een blok vormen. Verbind en heers in plaats van verdeel en heers. Dat besef is de grootste overwinning op zowel fascisme als kolonialisme. 

We forward in this generation
Triumphantly, zong Bob Marley ook. 

Laten we dat doen. 

Bedankt. 

Ben ik slechts een halve (de)koloniaal?

Het post-koloniale debat in Nederland is de afgelopen jaren veranderd en bovendien in een stroomversnelling geraakt door de BLM-demonstraties. Er is een tentoonstelling over slavernij in het Rijksmuseum, in de tentoonstelling van de Gouden Koets in het Amsterdam Museum wordt ook het koloniale verleden van Nederland belicht, de Surinaamse School is nu te zien in het Stedelijk Museum, net als tentoonstellingen over Banda in het West Fries Museum en het Scheepvaartmuseum. Daarnaast komt Museum Sophiahof binnenkort met een tentoonstelling over dekolonisatie, verschijnt het ene slavernij-geschiedenisboek na het andere, hebben we het over het dekoloniseren van koloniale (museum)collecties, kijken we massaal naar de film De Oost en speelt het Nationale Theater De eeuw van mijn moeder, een voorstelling van Eric de Vroedt over zijn Indische moeder en haar wortels in een koloniale samenleving.

Zoals ooit mijn ogen werden geopend door activisten van het eerste uur, zo lijkt met name de culturele sector in Nederland nu ook vanuit het warme bedje van privileges te zijn ontwaakt. Dat het zo lang heeft moeten duren, komt natuurlijk doordat dat bedje ongelofelijk lekker ligt en lange tijd vooral werd gevuld door mensen die zichzelf in elkaar bevestigd zien. Het is logisch dat daarom tot voor kort dezelfde narratieven de Nederlandse natie van een identiteit voorzagen. Verhalen waarin Anton de Kom, Tula en Soekarno oproerkraaiers waren; Rembrandt, van Gogh en Hals de enige échte kunstenaars en Nederland wel een rechtvaardige natie móest zijn, omdat wij hier als eerste het homohuwelijk invoerden. 

Ben ik dan blij nu? Dat er eindelijk ruimte ontstaat voor de verhalen van mensen die eeuwenlang vanaf de zijlijn moesten roepen, zonder gehoord te worden? Natuurlijk! Het is geweldig dat de tijd is aangebroken waarin witte museum- en theaterdirecteuren eindelijk onze verhalen ontdekken en op waarde schatten. Hulde! En het is al helemaal mooi dat al die tentoonstellingen zo feestelijk geopend worden, met chique hapjes, champagne en zelfs visites van de koning en koningin. 

Klink ik cynisch? Dat ben ik ook wel een beetje. Want naast blijdschap en optimisme, voel ik me vooralsnog óók vaak ongemakkelijk. Want hoe dekoloniaal tentoonstellingen, voorstellingen, films of boeken ook kunnen zijn: we leven nog altijd in een koloniale wereld. In een wereld waarin je je verhaal pas kan vertellen, als grote witte instituten van het belang doordrongen zijn; in een wereld waarin de Nederlandse overheid schandalig lage bedragen betaalt aan mensen die slachtoffer zijn geworden van Nederlands koloniaal geweld; in een wereld waarin de slechtst betaalde arbeid nog altijd is uitbesteed aan landen buiten Europa, waar de gezondheidszorg slecht is en waar arbeidsvoorwaarden vaak gebaseerd zijn op het recht om te overleven. En zelfs daar is niet altijd sprake van. Kijk maar naar Qatar, waar we volgend jaar voetbalteams staan toe te juichen in stadia waar tijdens de bouw duizenden arbeidsmigranten zijn omgekomen. Ook las ik in Volkskrant Magazine van deze week een groot interview met Shawn Harris, oprichter van Nature’s Pride, het bedrijf achter de eetrijp avocado’s. Ze cashte miljoenen toen ze het bedrijf in 2017 verkocht. Het verhaal wordt door de Volkskrant-journalist gepresenteerd als succesverhaal. Waarom wordt haar niet gevraagd hoe het kan dat de voormalig CEO een miljoenenwinst maakt, terwijl ecologische systemen en lokale gemeenschappen in Zuid-Amerika compleet worden ontregeld door de westerse vraag naar avocado’s? Daar waar de één miljoenen verdient, móet een ander wel verliezen of in ieder geval niet evenredig profiteren. Dat systeem is nog niet lang niet ontmanteld, sterker nog, onze hele wereldeconomie is hierop gebaseerd. 

Het is dan ook om díe redenen dat ik niet alleen blij en optimistisch kan zijn over de ontwikkelingen binnen de museum, cultuur- en erfgoedwereld. Natuurlijk, het zijn betere stappen dan helemaal niks doen, maar vaak vraag ik me ook af: Zijn we wel kritisch genoeg? Zijn wij, zolang wij op onze nieuwste Nike Air Maxjes, met een avocadotoastje in de hand, onze koning toejuichen terwijl hij het belang van meerstemmigheid probeert te benadrukken, niet eigenlijk slechts halve dekolonialen? Mensen die vooral bezig zijn met elkaar complimenteren met hoe rechtvaardig we bezig zijn maar tegelijkertijd op onze nieuwe sneakers en H&M kleding dit systeem in stand houden en er zelfs aan verdienen? Daarbij komt ook nog eens dat we het Koningshuis met de aanwezigheid van de Koning bij een dekoloniale tentoonstelling op een voetstuk plaatsen, terwijl de Oranjes dik geld hebben verdiend aan koloniale aandelen en ik Willem Alexander vooralsnog nooit iets heb horen zeggen over hoe we dié collectie aan munten en goud gaan compenseren en dekoloniseren.

Doen we er dus goed aan, aan die feestelijke openingen en de promotie van meerstemmigheid, zolang het onrecht de wereld niet uit is? Of moeten we - ik zeg nadrukkelijk ‘we’, want ik doe hier net zo goed aan mee - dan maar stoppen met de kleine successen in het leven vieren? Ik denk hier vaak over na, maar tot nu toe is mijn conclusie dat hier ook geen oplossing in schuilt. We zíjn immers onderdeel van een onrechtvaardige wereld en het besef dat ik misschien niet sterk genoeg ben om zelf los te komen van dit systeem, maakt me bovendien steeds vaker moedeloos in plaats van strijdvaardig. Ik heb het vieren van kleine stappen richting vooruitgang dan ook nodig, zij het met een vol contradicties gevulde onderbuik. Dat leidt vaak tot vele mentale tegenstrijdigheden, waarbij ik op maatschappelijk niveau aan de ene kant trots ben op wat er nu in Nederland allemaal wordt georganiseerd en me aan de andere kant afvraag of we hiermee wel daadwerkelijk tot de kern komen van datgene wat de erfenis van kolonialisme inhoudt. Op persoonlijk niveau denk ik vaak dingen als: Kan ik een dekoloniaal mens zijn en tegelijkertijd met het geld dat ik verdien door een kritische lezing te geven, m’n auto vol tanken bij Shell?

Ik vrees dat het antwoord op die laatste vraag eerder naar ‘nee’ neigt, waarmee ik vooral concludeer dat in deze wereld écht dekoloniaal zijn, offers vraagt die ik misschien wel nooit zal kunnen maken. Wat ik dan dus vooral hoop, is dat mezelf dit soort vragen stellen me dan tenminste wakker en bewust houdt. Dat ik nooit CEO’s zal interviewen zonder te vragen hoe ze hun vergaarde welvaart terug willen geven aan de mensen zonder wie hun bankrekening nooit zo goed gevuld was geraakt. En dat ik zelf nooit zoveel geld bezit, dat ik net zoals Sywert van Lienden, door anderen een moreel kompas moet laten opstellen. Want als er één ding is wat ik zeker weet, dan is het dat kolonialisme en kapitalisme vele mensen financieel rijker heeft gemaakt, maar sociaal steeds armer. Daarom denk ik steeds vaker: fijn dat ik me ongemakkelijk voel, dat die contradicties voor buikpijn zorgen. Dat ik dit glas champagne wil drinken, maar tegelijkertijd óók op de grond wil smijten. Zolang ik dat ongemak voel, optimisme én cynisme in mij naast elkaar bestaan, heeft het doorgeslagen kapitalisme namelijk nog niet gewonnen en bestaat er een kans dat ik ooit een dekoloniale tentoonstelling zal bezoeken in een daadwerkelijke post-koloniale wereld. 

Ik heb heimwee naar Indonesië en ik vind het vreselijk irritant en decadent

Ik heb heimwee naar Indonesië en ik vind het vreselijk irritant van mezelf. Niet alleen omdat ik hierdoor onrustig naar de serie van David van Reybrouck heb gekeken, waarbij emoties als jaloezie en bewondering sowieso al in een constante strijd verkeerden, ook omdat ik mijn heimwee verwend en decadent vind. Want wie ben ik, Europees meisje, dat ik in mijn dertigjarig bestaan al vijf keer naar en door Indonesië heb mogen reizen? Dat ik door een idioot toeval, namelijk door geboren te worden in Nederland, met mijn euro’s zorgeloos door dat land heb mogen trekken? Mijn zoektocht naar roots, geschiedenis en verbinding met een deel van mijn genen, wordt mede mogelijk gemaakt door de ongelijkheid in de wereld. Daar ben ik me constant en altijd van bewust en toch zit ik hier, achter mijn MacBook in mijn koophuis in Amsterdam-Osdorp, met buikpijn naar foto’s te kijken van Sumatra en te balen dat het nog lang zal duren, voor ik weer naar de andere kant van de wereld kan vliegen.

De knoop in mijn maag verstevigt zich, omdat ik de foto’s kan ruiken en kan proeven, kan horen, maar de afgebeelde omgeving niet kan aanraken. Ik verlang naar zitten op een plastic stoeltje aan de rand van een drukke weg, naar een stalletje met rijen vol verschillende gerechten uit Padang of naar een kaki lima met één wadjan; de beste nasi gorengs die je ooit zult eten. Ik verlang naar de warmte die je nooit kunt omschrijven tot je hem hebt gevoeld. De warmte die zoet ruikt, naar kretek, durian, benzine. Ik verlang naar hotelkamers waarin je ogen constant prikken door de geur van mottenballen; ijsthee met grote stukken ijs die je van reisgidsen niet mag drinken. Ik verlang naar vrienden in Jakarta, Medan, Yogjakarta en Ubud, van wie ik hoop dat ik ze ook eens of weer in Nederland mag ontvangen. Ik verlang naar het groen, de tropen die het altijd winnen van beton en krakend asfalt. Ik verlang naar lange treinreizen dwars door Java, de gesprekken met vreemden die me vragen waar ik vandaan kom. (Goede vraag, waar kom ik vandaan?) Ik verlang naar zoveel dingen waarvan ik me tegelijkertijd afvraag: romantiseer ik dit niet allemaal? En in hoeverre is mijn eigen heimwee equivalent aan nostalgie en tempo doeloe? Ken ik Indonesië eigenlijk niet zoals mijn oma Nederlands-Indië kende, met als enig verschil dat het land nu bestuurd wordt door mensen van daar in plaats van door mensen van hier? 

Wellicht is mijn heimwee vandaag extra sterk, omdat het vandaag precies twaalf jaar geleden is dat ik met mijn beste vriendin voor het eerst vertrok naar Zuidoost-Azië. Achttien jaar oud waren we en we bezochten Indonesië nadat we eerst twee maanden door Thailand, Maleisië en Singapore hadden gereisd. Ik weet nog hoe ik plotseling thuis vond in een wit busje dat hortend en stotend Bukittinggi uitreed, de uitgestrekte heuvels in waar ik eerder was geweest zonder te herinneren wanneer. Hoe ik de klanken van Batak-liederen herkende zonder ze ooit eerder te hebben gehoord. Hoe je je rijk en arm tegelijkertijd kan voelen; rijk door alle mogelijkheden die ik heb als kind uit Europa, arm door alles wat ook had kunnen zijn maar door tijd, normen en keuzes is kwijtgeraakt. 

Vandaag haat ik het om verscheurd te zijn tussen twee werelddelen. Tussen privileges en het niet weten wanneer je iets toe-eigent of juist herontdekt omdat het in het diepste van je zijn bij je hoort. Indo-Europeaan, kind van twee culturen. Als ik straks mijn hond uit laat in de Hollandse polder, zal ik diep in- en uitademen en proberen om hetzelfde te voelen als in Indonesië. Dat ik hier thuis hoor, omdat ook hier mijn voorvaderen me roepen. Of ben ik hun stemmen inmiddels zo gewend, dat ik ze niet meer kan onderscheiden van de wind en de regen? Misschien zijn ze stil, omdat ik voorlopig gewoon bij hen ben, hier, in Nederland. 

Brief aan oma

Lieve oma,

Ik moet iets corrigeren. Gisteravond was ik te gast in de uitzending van AM LIVE van het Amsterdam Museum. Ik zei daarin dat je op Sumatra, toen Westerling net na de Tweede Wereldoorlog aankwam in Medan, voor hem gewerkt hebt en dat jij en opa altijd best trots waren dat jullie, als Nederlanders, aan de kant van Nederland hadden gestaan. Na de uitzending belde mama, jouw dochter, me op. Ze was nogal geschrokken, want ze wist helemaal niet dat je voor Westerling gewerkt zou hebben. Daarnaast zei ze: 'En oma vond hem een rotzak!' Ze legde uit dat je wel voor het behoud van de kolonie was, maar dat je Westerling altijd een rotzak noemde. Waarom en hoe je dat wist, daarover spraken jullie niet. Maar volgens mama wist je in ieder geval dat deze kapitein later, lang nadat hij Medan verliet, honderden mensen de dood in joeg. Je had een boek over hem in de kast liggen.

Het klinkt misschien overdreven, maar ik moest heel erg huilen om dit nieuwe stukje kennis over jou. Wij samen spraken nooit over dit verleden; het feit dat jouw weg die van Westerling gekruist moet hebben op het kantoor waar hij zijn inlichtingendienst stichtte, haalde ik een paar jaar geleden uit een notitie van je zus. Die informatie klonk voor mij zo logisch, dat ik het nooit met iemand anders in de familie heb besproken. Ik vraag me nu eigenlijk af waarom niet. Vond ik het zelf onbewust ook te pijnlijk? En waarom haalde ik het gisteravond dan aan, nota bene in een programma dat voor altijd op het internet zal zijn terug te vinden? Dat mama mij nu verteld dat jij een boek over Westerling had en hem bestempelde als een nare man, doet mij beseffen dat ik jouw eigen reflectie op de geschiedenis tot nu toe misschien te zwart-wit heb gezien. Dat ik té vaak gedacht en gezegd heb dat opa en jij niet reflecteerden op de geschiedenis waar jullie zelf onderdeel van waren geweest.

De herinnering die mama aanhaalde, laat voor mij zien dat je er wél over nadacht. En ik vraag me af: hoe vaak eigenlijk? Hoe vaak heb je in dat kleine keukentje in Bos en Lommer gestaan, je handen in het sop, en je afgevraagd waar je nou eigenlijk vandaan kwam? Hoe vaak schoten de beelden door je hoofd; de baboe, slapend op een matje? Westerling, als een moordende gek? Je vader, verzwakt na zijn internering en kort daarna dood aan de eettafel? Woedende Indonesiërs, schreeuwend 'Bersiap!' Het afscheid van Indië, van je hondje Fido? Hoe vaak heb je je afgevraagd of je de juiste keuze had gemaakt? Heb je jezelf die vraag ooit durven stellen?

Lieve omi, wat zou ik al deze dingen graag met je willen bespreken. Want ondanks dat ik lang na het einde van Indië ben geboren, voelt het land voor mij helemaal niet ver weg. Sterker nog, Indië staat in de vorm van houtsnijwerk in m'n kast, toont zich in de pandan cake die ik gistermiddag probeerde te maken, lacht naar me als ik in de spiegel kijk. Elke dag opnieuw probeer ik iets van die vreemde kolonie te construeren en de geschiedenis te begrijpen. Als historicus, maar vooral als mezelf, voor mezelf.

Het spijt me als ik je gisteravond, ook al was het in een fractie van een seconde, te kort heb gedaan. Ik had niet moeten zeggen dat jij en opa 'trots' waren om aan de kant van de Nederlanders te staan. Ik vind het een verkeerde woordkeuze, omdat ik eigenlijk niet precies weet of dat jullie emotie was ten opzichte van het verleden. Over vroeger waren jullie immers vooral stil. En zo goed als kritiekloos zijn, kan ook iets zeggen over trauma, schaamte of overlevingsmechanisme.

Kortom, hoewel veel kijkers mijn woorden van gisteravond nauwelijks zullen herinneren, voelt het voor mij na het gesprek met mama nu toch een beetje alsof ik jou, mijn eigen omaatje, voor de bus heb gegooid. Dat is niet eerlijk en dat verdient een correctie. Ik zie je namelijk als een volledig mens met meerdere kanten en zo wil ik je ook blijven portretteren. Bovendien bestaan meerdere waarheden vaak naast elkaar, zelfs in één persoon.

Ik hoop dat je niet boos bent, lieve oma. Ik hou van je en weetje? Net als dat Indië elke dag bij mij aanwezig is, ben jij dat ook. En steeds vaker vraag ik me af: zijn Indië en jij eigenlijk inwisselbaar? Misschien doe ik dit allemaal uiteindelijk ook wel vooral omdat ik je mis.

Liefs van je kleindochter,

Lara

Ooit waren wij nieuwkomers in Nederland. Dus wat doen we nu?

Afgelopen vrijdag modereerde ik een gesprek met de titel ‘Indië in Beeld’ in het gloednieuwe museum Beeld en Geluid Den Haag. Onderwerp van gesprek: beeldvorming met betrekking tot de Nederlandse aanwezigheid in het eilandenrijk dat we vandaag de dag kennen als Indonesië én de komst van nazaten van die kolonie naar Nederland. Mijn gasten op het podium waren niemand minder dan Vivian Boon van Indisch maandblad Moesson, Jazzy Taihuttu van de film De Oost en Dinand Woesthoff, muzikant en sociaal betrokken Bekende Nederlander. Of moet ik zeggen: Bekende Indo? Want dat is immers wel hoe hij al sinds zijn doorbraak met de band Kane bij mij te boek staat. Ik was toen pas tien jaar oud en toch wist ik: Dinand, dat is er een van ons. Bovendien herken ik in hem een oudere versie van m’n neefje.

Dat vind ik overigens als je diep in m’n hart kijkt best een ziekelijke gewoonte: De drang van Indo-Europeanen om hun soortgenoten aan te wijzen en te associëren met familie. Waarschijnlijk is ook dat een stukje onbewuste erfenis, via m’n oma en m’n moeder op mij overgedragen. Ik hoor het mijn oma namelijk nog zo zeggen: ‘Is een Indische jongen.’ En mijn moeder kan het ook: ‘Is een Indo, he!’ Op de een of andere manier schuilt er altijd een soort trots achter zo’n constatering, behalve als het om iemand gaat die we liever niet met onszelf associeren. Toen ik vorig jaar op 15 augustus Annabel Nanninga naast Thierry B. zag poseren bij het Indië-monument en ze het nodig vonden om het verre bloed van hun inheemse oermoeder in te zetten voor xenofobe politieke statements, wenste ik vurig dat zij niet tot de nazaten van Indië hoorden. Niet alleen voor m’n eigen reputatie, maar vooral ook voor hun eigen inheemse voorouders. Want stel je voor dat je nú slachtoffer bent van koloniale en xenofobe retoriek en zo’n honderd jaar later je eigen achter-achter-achter kleinkinderen precies diezelfde soort retoriek toepassen om anderen te reduceren tot derderangs wereldburgers. Dat is deprimerend en een bewijs dat zelfs binnen families men niet kan leren van de eigen geschiedenis. Zijn we het onrecht dat onze eigen familieleden is aangedaan daadwerkelijk zó snel vergeten?

Die vraag werd afgelopen vrijdag misschien wel dé hoofdvraag van de avond. Vooral omdat Dinand hem opwierp nadat we beelden zagen van mensen die na de Indonesische onafhankelijkheid met de boot en twee hutkoffers in hun handen in Nederland aankwamen. De ontheemding straalde ervan af, vooral bij de anonieme kindergezichtjes die door de cameraman uitvergroot in beeld waren gebracht. Zou je de beelden inkleuren, dan zou je ze één op één kunnen vergelijken met de gefilmde kinderen die we nu kennen uit reportages over asielzoekerscentra en vluchtelingenkampen. Dinand vroeg zich af hoe het kan dat er in Nederland twee miljoen nazaten rondlopen van mensen die vanaf eind jaren ’40 tot halverwege de jaren ’60 ontheemd en berooid in Nederland aankwamen en er vanuit die groep toch zo weinig publieke verontwaardiging dan wel betrokkenheid is bij het lot van de miljoenen vluchtelingen die de wereld nu kent. ‘We wéten hoe het is om met twee hutkoffers in een nieuw land aan te komen,’ stelde hij. ‘Nou, de mensen uit bijvoorbeeld Syrië komen met minder dan een koffer. Ze hebben helemaal niks meer. Waarom zijn Indo's zo stil hierover?’

Dinand legde hiermee een pijnlijk gegeven bloot, want inderdaad: onze grootouders waren - ook al waren zij Nederlands in hun paspoort - ooit de nieuwkomers in dit land; de bruine migranten waar niemand echt op zat te wachten. Vivian Boon illustreerde deze ontheemding met een fragment uit de Piekerans-verhalen van haar grootvader Tjalie Robinson. Ook Jazzy gaf aan dat zij verbanden zag tussen de manier waarop er door de samenleving naar Indo’s en Molukkers werd gekeken in de jaren ’50 en hoe dat nu gebeurt ten opzichte van bijvoorbeeld Marokkaans-Nederlandse jongeren. Toch lijkt het of de gemiddelde indo zodanig gesetteld is, dat we ons nog maar moeilijk kunnen identificeren met mensen die nú ontheemd zijn geraakt. Sterker nog: de meest xenofobe politici van dit moment zijn mensen van Indische afkomst.* 

Daarbij komt ook nog eens dat ik vaak verontwaardiging hoor vanuit de eerste generatie Indo-Europeanen en andere nazaten van de kolonie jegens hedendaagse nieuwkomers, omdat migranten die nu een verblijfsvergunning krijgen financieel worden geholpen om hun leven in Nederland op te bouwen, terwijl Indo-Europeanen, Molukkers, Papoea’s en Chinezen uit voormalig Nederlands-Indië dit helemaal zelf moesten bekostigen en werden opgescheept met schulden van rond de 20.000 euro. Het is jammer dat deze verontwaardiging vooral geuit wordt naar nieuwkomers toe, die banen en huizen zouden inpikken, terwijl het niet de mensen uit Syrië, Eritrea, Somalië of Marokko zijn die verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor het Nederlandse na-oorlogse migratiebeleid van de jaren ’50. Die verantwoordelijkheid ligt toch echt bij onze overheid: dezelfde overheid die wij nu middels onze democratie aan de macht stemmen en die met moeite honderd mensen toe laat uit een afgebrand vluchtelingenkamp op Lesbos. 

Uiteindelijk draaide het vrijdagavond dus vooral om de vragen: Met wie identificeer je je, hoe komt dat en wat betekent dat voor hoe je in de wereld staat? In het geval van Indische nazaten zou ik daarom zeggen: check je familiefoto’s, ken je geschiedenis en besef dat je het neefje dat je in Dinand herkent, ook kan vinden in Ahmed uit Syrië of in George uit Ghana. Wij zijn verbonden in migratie en dat klinkt misschien als kumbaya, maar als je het doortrekt naar wereldniveau geldt dat eigenlijk voor iedereen. We zijn allemaal migrant en allemaal op zoek naar een veilig leven. We zouden elkaar die zoektocht naar veiligheid moeten gunnen en daarmee ook faciliteren; al helemaal als het pas één generatie geleden is dat jouw eigen familie zelf in Nederland aankwam. Dat lijkt me een gedachte om nog eens extra bij stil te staan, mocht je in maart 2021 in het stemhokje staan.

*Lizzy van Leeuwen schreef ooit dit stuk over Geert Wilders en het verband tussen zijn Indische achtergrond en politieke standpunten.

What happens when Indonesian and Indo-Dutch women start writing about history?

Lees het in ons boek, The Journey of Belonging.

Selamat Hari Merdeka, Indonesia!

Vandaag viert Indonesië 75 jaar onafhankelijkheid! Happy Independence Day Indonesia! 🇮🇩

Ondertussen gaat in Nederland de beerput steeds verder open. Wat gebeurde er na 17 augustus 1945 op militair, financieel en diplomatiek gebied?

Een korte samenvatting:
- agressieve inzet van Nederlands leger om onafhankelijkheid de kop in te drukken: +/- 100.000 Indonesische slachtoffers tot gevolg, zo’n 5000 slachtoffers aan Nederlandse militaire zijde
- om terugkeer Nederlands gezag te voorkomen richten bepaalde groepen zich in het najaar van 1945 op mensen (vooral burgers) die dit gezag representeren, zoals (indo-)Europeanen en Chinezen. Aantal slachtoffers onbekend, maar tot nu toe wordt van zo’n 3500 tot 20.000 uitgedaan. De schuld wordt in de schoenen geschoven van agressieve Indonesiërs, maar zoals Onias Landveld zich gisteren in een spoken word afvroeg: vind je het gek? Vind je gek, die haat ten opzichte van de Nederlander en diens nazaten, na 350 jaar fysieke en mentale onderdrukking?
- soevereiniteitsoverdracht op 27 december 1949 waarin Indonesië een miljardenschuld aan Nederland werd opgelegd ter compensatie voor het verlies van de kolonie
(Indonesië betaalde tot 2003)
- ruim 100.000 Nederlandse getraumatiseerde veteranen keren terug naar Nederland en dragen de schuld van falend overheidsbeleid
- 380.000 inwoners van de voormalige kolonie raken ontheemd en vertrekken getraumatiseerd naar Nederland
- Nederland nam nooit verantwoordelijkheid voor geleden oorlogsschade. Zowel niet ten opzichte van Indonesië, als ten opzichte van de 380.000 ontheemden. Zo werden de opgebouwde pensioenen van deze mensen ontnomen, werd hun salaris over de oorlogsjaren nooit uitbetaald, werden hun diploma’s niet erkend. Luister: https://www.ftm.nl/artikelen/podcast-griselda
En: https://www.vpro.nl/…/speel~PREPR_RA1_16261874~de-prijs-voo…
- Nog altijd wordt de periode 1945-1949 op juridisch niveau niet als oorlog tegen een soevereine staat gezien, omdat Nederland de Indonesische onafhankelijkheid op 17-08-1945 niet erkend
- Nederland biedt tijdens een Koninklijk staatsbezoek in maart 2020 excuses zonder enige financiële gevolgen aan aan Indonesië. De Indonesische weduwen en kinderen van slachtoffers van 1945-1950 worden bij de ambassade genegeerd
- Nederland biedt nog altijd geen excuses dan wel volledige compensatie aan de 380.000 ontheemden en hun nazaten, die voor de Nederlandse vlag vochten en vervolgens met enorme schulden werden opgescheept. Wel krijgt deze gemeenschap een aantal subsidieregelingen en een pleisterplaats ter tegemoetkoming.

Dan hebben we nog niet eens de mentale erfenis van kolonialisme besproken en de vraag in hoeverre de Indonesische eenheidsstaat niet óók een koloniaal product is, waarin bijvoorbeeld West-Papoea onvrijwillig bij Indonesisch grondgebied is getrokken omdat het ooit als Nederlands grondgebied was veroverd. Nog altijd worden mensenrechten in dat gebied grof geschonden.

Kortom: vandaag vier ik een halve vrijheid, omdat we nog steeds niet volledig onder het juk van kolonialisme vandaan zijn.

Daarnaast wil ik een extra shout-out toevoegen naar organisaties die met deze halve vrijheid geen genoegen nemen, zoals de Indische Kwestie / Indisch Platform 2.0, KUKB van Jeffry Bung Karno en Free West Papua Campaign.

Blauwe plekken - #ikherdenk

In mijn familie waren blauwe plekken. Niet op onze lichamen, maar in korte zinnen die tezamen nooit een echt verhaal vertelden. Over weggestuurde moeders, over niet willen buigen, over gehavende gezichten van verre neven. 

In mijn familie waren blauwe plekken. Verstopt tussen een trots lichaam en een verbogen ziel, beschermd door onvoorwaardelijke liefde. Verscholen in tranen die nooit vloeiden. Mijn opa die in paniek was als je één minuut te laat kwam. 

In mijn familie waren blauwe plekken. Weggepoetst met wit poeder en een gulle lach. God zou hen wel redden, althans - dat dachten sommigen. Wat overbleef waren niet gestelde vragen. 

Mag ik drukken op een blauwe plek? Tot hij donkerpaars en zwart wordt, een pijnscheut veroorzaakt die later heus wel went? 

In mijn familie waren blauwe plekken, maar ik wil hen niet. Liever breng ik ze thuis. Begraaf hen op de plek waar ze ontstaan zijn en loop dan ongehavend verder. Over groene heuvels en vulkanen, langs de oevers van eindeloze rivieren. 

Op een dag zal ik bij hen terugkeren en eens vragen hoe het met hen gaat. Hen even vasthouden en hen zachtjes toefluisteren: Ik ben jullie niet vergeten, maar blijf toch maar hier. 

‘Sudah, laat maar’ is een overlevingsstrategie, geen oplossing

‘Het “sudah, laat maar", waarmee de oudere generatie hun tijd in Nederland hebben overleefd, wordt mede door u, grof en schandalig verstoord.’ Dit is een quote uit een reactie die ik vanmiddag ontving van iemand die stelde graag met mij de discussie aan te gaan. Ik ben niet vies van discussie en ondanks dat ik van deze plek niet per se een reactionaire blog wil maken, zal ik maar meteen betogen waarom mijnheer gelijk heeft. 

Ik hoor je denken: Hey, maar zo werken discussies normaal gesproken toch niet?! De ander direct gelijk geven?!

In dit geval wel. Inderdaad: “Sudah laat maar” was een manier waarop men overleefde in Nederland - het was een overlevingsstrategie - en vanuit de eerste generatie gezien geheel begrijpelijk. En dat ik die strategie verstoor: Ja, dat klopt denk ik ook. Grof en schandalig, vind ik dan weer subjectieve begrippen, een kwestie van smaak. We weten allemaal dat over smaak niet valt te twisten. De een houdt wel van peteh bonen, de ander niet. 

Het enige wat dus uit te leggen valt in een kader dat je een discussie zou kunnen noemen, is de vraag: Waarom wil ik die strategie verstoren?

Het antwoord daarop is simpel: Omdat het symptomen bestreden heeft, maar een diepgeworteld probleem niet in de kern heeft opgelost. Sterker nog: volgens mij heeft het een extra probleem gecreëerd. En ik noem dat maar even het Sudah, eet maar-syndroom. 

Stel, je hebt in de klas drie kinderen die samen de hoek links achterin het klaslokaal moeten delen. Er is alleen één probleem: in die hoek staan maar twee tafels. Welke twee kinderen krijgen een plekje om rustig aan te schrijven en wie moet zijn opdrachten maken met een papiertje balancerend op een knie? De klas mag kiezen. 

Het eerste kind, kind A, is heel erg populair en is een voorbeeld voor de rest van de klas. Het is vanaf het begin af aan dus al duidelijk dat kind A een tafeltje krijgt toegewezen. Kind B, die is niet zo populair. Anders dan de andere kindjes heeft B rare kleren aan en luistert bovendien naar vreemde muziek die de rest van de klas niet kan volgen. B is echter erg trots op die muziek en niet van plan om - omdat de hele klas naar Gerard Joling luistert - dat dan ook te doen. De klas voelt daarom niet direct de noodzaak om het tweede tafeltje aan B te geven. Ze vinden B maar een vreemde vogel. 

Toch is van kind C eigenlijk hetzelfde te zeggen. Ook dit kind is vreemd en niet direct een voorbeeld van hoe de rest van de klas wil zijn. Ook dit kind draagt rare kleding en houdt van rare muziek. In tegenstelling tot kind B heeft kind C het er echter wel voor over om die rare muziek voor thuis te bewaren, achter gesloten deuren, en op school te doen alsof Gerard Joling fantastisch is. Om nog even extra duidelijk te maken aan de klas die de tafeltjes verdeelt, trakteert C iedereen op zelfgemaakte frietjes waar C de avond daarvoor zes uur lang voor in de keuken heeft gestaan. De klas smult, vergeet ‘bedankt’ te zeggen, maar wijst C wel het tafeltje toe. C is blij, A ook - want die kan nu tenminste naast een kind zitten dat zegt óók van Gerard Joling te houden en bovendien op heerlijke frites trakteert. 

Kindje B kijkt naar C en A aan een tafeltje en kan twee dingen doen: proberen om de klas te veranderen om hen zover te krijgen dat A & C een beetje opschuiven en kindje B ook aan de tafels past; of niets doen en dus de rest van de schooltijd zonder tafel doorbrengen. Terwijl B de eerste optie probeert, kijken A & C zenuwachtig toe: ze willen helemaal niet opschuiven en zijn juist zo blij met wat ruimte. De populariteit van A is wel gewaarborgd, maar die van C nog altijd niet. C gaat daarom nu ook thuis naar Gerard Joling luisteren en dat niet alleen: C nodigt zelfs de hele klas uit voor een groot Joling-feest en trakteert daarbij niet alleen op frites, maar ook op kroketten! 

‘Die C, die is leuk zeg!’ Roepen alle klasgenoten. Hoe groter de feesten van C worden en hoe meer het assortiment van lekkere snacks wordt uitgebreid, hoe meer C het tafeltje mag houden. Tot op een dag niemand zich meer afvraagt waarom het überhaupt een vraagstuk was of C wel aan die tafel hoorde - het maakt zelfs niet meer uit dat C nog altijd rare kleren draagt! - en kindje B inmiddels getraind is in het gebruiken van de knieën als tafelblad. 

Nu mogen jullie, maar vooral de meneer die mij deze quote stuurde, mij antwoorden: is dit een ideale situatie voor iedereen? Of loopt C nu bijna tegen een burn-out aan omdat C al honderdduizend aardappels heeft geschild en daarbij bovendien naar Gerard Joling moet luisteren? En denken jullie dat kindje B nu - ondanks dat die knieën best dienst doen als tafel - nu écht het gevoel heeft erbij te horen?

En wat denk je dat er gebeurt als C voorzichtig eens aan A toegeeft dat C Gerard Joling stiekem best wel stom vindt en zich eigenlijk ook een beetje gebruikt voelt door A en de rest van de klas? 

Ik ben bang dat A dan zegt: ‘Joh, waar heb je het over? Het gaat toch goed zo? Stop met zeuren!’ En dat C dan na heel lang nadenken, twee dingen kan roepen: 

1. ’Goh, ja, je hebt gelijk. Wat zeur ik toch. Sudah, eet nog maar wat!’  of: 

2. ‘Vanaf nu geen frites meer, A. Ik ben deze eenzijdige aanpassing nogal zat! ’ 

Tsja.. ik moet toegeven: Optie twee is inderdaad nogal grof en schandalig, vooral voor de mensen die liever voor optie één gaan óf daarvan profiteren. 

Aankondiging: ik ben een omstreden activiste

Beste mensen, 

Misschien heeft u het al gehoord, misschien ook niet, maar met trots laat ik u weten: ik ben vanaf nu een omstreden activiste.

Die titel heb ik niet zelf gekozen, ik heb hem zomaar gekregen. Ik ben gepromoveerd, kunt u zeggen. En wel door de leukste mannen van Indisch Nederland. (Ik hoop dat ik binnenkort een rood-wit-blauw lintje met het VOC-logo krijg toegestuurd.)

De kans is groot dat u deze promotie gemist heeft. De leukste mannen van Indisch Nederland maken dit soort nieuws namelijk alleen bekend aan een kritiekloze inner circle. Vandaar dat ik u maar even zelf op de hoogte breng en u daarmee ook de kans geef mij te feliciteren. 

Ik ben vanaf heden dus omstreden. Houd dat alstublieft bij alles wat u van mij leest en ziet in uw achterhoofd. Bijvoorbeeld als ik weer eens schrijf over de invloed van de standensamenleving in voormalig Nederlands-Indië, over het inclusief herdenken van ons Nederlands verleden, als ik een geschiedenisverhaal vanuit verschillende perspectieven belicht en betoog dat er geen hiërarchie zou moeten zijn in het ontvangen dan wel uitdelen van excuses. Alstublieft, knoop dan goed in uw oren: Ik ben een omstreden activiste. 

Daarnaast moet ik u mededelen dat ik ook níet Indisch ben (dat label verdien ik dan weer niet), maar wél een aandachtshoer en dat ik - als de Tweede Wereldoorlog nu zou plaatsvinden - sowieso bij de NSB had gezeten.

Gelukkig voor u allen is dat laatste niet het geval en vieren we dit jaar 75 jaar vrijheid. Ik, als omstreden activiste, wens u allen toe dat u racisme en fascisme leert herkennen. 

Hartelijke groet, 

Een gewoon Hollands meisje met Indonesische voorouders

Waarom INDO van Marion Bloem raakt en aanzet tot denken

Het nieuwste boek van Marion Bloem draagt de titel INDO - een persoonlijke geschiedenis over identiteit, telt 461 pagina’s en 149 hoofdstukken. Had het korter gekund en hier en daar scherper? Wellicht. Maar dat was ook ten koste gegaan van hoe ik het boek heb gelezen: als een lange, eerlijke overpeinzing van een schrijfster die zich al ruim zestig jaar afvraagt wat het betekent om een familiegeschiedenis te hebben in voormalig Nederlands-Indië, in bezet Indonesië.

INDO heeft me vooral geraakt in zijn geheel; als de reflectie die het boek is op het leven van Marion; niet perse als het boegbeeld van de zogenaamde Indische gemeenschap zoals zij vaak gepresenteerd is, maar van haar als mens bestaande uit meerdere rollen en identiteiten; als moeder, als echtgenoot, als student, als schrijfster, als vriendin, als zus, als dochter, maar bovenal als kind van een complexe geschiedenis dat constant heeft moeten navigeren tussen een door een Indische familie gevormde binnenwereld en een buitenwereld, voornamelijk gevormd door mensen die die binnenwereld niet snappen of niet kennen. 

In het algemeen geldt dat natuurlijk voor ieder mens. Wij zijn allemaal producten van een opvoeding en vroeg of laat zul je ontdekken dat de normen en waarden die je van huis uit hebt meegekregen niet altijd als puzzelstukjes passen op de normen en waarden van een ander. Het ‘Indische’ hoeft, zoals Marion ook schrijft, niet altijd de onderscheidende factor te zijn. Er zijn voldoende Indo’s die elkaar niet begrijpen, elkaar zelfs niet kunnen uitstaan, ondanks de gedeelde wortels in een maatschappij die niet meer bestaat. Tegelijkertijd denk ik dat een Indische familieachtergrond door veel Indo’s wel degelijk als een grote onderscheidende factor wordt ervaren. Niet alleen voor de eerste generatie die hun thuis in moest ruilen voor een koud Nederland, maar ook voor de tweede generatie die opgroeide in een overwegend witte samenleving en zelfs voor mij als kind van de derde generatie, groot geworden in het multiculturele Amsterdam-Zuidoost. 

Nog altijd kan ik slechts bij een paar vrienden en familieleden écht terecht als ik voor m’n gevoel weer eens onderdeel was van een culturele botsing. Aan deze mannen en vrouwen, waaronder gelukkig ook mijn moeder, hoef ik niet uit te leggen waarom ik de vraag ‘waar kom je vandaan?’ niet interpreteer als onschuldige en oprechte interesse; waarom ik huil bij krontjong muziek of bij aankomst in Indonesië; waarom ik soms op het punt sta om een vriendschap te verbreken omdat iemand voor de zoveelste keer bij me aanschuift aan tafel zonder een kleinigheidje mee te nemen; waarom ik heel vaak ‘nee dank je’ zeg, terwijl ik eigenlijk ‘ja graag’ bedoel.

Wat ik zelf veelal ervaar en wat ik ook denk te herkennen in INDO, is dat deel uitmaken van een (familie)geschiedenis en een culturele erfenis die in de maatschappij waarin je leeft nauwelijks bekend is, altijd blijft leiden tot onbeantwoordbare identiteitsvraagstukken. Ik zal bijvoorbeeld nooit helemaal zeker kunnen weten wanneer misverstanden of ongemakkelijke situaties met een ander zijn ontstaan door mijn specifieke familiegeschiedenis in een voormalige kolonie en de ander die dat niet heeft. Laat staan dat ik kan vaststellen wat er precies Indisch is aan mij en wat niet.

Ik denk dat het niet erg is om nooit met zekerheid te kunnen stellen wat Indisch-zijn precies is en wat de exacte invloed daarvan is op wie je bent. Identiteit is een gevoel en bij een poging je identiteit uit te leggen zul je eigenlijk - in mijn optiek - altijd falen: je kunt immers niet uitleggen wat niet uit te leggen valt. 

Het enige wat je als mens kan hopen is dat je voldoende andere mensen om je heen verzamelt wiens sociale code je kan lezen zonder dat daar teveel woorden aan vuil hoeven te worden gemaakt. Soms helpt het daarbij als de ander een soortgelijke familiegeschiedenis heeft als jij, maar dat hoeft natuurlijk niet. Waar het volgens mij om gaat is het gevoel van herkenning en dat gevoel gaat verder dan de vraag of iemand op je nichtje, tante of broer lijkt of niet. 

Terug naar INDO: ondanks de soms wat lange bijzinnen en twee historische feiten die naar mijn idee niet helemaal kloppen, vond ik bovenal in het boek de herkenning die zo belangrijk is om gedachtes over je eigen ‘ik’ te kunnen vormen. Daarnaast kan ik alleen maar respect hebben voor een schrijfster die zo ongecensureerd en eerlijk reflecteert op haar gevoelens, gedachtes en ervaringen. Vooral omdat ik weet dat een groot deel van Nederland al die overpeinzingen nooit écht zal begrijpen. 

The Journey of Belonging

Nu in de webwinkel van Gewoon een Indisch Meisje!

Koop hier het boek!

Crisis of niet: sommige dingen blijven gewoon hetzelfde

Ik had een aantal dagen nodig om bij te komen van het nieuwe leven dat plotseling door een onzichtbare vijand aan ons is opgedrongen. Een week lang heb ik zo goed als hele dagen uit het raam gestaard, naar de braakliggende tuin van de woning waar mijn vriend en ik vlak voor de kerst zijn ingetrokken. De enkele verse grassprietjes die, toen zij nog zaadjes waren, door de wind in de donkere aarde waren beland en nu verloren uit het modderige landschap om hoog staken, konden me niet bekoren. De bloeiende narcissen aan de kant van het pad richting het park waar ik elke dag m’n hond uitlaat ook niet. De wereld verliest haar schoonheid als jijzelf in elke vezel van je lijf angst en onzekerheid voelt. 

Het hielp overigens ook niet dat ik, terwijl ik het nieuws op m’n telefoon bleef refreshen, constant dacht aan iedere oorlogsvluchteling wiens leven al ver voor deze crisis stil was komen te staan door ontwikkelingen waar ze zelf niets aan konden doen. Ik dacht aan hun laatste knuffel met hun moeder; aan hoe diezelfde moeder na dat afscheid veranderde in wazige pixels op een haperend beeldscherm; in pixels die zwaaien, in pixels die huilen, in pixels waarvan je niet zeker weet of ze de volgende dag weer zullen verschijnen of dat de vijand in de nacht alles wat je lief had aan die pixels tot stof heeft gebombardeerd. 

Ik dacht ook aan mijn oma. Aan hoe haar vader toen zij achttien was uit hun huis op Noord-Sumatra werd weggehaald en voor onbepaalde tijd verdween achter de muren van een onbekend kamp. Aan hoe zij zich jarenlang elke dag heeft moeten afvragen wanneer ze die vader, van wie ze zoveel hield, weer zou kunnen omarmen. Voor hen geen videobellen of digitale kusjes. 

Zo ook niet voor mijn opa, een joodse jongen die in diezelfde tijd binnen moest blijven omdat buiten een vijand wachtte die net als hij bestond uit vlees en bloed. Een opa wiens jeugd werd afgepakt en die hoopte daar iets van terug te winnen door - na de bevrijding - als oorlogsvrijwilliger naar Indië te vertrekken. Hij zei zijn ouders gedag en vanaf dat moment bestond hun enige kind voor drie jaar lang slechts uit inkt op papier. Zullen mijn overgrootouders toen ook dagenlang naar buiten hebben gestaard, niet wetende wat te doen met zichzelf?

Het punt is ook dat ik, terwijl ik aan al deze dingen dacht, mezelf mijn eigen angst niet gunde. Wat zat ik eigenlijk lamlendig te wezen op die bank, terwijl mijn ouders vijftien kilometer verderop gewoon rustig in hun tuin werkten of een beetje achter de computer zaten. Er was niemand ver weg, er lag geen enkele geliefde in een loopgraaf aan een linie. We hadden een dak boven ons hoofd, stromend water, genoeg toiletpapier, voldoende eten. Ik had maar één taak en dat was afstand houden tot andere mensen. De meeste van mijn belangrijkste privileges stonden dus nog rechtovereind en dat maakte dat ik mezelf vooral een verwend nest begon te vinden. 

Gelukkig besloot ik een paar dagen geleden wat minder streng voor mezelf te zijn en  - aangezien er niks uit mijn eigen handen kwam - gewoon in het hoekje van de bank een boek te lezen. Ik las INDO van Marion Boem uit om vervolgens via Facebook een vernietigende recensie van Esther Wils over het boek te lezen die gretig werd gedeeld door een quasi bekende Indische kunstkenner. Zijn commentaar leek veel op hoe jongetjes uit groep vier het meisje rechts voorin de klas pesten. Een vriendje van hem - net als hij waarschijnlijk ergens in de zeventig - deed er enthousiast aan mee. Het boek hadden ze beiden niet gelezen, maar die recensie vonden ze top - gewoon ‘omdat ze allergisch waren voor Marion Bloem.’ 

Blijkbaar heb je in de wereld twee verschillende soorten mensen: mensen die in tijden van crisis het leven overpeinzen en (hopelijk een kleinere groep) mensen die diezelfde tijd gebruiken om een ander mens volledig af te kraken. Het is jammer dat het me nauwelijks iets verbaast dat die tweede groep onder andere uit een paar Indische zestigplussers bestaat - lees o.a. INDO hierover. De traditie van vijandelijkheid tussen (publicerende) Indo’s van de tweede generatie zit er zó diep ingebakken, daar kan geen virus tegenop.

Het is maar te hopen dat geen van die boze boomers straks een beademingsapparaat met elkaar hoeft te delen. 

The Journey of Belonging

Koop het boek hier!

ga naar webwinkel